گویش دشتستانی
 |
| گویش دشتستانی | |
|---|---|
| زبان بومی در | ایران |
| منطقه | (شرق استان بوشهر) |
زبان‌های هندواروپایی
| |
| فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
| گلاتولوگ | dash1239[۱] |
گویش دشتستانی، یکی از گویش های رایج در جنوب ایران است که مردم شهرستان دشتستان در استان بوشهر بدان گفتگو می‌کنند.[۲]گویش دشتستانی، یکی از گویش های فارسی جنوب ایران است که مردم شهرستان دشتستان در استان بوشهر بدان گفتگو می‌کنند.[۳][۴]
دشتستانی مجموعه از گویش های زبان فارسی نو است که نزدیکی بسیاری به پهلوی/فارسی‌میانه دارد، و توسط زبان لری، ترکی، عربی، انگلیسی و زبان های دیگر اروپایی تأثیرات عبارتی و کلماتی قرار گرفته است و در خصوص وابستگی زبانی گلاتولوگ این گویش را زیر دسته فارسی نوین و میانه قرار داده است.[۵][۶][۷]
مردم برازجان و شهرستان دشتستان به زبان فارسی و به لهجه دشتستانی تکلم می نمایند. لهجه دشتستانی به لهجه لری بسیار نزدیک است. و این امر به دلیل همسایگی دشتستان و مردمان لر کهگلیویه و بویر احمدی می باشد.
— محمدجواد فخرایی نویسنده کتاب دشتستان در گذر تاریخ[نیازمند منبع]
گویش مردم دشتستان گرچه حاوی تعدادی واژه‌های لری است ;اما در حقیقت فارسی با لهجه محلی و آمیزه‌ای از گویشهای مردم فارس، خوزستان، کرمان و خراسان و ....می‌باشد و گویشهای مذکور خود تا اندازه‌ای متاثر از یک دیگرند
— طیبه برازجانی، نویسنده کتاب سیری در گویش دشتستانی[نیازمند منبع]
فارسنامه بر این باور است که مردم دشتستان به زبان لری گویش جنوبی (دشتستانی) صحبت می‌کنند و گویش دشتستانی در خود بعضی ترکیبات و واژه های فارسی را هم دارد.[۸] همچنین دبرخی پژوهشگران گویش دشتستانی را لری میدانند[۹][۱۰]
در کتاب سیری در گویش دشتستان دو دیدگاه آمده است:
- یک دیدگاه باور دارد دشتستانی یکی از گویشهای زبان لری است که البته با فارسی آمیخته است. این گویش جزو گویش های جنوبی لری همانند ممسنی دسته‌بندی می‌شود. و گویشوران این گویش، سخنان لرهای کهگیلویه و بویراحمد و لرهای خوزستان و فارس را تا حد زیادی می‌فهمند ولی این گویش با لری خرم‌آباد بسیار متفاوت است به‌طوری‌که قادر به برقراری ارتباط نیستند.
- دیدگاه دیگر باور دارد گویش مردم دشتستان گرچه حاوی تعدادی واژه‌های لری است اما در حقیقت فارسی با لهجه محلی و آمیزه‌ای از گویشهای مردم فارس، خوزستان، کرمان و خراسان و ... می‌باشد و گویشهای مذکور خود تا اندازه‌ای متاثر از یک دیگرند.[۱۱]
همچنین در ادامه نوشته شده است: «مردم شهرستان‌های شمالی استان مانند دیلم، گناوه و دشتستان و جم عمدتا به گویش لری و مردم شهرستان‌های کنگان و دیر نیز به فارسی لهجه دار صحبت می‌کنند. به زبان ساده تر بعضی از قسمت های این گویش را میتوان اینگونه توصیف کرد که: کلمات فارسی کوتاه شده همراه با لهجه (لری مایل به بندری یا جنوبی).»
در کتاب فرهنگ واژگان محلی بوشهر به قلم فرید میرشکار آمده است: "در شمال استان و حد فاصل مناطقی مثل لیراوی، گناوه و دشتستان، زبان و گویش رایج لُری یا لهجه ی بعضاً محلی است.[نیازمند منبع] این مطلب همچنین در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر نیز ذکر شده است.[۱۲] وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بوشهر: در شهرستان های شمالی استان مانند: دیلم، گناوه و دشتستان گویش لری رواج دارد.[۱۳]
ویژگی آواشناسی
در این گویش تقریباً تمامی کلمات مطابق ویژگی‌های آوایی دشتستانی تغییر می‌کند. برای مثال /ب/ در غیر از اول واژه /و/ تلفظ می‌شود. همچنین /د/ به جز اول کلمه /ذ/ تلفظ می‌شود.
ویژگی‌های دستوری
- در دشتستانی کلمات با /ل/ جمع بسته می‌شود. (مانند برخی از لرهای بختیاری)
- با پسوند /کو/ همانند کتابکو کلمات معرفه می‌شوند. (مانند گویش دشتی)
زمان‌ها نیز قواعدی برای ساخته شدن دارند مثلا:
دارم می‌روم: هاسی میرُم
رفته‌ام: رفتُمه
رفته بودم: رفتِیدم
برخی واژگان دشتستانی
ایسو: الان
اوسو: اونوقت (قدیم)
بادِنگون: بادمجان
بُوا: بابا
بالَنگ: خیار
جیجِه: جوجه
چیل: دهان
چاو: باغ
خین: خون
خیار: هندوانه
دیگ: دیروز
دِدِه: خواهر
دِی: مادر
ری: رو
سِی «si»: برای
سِی کردن «sey Kerdan»: نگاه کردن. (در آخر کلمه سِی حرف «ل» وجود ندارد ولی اگر ضمیری به این کلمه اضافه شود آن وقت حرف لام نیز در آخر فعل اضافه می‌شود مانند سِیلِش کو «نگاهش کن»).
شی: زیر
قُروَک: قورباغه
کَهره: بزغاله
کُکا: برادر
گا: گاو
گولی: گربه
لُنج: لب
لیر: لجن
مین: مو
میرِه: شوهر
او: اب
خراک: غذا
کیچه یا خِشم: کوچه
منابع
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "گویش دشتستانی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ نامعلوم (۱۵ تیر ۱۳۸۷). «نگاهی به گویشهای مردم استان بوشهر». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۷.
به طور کلی گویشهای رایج در استان بوشهر به دو شاخه اصلی تقسیم می شود که شاخه جنوبی یا میزبان از نوع محلی شده زبان رایج در جنوب استان فارس است که زیرشاخه های زیادی در شهرستان های استان بوشهر دارد و شاخه شمالی با گویش لری که در مناطق شمالی این استان رایج است. بلادی افزودواژه بچه از شاخه جنوبی است که در مناطق جنوبی استان بوشهر به همین صورت و یا بصورت محلی تلفظ می شود و درمناطق شمالی از جمله شهرستان دشتستان به گویش لری بچیل تلفظ می شود.
- ↑ نامعلوم (۵ خرداد ۱۳۹۴). «گویش مردم استان بوشهر». بنیاد رشد و اندیشه سازندگی استان بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۲.
- ↑ نامعلوم (۱۵ تیر ۱۳۸۷). «نگاهی به گویشهای مردم استان بوشهر». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۷.
- ↑ Dashtestani-glottolog-family:Middle-Modern Persian
- ↑ «New Persian Language». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۲۷.
- ↑ Conf, irLIT2016. "بازتاب واژگان دشتستانی در متون کهن پارسی".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ «شهرستان دشتستان». farsname.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۱۲.
- ↑ سعیده, نیازی; افسانه, حسین زاده (2011-01-01). "گویش لری و قرابت آن با سایر گویشها". پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (1): 7.پی‌دی‌اف
- ↑ کیانوش, زهراکار (2013-01-01). "همگرایی و تغییر زبانی در زبان لری و اهمیت واژه گزینی در احیاء، حفظ و گسترش آن (با تاکید بر گویش فئیلی)". پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (2).
- ↑ «سیری در گویش دشتستان» تألیف طیبه برازجانی
- ↑ «معرفی "فرهنگ واژگان محلی بوشهر" در طرح جمعه با کتاب دشتی». روابط عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر.[پیوند مرده]
- ↑ «پیشینه تاریخی اقوام و ادیان بوشهر». وزارت اطلاعات و فناوری ارتباطات بوشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۴.
- دشتستان در گذر تاریخ، محمدجواد فخرایی
- سیری در گویش دشتستان، طیبه برازجانی
- فرهنگ گویش دشتستانی، داریوش اکبرزاده