گویش تنگسیری
گویش تنگسیری گویشی از خانواده زبان‌های ایرانی جنوب غربی است. آمیخته‌ای از پهلوی جنوبی و لُری است که مردم شهرستان تنگستان در استان بوشهر بدان گفتگو می‌کنند.[۱][۲][۳]همچنین برخی منابع گویش مردم تنگستان را گویشی از زبان فارسی[۴] یا گویش فارسی محلی دارای بن مایه لری ذکر می‌کنند. این گویش تحت‌تأثیر زبان‌هایی چون لری، فارسی، عربی، انگلیسی و پرتغالی قرار گرفته. گویش تنگسیری با زبان‌های مناطق همجوار از جمله لری بختیاری، کهگیلویه وبویراحمد و دیگر مناطق کشور تشابهات زیادی دارد.[۵] دکتر محمد حسین رکن زاده در کتاب دلیران تنگستان، زبان تنگستانی را شعبه از زبان لری معرفی میکند.[۶]
| تنگسیری | |
|---|---|
| زبان بومی در |  ایراناستان بوشهر |
| منطقه | (جنوب و غرب استان بوشهر) |
| خط فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
| گلاتولوگ | tang1382[۷] |
ریشه‌شناسی
گویشوران گویش تنگسیری با گویش دشتی و دشتستانی به آسانی ارتباط برقرار می‌کنند که در این باره باید گفت مردم شهرستانهای شمالی استان عمدتاً به گویش لری و مردم شهرستانهای جنوبی مانند جم و قسمت‌هایی از کنگان و دیر نیز به فارسی لهجه دار صحبت می‌کنند.[۸]
در مورد ارتباط گویش تنگستان با گویش‌های لُری رایج در شهرستانهای دشتی و دشتستان در فرهنگ‌نامه بوشهر آمده است:
«میان گویش‌های مختلف محلی جنوب از جمله مردم استان بوشهر به خصوص مناطق دشتی، دشتستان و تنگستان روابط نزدیکی وجود دارد و از یک ریشه گرفته شده‌اند فقط در تلفظ الفاظ و اصطلاحات اختلافاتی با یکدیگر دارند. زبان محاوره ای این مناطق بر گرفته از لری است. لغات و ترکیبات و نوع کاربرد شناسه، در آن به‌طور دقیق با زبان پهلوی جنوبی یا زبان پهلوی ساسانی منطبق می‌باشد فقط برخی از لغات ثقیل روان تر گریده و در بعضی موارد لغاتی از زبان محاوره ای حذف شده و جای خود را به لغاتی تازه داده است.»[۹]
ویژگی‌های دستوری
در تنگسیری حرف آرامی مثل «ب» در میانه بعضی از کلمات حذف شده و جایش را به حرف تند «او» می‌دهد:
ابر= اَوّر
سبزی= سُوزی
تبر= تُوار
کبوتر= کُنتَر
کبک= کوگ
انبر= اَمبُر
نمونه واژه‌های تنگسیری
کا= کجا
اَور= ابر
زیمی= زمین
تیفو= طوفان
گاسلیت= نفت
ظلال= سایه گستر
کاتخ= آب گوشت
طیاره= هواپیما
زورد= نخ
لعلین= دمپایی
کک= سرفه
دومن= پایین
سِهَک-سِمَک= بو یا مزه بد گوشت‌های مختلف مثل ماهی
منابع
- ↑ «معرفی "فرهنگ واژگان محلی بوشهر" در طرح جمعه با کتاب دشتی».[پیوند مرده]
- ↑ "The Lurs of Iran". www.culturalsurvival.org (به انگلیسی). 2010-02-17. Retrieved 2024-11-07.
Most Lurs speak an Iranian dialect known as Luri; however, nearly half the Lurs of Luristan province speak Laki, another Iranian dialect. The Luri dialect is closer to Persian while Laki is closer to Kurdish. Generally speaking, Luri is divided into northern and southern dialects. The northern dialect is spoken in Luristan, several districts of Hamadan (Nahavand, Towisarkan) and by the inhabitants of south and southwest Ilam and northern part of Khuzistan province. The southern dialect is spoken by the inhabitants of Bakhtiari, Kuh-Gilu-Boir Ahmed and also in the north and east of Khuzistan, in the Mamasani district of Fars, and also in most areas of Bushehr province.
- ↑ «شناخت لرهای استان بوشهر | بهمئی دات کام». web.archive.org. ۲۰۲۴-۰۱-۲۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژانویه ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۱۷.
- ↑ «دانشنامه بزرگ اسلامی - مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۱۷.
- ↑ «تنگستان».
- ↑ رکن زاده، محمد حسین (۱۳۶۳). دلیران تنگستان. چاپ هشتم. ص. ۱۰۵.
جمله آخر به زبان تنگستانی (که شعبه ای از زبان لری است) نگاشته شده و معنی آن چنین است: پسرک اگر بعد ها این سخنان را تکرار کردی به سر خان که تورا از خون رنگین میکنم (میکشم)
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "تنگسیری". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ «گردشی در استان بوشهر». rasekhoon.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۲-۱۵.
- ↑ «لرهای پادریه (بندری، دشتستان) | لرپژوهی - استان‌های ساحلی بوشهر و خوز…». archive.ph. ۲۰۲۴-۱۲-۰۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۲-۱۵.
- فرهنگ ادب و گویش تنگسیری، حسین زنده‌بودی