بهمن فرمان‌آرا

بهمن فرمان‌آرا
بهمن فرمان آرا
زادهٔ	۳ بهمن ۱۳۲۰ ‏(۸۲ سال) تهران
ملیت	ایرانی
پیشه	کارگردان، تهیه‌کننده، فیلم‌نامه‌نویس و هنرپیشه
سال‌های فعالیت	۱۳۴۷-اکنون
همسر	فلورا لبافی نژاد
والدین	مصطفی فرمان آرا، قدس السادات بشارت
جوایز	سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی - بوی کافور عطر یاس - هجدهمین دوره جشنواره فیلم فجر (۱۳۷۸) سیمرغ بلورین بهترین فیلم - خانه‌ای روی آب - بیستمین دوره جشنواره فیلم فجر (۱۳۸۰) جایزه جشن سینمای ایران برای بز بال دار بهترین فیلم - شازده احتجاب - دوره ۳ جشنواره جهانی فیلم تهران (۱۳۵۳)
وبگاه	وبسایت رسمی

بهمن فرمان‌آرا (زاده ۳ بهمن ۱۳۲۰ در تهران) تهیه‌کننده، کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، نویسنده و هنرپیشه ایرانی است. او سازنده چند فیلم برجسته و تهیه‌کننده فیلم‌هایی از بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، خسرو هریتاش، عبّاس کیارستمی و محمّدرضا اصلانی بوده و جایزه‌های گوناگونی در سینما گرفته‌است.

سرگذشت

بهمن فرمان‌آرا در ۳ بهمن ۱۳۲۰ در تهران به دنیا آمد. وی در سال ۱۳۳۷ برای ادامه تحصیل به لندن رفته و در هنرکده هنرهای دراماتیک مشغول به تحصیل شد. سپس به دلیل علاقه به فیلمسازی و کارگردانی به آمریکا رفت و در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی USC که از معتبرترین دانشگاه‌های سینمایی است، ادامه تحصیل داد و در سال ۱۳۴۵ به ایران بازگشت. وی در دوران سربازی در مجله انگلیسی زبان تهران ژورنال نقد فیلم می‌نوشت و سپس در سال ۱۳۴۷ به استخدام تلویزیون ملی ایران درآمد و در این مدت به عنوان کارشناس در برنامه‌های سینمایی نظیر «فانوس خیال» و «جهان سینما» شرکت می‌کرد.

پس از دو فیلم کوتاه «نوروز و خاویار» و «تهران کهنه و نو» در سال ۱۳۵۱ نخستین فیلم بلند خود به نام خانه قمرخانم براساس سریالی به همین نام را ساخت که هیچ گونه سنخیتی با او نداشت. سپس در سال ۱۳۵۳ دومین فیلم بلند خود به نام شازده احتجاب را براساس داستانی از هوشنگ گلشیری ساخت که با استقبال منتقدین روبرو شد و جایزه بهترین فیلم را در جشنواره جهانی فیلم تهران از آن خود کرد. در همان سال با حکم مهدی بوشهری (همسر اشرف پهلوی خواهر محمد رضا شاه پهلوی) به ریاست تولید «شرکت گسترش صنایع سینمای ایران» منصوب شد و تا سال ۱۳۵۷ در این شرکت از اصلی‌ترین حامیان موج نوی سینمای ایران بود و بسیاری از فیلم‌های این طیف فکری را تهیه کرد. در سال ۱۳۵۶ سومین فیلم بلند خود با نام سایه‌های بلند باد را براساس داستان «معصوم اول» نوشتهٔ هوشنگ گلشیری ساخت. این فیلم در دوران پهلوی و جمهوری اسلامی توقیف شد.

وی در سال ۱۳۵۹ به کانادا مهاجرت کرده و مدیر عامل شرکت سیرکل ونکوور شد. وی در این سال‌ها فیلم‌های مهمی را پخش نمود و سپس به لس آنجلس آمریکا رفته و در تولید فیلم‌های فیلمسازان بزرگی همچون: باغ وحش شیشه‌ای (پل نیومن)، مادام سوزاتسکا (جان شلزینجر)، رادیو حرف (الیور استون)، سقوط امپراتوری آمریکا (دنیس آرکند)، آخرین وسوسه مسیح (مارتین اسکورسیزی)، خانم و آقای بریج (جیمز آیوری)، تردستان (استیون فریرز)، لیولو (ژان کلودلوزان) همکاری کرد.

وی در دوران تهیه‌کنندگی و مدیرعاملی شرکت گسترش از فیلمسازان بنامی چون ارسن ولز در آخرین ساخته اش یعنی «آن سوی وزش باد» و استیون اسپیلبرگ در فیلم برخورد نزدیک از نوع سوم از طرف کمپانی سازنده فیلم‌ها پیشنهاد سرمایه‌گذاری داشته‌است.

فرمان‌آرا سر انجام در پایان دهه ۱۳۶۰ به ایران بازگشت و پس از دورهٔ طولانی فیلم نامه‌نویسی که هیچ فیلمی از آن فیلم‌نامه‌ها ساخته نشد (از جمله:"از عباس کیارستمی متنفرم")، در سال ۱۳۷۸ فیلمسازی را دوباره شروع کرد و فیلم‌هایی نظیر بوی کافور عطر یاس، خانه‌ای روی آب، یک بوس کوچولو را که به سه‌گانهٔ مرگ معروف شدند، ساخت و سپس در سال ۱۳۸۸ فیلم خاک‌آشنا را که دو سال توقیف بود، اکران کرد. وی با ساخت بوی کافور، عطر یاس و خانه‌ای روی آب نظر بسیاری از مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کرد.

در بهمن ماه سال ۱۳۸۹ در شبکه بی‌بی‌سی فارسی مستندی از وی دربارهٔ موسیقی‌دان بزرگ ایرانی، پرویز یاحقی پخش شد با نام «کنسرتی که اجرا نشد».

او در دولت دوم احمدی‌نژاد هیچ درخواستی مبنی بر ساخت فیلم، به معاونت سینمایی وقت نداد و پس از آغاز ریاست جمهوری حسن روحانی، در دی‌ماه سال ۱۳۹۲ موفق به دریافت پروانه ساخت «دلم می‌خواد» به تهیه‌کنندگی علی تقی‌پور شد که در خرداد ۹۷ در سینماهای ایران اکران شد.

«حکایت دریا» محصول سال ۱۳۹۵ فرمان آرا در دورهٔ شیوع ویروس کرونا و بسته شدن سینماها از ۲۱ خرداد ۱۳۹۹ به صورت آنلاین اکران شد. تازه‌ترین اثر او اقتباسی است از رمان «چشم‌هایش» بزرگ علوی که هم‌اکنون مراحل پیش تولید را طی می‌کند.

همچنین نمایش «مردی برای تمام فصول» که فرمان‌آرا سال‌ها قصد ساختن آن را داشت، سرانجام در تاریخ ۱۷ آبان ۱۳۹۳ به مدت ۹۰ شب در تالار وحدت بر روی صحنه رفت. وی پیش از این در یک مصاحبه بیان کرده بود: «تا "مردی برای تمام فصول" را به نمایش درنیاورم، قصد مردن ندارم.»

حاشیه‌ها

• فرمان‌آرا بعد از حوادث انتخابات دهم بیانیه‌ای را در تاریخ ۱۳۸۸/۴/۳ صادر نمود که حاوی ابراز تاسف وی از شیوه برخورد با معترضین بود.
• وی در نشستی در مؤسسه کارنامه اعلام نموده تا شمقدری و یارانش در مسند سینمای کشور هستند فیلم‌نامه‌ای را به آن‌ها نخواهم داد.
• بهمن فرمان‌آرا پس از مراسم تدفین نعمت حقیقی به علت ازدحام بی‌مورد خبرنگاران طی نامه‌ای عکاسان را «کرکس رسانه‌ای» خواند و در واکنش آن جامعه عکاسان طی بیانیه‌ای اعلام کردند که در مراسم مرگ و سوگواری این کارگردان دست به دوربین نخواهند شد.
• در پی انتشار طنزی در روزنامه شرق دربارهٔ اختلاس سه هزار میلیارد تومانی، وی در تاریخ ۱۵ آبان ۱۳۹۰ ممنوع‌الخروج شد.
• در پی منحل شدن خانهٔ سینما توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دوم احمدی‌نژاد، وی سه سیمرغ بلورین خود را به عنوان اعتراض به دفتر جشنواره فجر پس داد.

آثار

کارگردانی

• ۱۳۹۵- حکایت دریا
• ۱۳۹۲ - دلم می‌خواد
• ۱۳۸۶ - خاک‌آشنا
• ۱۳۸۴ - یک بوس کوچولو
• ۱۳۸۰ - خانه‌ای روی آب
• ۱۳۷۸ - بوی کافور، عطر یاس
• ۱۳۵۷ - سایه‌های بلند باد
• ۱۳۵۳ - شازده احتجاب
• ۱۳۵۱ - خانه قمر خانم

تهیه‌کننده

• ۱۳۹۵ - حکایت دریا
• ۱۳۸۶ - خاک‌آشنا
• ۱۳۸۰ - خانه‌ای روی آب
• ۱۳۵۷ - سایه‌های بلند باد
• ۱۳۵۷ - دایره مینا
• ۱۳۵۶ - کلاغ
• ۱۳۵۶ - گزارش
• ۱۳۵۶ - در امتداد شب
• ۱۳۵۵ - ملکوت
• ۱۳۵۵ - شطرنج باد

مستند

• ۱۳۸۹ - کنسرتی که اجرا نشد

بازیگر

• ۱۳۹۸ - مجبوریم
• ۱۳۹۵ - حکایت دریا
• ۱۳۷۸ - بوی کافور، عطر یاس
• ۱۳۵۲ - مغولها

کتاب

ترجمه

• فیلم ساختن. سیدنی لومت

گفتگو

• فرمان‌آرا، بهمن (۱۳۹۹). آزرم، محسن، ویراستار. هفتادوپنج سالِ اول به روایت بهمن فرمان‌آرا. تهران: چشمه. شابک ۹۷۸-۶۲۲-۹۷۰۳۸۱-۶.

جایزه‌ها و افتخارات

بهروز وثوقی، جمشید مشایخی، بهمن فرمان‌آرا، فخری خوروش، پروانه معصومی و کامران شیردل در دیداری با فرح دیبا

• برنده سیمرغ بلورین فیلم منتخب تماشاگران - خانه‌ای روی آب - دوره ۲۰ جشنواره فیلم فجر - مسابقه سینمای ایران - سال ۱۳۸۰
• برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم - خانه‌ای روی آب - دوره ۲۰ جشنواره فیلم فجر - مسابقه سینمای ایران - سال ۱۳۸۰
• کاندیدای سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌نامه - خانه‌ای روی آب - دوره ۲۰ جشنواره فیلم فجر - مسابقه سینمای ایران - سال ۱۳۸۰
• کاندیدای سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌نامه - بوی کافور عطر یاس - دوره ۱۸ جشنواره فیلم فجر - مسابقه سینمای ایران - سال ۱۳۷۸
• برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی - بوی کافور عطر یاس - دوره ۱۸ جشنواره فیلم فجر - مسابقه سینمای ایران - سال ۱۳۷۸
• کاندیدای تندیس زرین بهترین فیلم - خانه‌ای روی آب - دوره ۶ جشن خانه سینما - مسابقه - سال ۱۳۸۱
• کاندیدای تندیس زرین بهترین کارگردانی - خانه‌ای روی آب - دوره ۶ جشن خانه سینما - مسابقه - سال ۱۳۸۱
• کاندیدای تندیس زرین بهترین فیلم‌نامه - خانه‌ای روی آب - دوره ۶ جشن خانه سینما - مسابقه - سال ۱۳۸۱
• برنده بز بال دار بهترین فیلم - شازده احتجاب - دوره ۳ جشنواره جهانی فیلم تهران - مسابقه - سال ۱۳۵۳
• کاندیدای لوح زرین بهترین فیلم سال - خانه‌ای روی آب - دوره ۴ منتخب سایت ایران اکتور - بهترین‌های سال - سال ۱۳۸۳
• کاندیدای لوح زرین بهترین کارگردان سال - خانه‌ای روی آب - دوره ۴ منتخب سایت ایران اکتور - بهترین‌های سال - سال ۱۳۸۳
• کاندیدای لوح زرین بهترین کارگردان سال - بوی کافور عطر یاس - دوره ۱ منتخب سایت ایران اکتور - بهترین‌های سال - سال ۱۳۸۰
• کاندیدای لوح زرین بهترین فیلم‌نامه سال - بوی کافور عطر یاس - دوره ۱ منتخب سایت ایران اکتور - بهترین‌های سال - سال ۱۳۸۰
• سومین فیلم سال - بوی کافور عطر یاس - دوره ۱۵ منتخب نویسندگان و منتقدان - بهترین‌های سال - سال ۱۳۷۹
• سومین کارگردان سال - بوی کافور عطر یاس - دوره ۱۵ منتخب نویسندگان و منتقدان - بهترین‌های سال - سال ۱۳۷۹
• چهارمین فیلم‌نامه سال - بوی کافور عطر یاس - دوره ۱۵ منتخب نویسندگان و منتقدان - بهترین‌های سال - سال ۱۳۷۹
• چهارمین بازیگر نقش اول مرد سال - بوی کافور عطر یاس - دوره ۱۵ منتخب نویسندگان و منتقدان - بهترین‌های سال - سال ۱۳۷۹
• دومین فیلم سال - خانه‌ای روی آب - دوره ۱۸ منتخب نویسندگان و منتقدان - بهترین‌های سال - سال ۱۳۸۲
• دومین کارگردان سال - خانه‌ای روی آب - دوره ۱۸ منتخب نویسندگان و منتقدان - بهترین‌های سال - سال ۱۳۸۲
• کاندیدای بهترین بازیگر مرد - حکایت دریا - جشنواره آسیاپاسیفیک - سال ۲۰۱۸

منابع

• درستکار، رضا (۱۳۸۱). بهمن فرمان‌آرا: زندگی و آثار؛ به انضمام فیلمنامه کامل خانه‌ای روی آب. تهران: انتشارات قطره. شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۷۳-۷.
• «بهمن فرمان‌آرا». دریافت‌شده در ۲۱ خرداد ۱۳۸۷.
• آقای فرمان‌آرا، مرگ شما را عکاسی نخواهیم کرد
• بهمن فرمان آرا در پایگاه خبری تئاتر و سینما

پیوند به بیرون

• آثار بهمن فرمان‌آرا در کتابخانهٔ باز
• وبگاه رسمی
• بهمن فرمان‌آرا در IMDb
• بهمن فرمان‌آرا در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران