باجلان

با زبان باجلانی اشتباه نشود.

باجُولْوَنْد یا باجلان نام یکی از ایلات ایرانکه در غرب ایران و شمال شرقی عراق زندگی می‌کنند. برخی آن‌ها را لر و برخی کرد دانسته‌اند. دانشنامه جهان اسلام آن‌ها را یک ایل لر و دانشنامه ایرانیکا آن‌ها را کرد دانسته‌است.در دانشنامه دیگر نیز باجولوند عضوی از ایلات قوم لر به شمار رفته اند [۱][۲] در منابع دیگر نیز از ان ها به عنوان لر های فیلی ذکر شده در متون تاریخی نام این ایل به صورتهای باجو، باجَلَند، باج‌الان، بَجوران و بَجِلان نیز آمده‌است. شاخه اصلی باجلان‌ها در منطقه سرپل ذهاب، بن کوره و قوره‌تو در شمال شهرستان خانقین عراق سکونت دارند. شاخه کوچک‌تری از آنها در شهرستان موصل، بر کرانه چپ رود دجله سکونت دارند. گفته می‌شود باجولوندها مدتها قبل از استان فارس به لرستان تغییر مکان دادند. از جمله باجلان‌های مشهور در عراق می‌توان به ابراهیم باجلان فرمانده پیشمرگه‌های کردستان و از سران اتحادیه میهنی اشاره کرد.باجولوند های لرستان و خوزستان اتحادیه ایی از پنج طایفه لر سکوند،آروان،قائدرحمت،دالوند،یاراحمدی هستند.

باجلان‌ها در ایران

گویا باجلان‌ها ابتدا در نواحی گیلان غرب و سرپل زهاب ساکن بوده‌اند اما پس از مدتی به لرستان کنونی کوچ کرده‌اند. هم‌اکنون باجلان‌ها در غرب ایران، در استان لرستان و شمال استان خوزستان پراکنده‌اند، این ایل در بخش زاغه، شهرستان خرم‌آباد، برخی در شهر دورود و گروهی نیز در شهرهای اندیمشک، دزفول و شوش ساکن هستند. برخی از باجلان‌ها نیز در استان قزوین و کرمانشاه و شیراز ساکن هستند. گروهی دیگر از باجلان ها در کردستان عراق ساکن هستند .

باجلان‌های کرمانشاه

ایل باجلان کرمانشاه (در سرپل ذهاب و گیلان غرب)، شامل طوایف زیر است:

• جمور
• قازانلو
• دنده‌وند
• حاجیلر
• شیره‌وند
• گریباوند

باجلان‌های لرستان

باجلان‌ها در تاریخ لرستان با نام ایل باجلوند نقش مهمی ایفا کرده‌اند. ایل باجلوند (باجلان) در لرستان متشکل از پنج طایفه عمده:

• سکوند
• یاراحمدی
• قایدرحمت
• آروان
• دالوند

سکوند

مقالهٔ اصلی: سکوند

سکوند برگفته از سکا به معنی دلیر و شجاع که از ۴ طایفه دیگر باجلان از لحاظ جمعیت بزرگتر است. نام ایلی پرجمعیت است که گستره سکونتگاه آن از جنوب استان کرمانشاه (منطقه سکاوند)، نواحی مرکزی استان لرستان تا شمال استان خوزستان می‌باشد. جغرافیای سکونت سکوندها در دوره قاجار تا دشت هُرو در جنوب بروجرد گسترده بوده‌است. جمعیت ایل به صورت طایفه‌های کوچک و متعددی گسترش یافته و زندگی می‌کنند.
گویش سکوندها به عنوان بخشی از باجلان‌ها، زبان باجلانی که یکی از شاخه‌های زبان زازا-گورانی است می‌باشد. اما سکوندها هم‌اکنون به زبان لری سخن می‌گویند. هنری راولینسون سکوندها را از ایل باجلوند و خاستگاه آنان را به همراه ایل بیرانوند، موصل عراق می‌داند و معتقد است بیرانوندها و باجلوندها در قرن دوازدهم یعنی در اواخر حکومت صفویه یا در زمان افشاریه از نواحی موصل به لرستان آمدند.

دین و زبان

دین

غالب ایل باجلان در لرستان و قزوین شیعه دوازده امامی‌اند در مرزهای ایران و عراق عده‌ای از باجلان‌ها به همراه سرلی‌ها و شبک‌ها فرقه‌های رمزی را تشکیل می‌دهند که خاستگاه آنها، ادیان قدیمی ایرانی است، هر چند پیروان این فرق به‌منظور کاستن از فشار گروه‌های دینی- مذهبی اکثریت، به این شایعه که از غلات (شاخه‌ها) شیعی مسلک هستند، دامن می‌زنند.بقیه آنها شیعه دوازده‌امامی و تعدادی سنی شافعی اند.

زبان

مقالهٔ اصلی: زبان باجلانی

زبان اصلی باجلان‌ها متعلق به زیرشاخه زازا-گورانی از شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی است. پژوهش‌های زبان‌شناسان نشانگر این است که این زبان یک زبان مستقل ایرانی است. ولی برخی دیگر آن را در شمار گویش‌های زبان کردی قرار می‌دهند.

نزدیک به همهٔ باجلان‌هایی که در ایران زندگی می‌کنند به جز باجلان‌های دشت ذهاب زبان باجلانی را فراموش کرده و به لری و کردی صحبت می‌کنند.

باجولوند های لرستان به زبان لری سخن می گویند.

منابع

• بلو، جویس: گورانی و زازا در "راهنمای زبان‌های ایرانی، جلد دوم: زبان‌های ایرانی نو، ویراستهٔ رودیگر اشمیت. دیمه (صفحه): ۶–۵۵۵
• مروی وزیر مرو، محمد کاظم (۱۳۶۴). ریاحی، محمد امین، ویراستار. عالم آرای نادری. ج. اول. کتاب فروشی زوّار. ص. ۲۵۲ حاشیه.