ایل جودکی
جودَکی یکی از ایلات لر از مردم بالاگریوه می‌باشد.[۱][۲][۳][۴]دانشنامه ایرانیکا و ولادیمیر مینورسکی ایل جودکی را یکی از ایلات مردم بالاگریوه معرفی می‌کند. مردم ایل جودکی در استان‌هایی از جمله لرستان و بعد خوزستان ساکن هستند، همچنین بسیاری از آنها در استان‌های ایلام، استان مرکزی و مازندران پراکنده‌اند.[۵]
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
 ایران: ساکن در استان‌های لرستان، شمال خوزستان، مناطق تبعیدی، مناطق فیلی | |
| زبان‌ها | |
| لری بالاگریوه‌ای | |
| دین | |
| شیعه | |
تاریخ
[ویرایش]سکونتگاه جودکی‌ها منطقه‌ای کوهستانی بین رودخانه دز تا خرم‌آباد و به‌طور دقیق‌تر منطقه بالاگریوه است. سکونتگاه این ایل با ایل‌های سکوند، پاپی، دیرکوند و بیرانوند مشترک است.[۵] آرنولد ویلسون در حدود سال ۱۹۱۰ میلادی سکونتگاه جودکی‌ها را در مسیر خرم‌آباد تا دزفول معرفی می‌کند. جودکی‌ها از کهنه تباران بالاگریوه و لرستان هستند.[۶] خان‌های جودکی دارای قلعه‌هایی همچون قلعه نصیر و قلعه رزه هستند، همچنین به گفته برخی منابع تیمور لنگ ۲۰ تن از مردان جودکی را در دوران اتابکان لر بکار گرفته است.[۷]
حتی در دوره افشاریان مظفرخان جودکی و جنگاورانی از ایل جودکی به سپاه نادر شاه پیوستند به گونه ای که مظفرخان به همراه پانزده هزار از سپاهیان به سرکوب حبشیان آشوبگر خوزستان پرداخت. همچنین جودکی‌ها در جنگ با هند نادرشاه را همراهی کردند و پیروزمندانه به لرستان بازگشتند.[۷]
در سالی که آغا محمد قاجار کشته شد و محمد خان زندیه لرستان آمد و درپی بازگرداندن تاج و تخت به زندیه بود. باجنگ‌هایی که با قاجارها نمود از سیلاخور به میان جودکی آمد[۸][۹] و کردعلی و محمدتقی جودکی یاریش نمودن و در کنار بیرانوندها خان زند را پشتیبانی نمودند. فتحعلی شاه قاجاریه محمدخان فرمانبردار کزاز و ملایر، عباس آقادر نهاوند، تقی خان بروجردی و حسن خان والی فرمان داد که محمدخان زند و یارانش را بکشند، به‌دنبال این فرمان محمدولی خان قاجار با دوازده هزار سپاه به مرز جودکی در آبسرده آمد و خان زند و الوار در کوه گردبر سپاه قاجار شبیخون زدند و آسیب سختی به آنها وارد نمودند. سرانجام در شبی که محمدخان زند در قلعه رزه بود، ملک میرزاخان خزل فرمانروای قجری دزفول با سیصد سوار به آنها شبیخون زد که خان زند و بیشتر یارانش گرفتار شدند و شماری هم از آنها کشته شدند. ملک میرزاخان گرفتاران را به حسن خان والی داد و او هم آنها را گوشمالی داد و محمدخان زند را کور کرد و برای فتحعلی شاه فرستاد. محمدتقی جودکی از بزرگان کشته شده در این رخدادبود.[۱۰]
وجه تسمیه نام
[ویرایش]محققان با بررسی تحول واجی و آوایی از زبان فارسی باستان تا به امروز، همچنین بررسی زبانهای اکدی، عیلامی و هندواروپایی (آریایی) معتقدند که «یَاوتی‌یا» همان واژه «جودکی» امروزی است که ایلی از ایلات بالاگریوه است. داریوش بزرگ «یَاوتی‌یا» را یکی از طوایف پارس و قوم و قبیله وه یزدات (بردیا) به حساب می‌آورد.
زبان
[ویرایش]مردمان ایل جودکی به زبان لری بالاگریوه ای سخن می‌گویند.
جمعیت
[ویرایش]آلبرت هوتوم-شیندلر در دهه ۱۹۹۰ میلادی طایفه جودکی را با خانواری در حدود ۸۰۰ خانوار معرفی می‌کند. در برخی منابع دیگر این تعداد تا دهه ۱۹۳۰ میلادی ۶۰۰ خانواده معرفی شده است.[۵] البته در زمان رضا شاه پهلوی از طایفه جودکی به شهرستان‌های ازنا، درود، بروجرد، شازند، قزوین و دزفول تبعید شدند و سالیان سال در این شهرستان‌ها زندگی می‌کنند اسکار مان زبان‌شناس و پژوهشگر مسائل ایران و آسیای مرکزی در تحقیقی که در سال‌های ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۷ میلادی صورت داده از یک گروه کوچک از جودکی‌ها به نام جوکیِ حسین‌آباد در پشتکوه نام می‌برد.[۵]
تقسیمات ایلی
[ویرایش]تیره‌ها و طوایف ایل جودکی:[۱۱]
- حیدروند
- بخشی‌وند
- آبسری
- هفت تخم
- بابایی
- کرم‌وند
- مینه‌ای
- شهسوارون (شهسواروند)
- کایدی
- الهیاروند
- جودکی
- لنگونی
- لطوند (لئه‌وند)
- محمودوند
- سادات
- درویش
- مچمی وند
- عابدی
- محمدی‌های ساکن دورود
- مدیری
- بلاوسی
- آقامیرزایی (شامل ده طایفه)
- آقارضایی (شامل ۸ طایفه)
- براواسی
- انارویی
- باوه
- لوتی [۱۲]
منابع
[ویرایش]- ↑ کتاب دیار بالاگریوه.
- ↑ کتاب تاریخ لرستان.
- ↑ کتاب قوم لر، سکندر امان الهی.
- ↑ «دانشنامه جهان اسلام - بنیاد دائرة المعارف اسلامی - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۴.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ «JUDAKI». دانشنامه ایرانیکا. ۱۵ ژوئن ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۲۰.
- ↑ «منبعی از لغت نامه دهخدا اشاره شده از ایل جودکی». لام تا کام.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ عالم آرای نادری، محمد کاظم مروی.
- ↑ اکسیر التواریخ، علی قلی میرزا اعتضاد السلطنه، چاب اول صفحه ۹۸.
- ↑ روضه الصفای ناصری، چاپ اول، جلد نهم، صفحات ۳۳۰ و ۳۳۱.
- ↑ ناسخ التواریخ، محمدتقی لسان الملک سپهر، جلو اول صفحه ۹۴.
- ↑ پاپی، مرادحسن (۱۳۸۷). تبارهخامنش دیار بالاگریوه. خرم‌آباد: افلاک دار النشر اسلام.
- ↑ امان‌الهی بهاروند، قوم لر، ۱۴۹.
- جغرافیای مفصل ایران – جلد دوم (سیاسی)، تألیف مسعود کیهان، سال ۱۳۱۱ شمسی، مطبعه مجلس
- میبوسرچ