چهار صندوق
چهار صندوق | |
---|---|
نویسنده | بهرام بیضایی |
شخصیتها |
|
زبان اصلی | فارسی |
از سلسلهٔ مقالات دربارهٔ |
فهرستهای کارها |
---|
دیـگر |
|
|
چهار صندوق نمایشنامهای دوپردهای از بهرام بیضایی است که سالِ ۱۳۴۶ نگاشته شده و به چاپ رسیدهاست. چهار صندوق یکی از نمادگراترین نمایشنامههای بیضایی است؛ با مضمونی سیاسی و انتقادی.[۱] این نمایش سیاسیترین اثر بیضایی بهشمار میرود؛ چنانکه در پایان کتاب این جمله از وی نقل شدهاست: «اجرای چهار صندوق هر بار از صحنه پایین کشیده شد.»[۲]
بیضایی هرگز اجازه نیافت این نمایشنامه را روی صحنه ببرد. کارگردانان دیگر نیز اغلب مجوز اجرای آن را دریافت نکردند. با این حال چهار صندوق توسط گروههای دانشجویی به عنوان تمرین و آموزش و به صورت غیررسمی در کارگاههای تئاتر و محیطهای دانشگاهی اجرا شدهاست.[۱]
داستان[ویرایش]
چهار کَس که با رنگهای سرخ و زرد و سبز و سیاه مشخص گردیدهاند و به ترتیب نمادی از طبقات بازاری، روشنفکر، مذهبی و توده مردم میباشند، میکوشند تا برای رهایی از تهدیدهای احتمالی، مترسکی بسازند تا ایشان را برابرِ هر خطری حفظ نماید. آنها مترسک را کاملاً مجهز و مسلح میکنند. مترسک جان میگیرد و لب به سخن میگشاید. این امر در ابتدا باعث خشنودی هر چهار نفر آنها میگردد، غافل از این که مترسک رفته رفته بر اوضاع مسلط شده و در نهایت هژمونی خود را بر محیط حاکم میسازد. مترسک آنها را مجبور میکند تا هر یک برای خود صندوقی بسازند تا آنها را در صندوقهایشان زندانی کرده و از یکدیگر جدا نگه دارد؛ ولی در ادامه آنها از صندوقهایشان خارج میشوند و تصمیم میگیرند تا علیه مترسک قیام کنند. اما در نهایت این تنها سیاه است که صندوق خود را میشکند تا رو در روی مترسک بایستد و در آخر او قربانی ترس سایرین میگردد.[۱]
سبک[ویرایش]
بیضایی این نمایش را با الهام از نمایشهای سنتی ایرانی تخت حوضی یا سیاهبازی (گونهٔ نمایشیِ چهار صندوق) نوشتهاست. بیضایی در کتاب نمایش در ایران مینویسد این نمایشهای سنتی ایرانی ضمن نمایاندن مفاسد سطحی مردم، افراد طماع و مالپرست را مورد هجو قرار میدادند. رنگین بودن شخصیتها نیز الهام گرفته از سمبولیسم رنگ شخصیتها در تعزیه است.[۱]
چاپ و ممنوعیت[ویرایش]
بیضایی چهار صندوق را پاییز سال ۱۳۴۶ نوشت و زمستان همان سال در نخستین شمارهٔ جُنگِ دفترهای زمانه چاپ کرد. سال ۱۳۵۸ نمایشنامه به صورت کتاب به وسیلهٔ انتشارات روزبهان در تهران چاپ شد. سپستر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان کتاب را چاپ کرد.[۱] در دیوان نمایش نیز نسخهای بازنگریشده از این نمایشنامه آمدهاست.
نمایشنامه چهار صندوق در هر دو رژیم پهلوی و جمهوری اسلامی ممنوعالچاپ شد و هر بار پس از انتشار نخست (یک بار به سال ۱۳۴۶ و بار دیگر ۱۳۵۸) توقیف گردید. سرانجام این اثر با دریافت پروانهٔ رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به وسیلهٔ انتشارات روشنگران و مطالعات زنان به صورت رسمی به چاپ رسید و از آن پس بارها تجدید چاپ شدهاست.
اجراها[ویرایش]
. . . به یاد دارم وقتی قرار بود بیضایی نمایش «چهار صندوق» را اجرا کند همه نگران بودند مبادا اتفاقی بیفتد.
نمایشنامه پژوهشی است در توصیف تنگناهای هستیِ انسانی در سایهٔ ترس، از خودبیگانگیِ تاریخی و هویتِ مخدوش. . . . دغدغه درامنویس در این اثر به زیر پرسش بردن احساس ناگزیری در روند سرنوشت انسانی و طرح مسئلهٔ هویتباختگی و مسئولیت وجودی با گرایشی فلسفی و جهانی است . . .
فریندخت زاهدی، دههٔ ۱۳۸۰[۴]
بیضایی هرگز اجازه نیافت این نمایشنامه را روی صحنه برد. سالِ ۱۳۵۳ یک بارش بود. کارگردانان دیگر نیز اغلب اجازه پیدا نکردند آن را رسماً اجرا کنند. گرچه چهار صندوق توسط گروههای دانشجویی به عنوان تمرین و آموزش و به صورت غیررسمی در کارگاههای تئاتر و محیطهای دانشگاهی اجرا شدهاست.[۱]
چهار صندوق در ماههای اول پس از انقلاب توسط مهدی صباغی کارگردانی شده و در سالن هلال احمر مشهد اجرا شده است. از جمله بازیگران این اجرا رضا سعیدی بوده است.[۵]
همچنین نمایش چهار صندوق تحت عنوان مترسک از تاریخ ۶ تا ۲۹ مهرماه ۱۳۹۴ توسط گروه تئاتر اگزیت به کارگردانی مهرداد خامنهای در خانه موزه استاد عزتالله انتظامی در تهران به روی صحنه رفت.[۶]
این نمایش پس از ۴۵ سال با اجازهٔ نویسنده در کوآلالامپور به کارگردانی مهناز گیاهپرور و تهیهکنندگی پیام گویا به مدت چهار شب در اوت ۲۰۱۲ به روی صحنه نمایش رفت. پیام گویا، سپیده کیانی، کوثر عباسی و متین راهنما از جمله بازیگران این نمایش بودند.[۷]
پس از آن چهار صندوق را بار دیگر گروه تئاتر برگ به کارگردانی مهرداد خامنه در اسلو به مدت دو شب در سپتامبر ۲۰۱۲ به روی صحنه[۸] برد.[۹]
این نمایشنامه در آذر سال ۱۳۹۵ به کارگردانی آناهیتا زینیوند در سالن رکنالدّین خسروی تماشاخانه سه نقطه تهران توسط کودکان کار به نمایش عمومی درآمد.
این نمایشنامه در اردیبهشت سال ۱۳۹۸ به کارگردانی علی ثابتی پور در سالن آزادی دانشگاه کاشان در شهر کاشان به روی صحنه رفت.[۱۰]
این نمایشنامه همچنین در بهمن ۱۳۹۹ به مدت ده شب در رشت به کارگردانی رضا خباز به روی صحنه رفت.[۱۱]
به دیگر زبانها[ویرایش]
محمّدرضا قانونپرور چهار صندوق را با نام Four Boxes به انگلیسی درآورده و در کتابِ Iranian Drama: An Anthology منتشر کرده است. سرور سلطانی نیز ترجمهای انگلیسی برای تماشاکنان انگلیسیزبانِ نمایشِ مهناز گیاهپرور فراهم کردهاست. سهیل پارسا و پیتر فاربریج نیز ترجمهٔ انگلیسی مشترکی از این نمایشنامه دارند. مریوان حلبچهای نیز این نمایشنامه را به زبان کردی برگردانده است. آندرانیک خچومیان هم در دههٔ ۱۳۸۰ یک ترجمهٔ ارمنی از چهار صندوق در فصلنامهٔ ادبیات خارجی ارمنستان منتشر کرده است.
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ پرویز جاهد (۲۵/۱۰/۲۰۱۵). «نقد خودکامگی و قدرت در «چهار صندوق» بیضایی». یورونیوز. دریافتشده در ۷ آوریل ۲۰۲۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ نمایشنامه چهار صندوق چاپ انتشارات روزبهان به سال ۱۳۵۸.
- ↑ صابری و احمدی، «دلبسته این خاکم»، ۹.
- ↑ زاهدی، «درام معاصر ایرانی و هنریک ایبسن»، ۱۴۰.
- ↑ www.mehrnews.com/news/278079
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۲۰. دریافتشده در ۳ مه ۲۰۲۰.
- ↑ گزارش اجرای نمایش چهار صندوق در مالزی، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
- ↑ مسعود ارض اقدس (۲۵ بهمن ۱۳۹۵). «خوانش نمایشنامه چهار صندوق». youtube.
- ↑ نمایش چهار صندوق توسط گروه تئاتر برگ در اُسلو بایگانیشده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، فیلم بخشی از نمایش در سایت ویمو.
- ↑ فرد، مجله (۲۰۱۹-۰۵-۰۷). «نمایش چهارصندوق بهرام بیضائی در دانشگاه کاشان». مجله نگاه فرد. دریافتشده در ۲۰۲۲-۱۲-۰۹.
- ↑ https://www.irna.ir/news/84207011
منابع[ویرایش]
- زاهدی، فریندخت (۱۳۸۹). درام معاصر ایرانی و هنریک ایبسن: دریافت و تأثیر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۳-۶۱۱۵-۳.
- صابری، پری؛ احمدی، بابک (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷). «دلبسته این خاکم». اعتماد (۴۰۸۲): ۸–۹.
- میر محمدی، مهدی (۱۹ آبان ۱۳۸۶). «نمایشنامهنویسی روی دیوار». اعتماد (۱۵۳۵): ۱۱.
- هاشمی، افشین (زمستان ۱۳۸۶). «چهار صندوق در پرتو رویدادهای تاریخی ایران». سیمیا (۲): ۹۸−۱۱۷.
- Faique, Mohammad (1999). A Complete Study of Persian Drama. Delhi: Nice Books. ISBN 81-87469-00-5.
- Ghanoonparvar, M. R. (1996). "DRAMA". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Vol. VII. Costa Mesa, California: Mazda Publishers. pp. 529−535. ISBN 1-56859-028-8.