محمد قتلمش - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

ابومنصور مُحَمّد قتلمش

ابومنصور مُحَمّد بن سَلَیمان بن قُتلُمش بن ترکانشاه سمرقندی(۵۴۳ ق در بغداد-ربیع الآخر ۶۲۰ در بغداد) شاعر، ادیب و زبان‌شناس، ریاضی‌دان مسلمان در سده ششم و هفتم قمری بود. مشهورترین اثر وی «التبر المسبوک والوشی المحبوک» است.^[۱]

منابع

[ویرایش]

↑ عمر فروخ (۱۹۸۹)، تاریخ الادب العربی. جلد سوم، دارالعلم للملایین، ص. ۴۷۵

زبان و ادبیات عربی در دوران عبّاسی و مملوکی

دوران عباسیان : ۷۵۰ - ۱۲۵۸ میلادی/ ۱۳۲ - ۶۵۶ قمری • دوران مملوکان : ۱۲۵۰ - ۱۵۱۷ میلادی/ ۶۴۸ - ۹۲۳ قمری

دورهٔ اول عبّاسی

دوره‌نگاری رسمی: ۷۵۰ - ۸۴۷م/ ۱۳۲ - ۲۳۲ق (عصر زرین عباسی)

افراد

پیش‌باشندگان
(مخضرم)

عبدالله بن مُقفع • هلال بن اسعر مازنی • رؤبه • ابوالهندی • سدیف • ابن میاده • ابونخیله راجز • سعید دارمی • ابوعمرو بن العلاء • افلح بن یسار • حماد عجرد • حماد راویه • حسین اسدی • ابو دلامه • ابن المولی • اسماعیل بن عمار • صالح بن عبدالقدوس • بشار بن برد • ابراهیم بن هرمه • احیمر سعدی • والبه بن حباب • مطیع بن ایاس • عکاشه عمی • آدم بن عبدالعزیز • سید حمیری • خلیل بن احمد • نُصیب • اخفش اکبر • مفضل ضبی • سیبویه • خلف الاحمر • ابن دمینه

نوگرایان
(مُحدِث)

رابعه عدویه • مروان بن ابی‌حفصه • یونس بن حبیب • سلم خاسر • معاذ هراء • کسائی کوفی • مؤمل بن امیل • منصور نمری • عباس بن احنف • اشجع سلمی • رؤاسی • مؤرج سدوسی • ابوالشیص • عمانی راجز • ابن مناذر • ربیعه رقی • • ابونواس • نویب • ابان لاحقی • فضل رقاشی • شافعی • نضر مازنی • قطرب • ابوعمرو شیبانی • الفرّاء • صریع الغوانی • ابوالشمقمق • هیثم بن عدی • ابوعبیده معمر • علیه بنت المهدی • ابوحیه نمیری • ابوالعتاهیه • علی العکوک • ابن هشام • ابوزید انصاری • اصمعی • عبدالملک حارثی • سهل بن هارون • عمرو بن مسعده • اخفش اوسط • کلثوم عتابی • ریاشی • ابومسحل • ابراهیم یزیدی • ابوحفص شطرنجی • عوف خزاعی • قاسم هروی • ابراهیم بن مهدی • جَرمی • ابوالحسن لحیانی • ابودلف عجلی • ابونصر عتبی • محمود الوراق • بکر بن نطاح • محمد سعد • ابن اعرابی • محمد بن امیه • ابن سلام جمحی • ابوتمام • محمد زیات • دیک الجن • محمد وُهیب • عبدالصمد معذل • ابراهیم صولی • ابن السکیت • محمد بن حبیب • دعبل خزاعی • ابواسحاق زیادی • علی الجهم • ابوعثمان مازنی • محمد بن صالح علوی • حسین ضحاک • ابوزید قرشی • محمد عطوی • • جاحظ • ابوحاتم سجستانی • ریاشی نحوی • حسین عبدالسلام • فضل • سعید کاتب • پوران • خدیجه بنت مأمون • بکر بن خارجه • خالد، کاتب بغدادی • ابوالعنبس صیمری • ابوسعید سُکّری • ابن قتیبه دینوری • ابراهیم مدبر • ابن ابی‌دنیا • ابوالعیناء • ابن رومی • ابوالعباس مبرد • • بحتری • ابوعثمان اشناندانی • ابوالعباس ثعلب • ابوطالب مفضّل • ناشئ اکبر • ابن معتز • محمد بن داوود • ابوبکر ظاهری اصفهانی • ابن بسام بغدادی • ابوجعفر طبری • ابواسحاق زجاج • ابوعثمان ناجم • اخفش اصغر • ابن العلاف • بدر التمام • نجیرمی • حسناء •

آثار

کلیله و دمنه • الف لیلة و لیلة • البیان و التبیین • الحیوان • البخلاء • المحاسن والأضداد • الکتاب (سیبویه) •

رویدادها: آغاز عصر زرین اسلامی (سدهٔ هشتم میلادی/ از ۸۱ قمری) • براندازی خلافت امویان

در شام و برپایی عباسیّان در کوفه، ۷۵۰م/ ۱۳۲ق • بنیان‌گذاری شهر بغداد، پایتخت عباسیان در ۷۶۲م / ۱۴۵ق به‌دست ابوجعفر منصور • بنیان‌گذاری بیت‌الحکمه در بغداد و آغاز جنبش ترجمه

دورهٔ دوم عبّاسی

دوره‌نگاری رسمی: ۸۴۷ - ۱۰۵۵م/ ۲۳۲ - ۴۴۷ق (عصر نفوذ ترکان یا عصر سلجوقی)

افراد

از میانهٔ سدهٔ سوم
تا میانهٔ سدهٔ پنجم هجری

ابن درید • ابن طباطبا علوی • نفطویه • جحظه برمکی • عبدالرحمن همدانی • محمد بن قاسم انباری • قدامة بن جعفر • مسعودی • ابوابراهیم فارابی • ابن ورقاء شیبانی • ابوطیب لغوی • ابوطیب متنبی • سیف الدوله حمدانی • ابوعلی قالی • ابوالفرج اصفهانی • ابوفراس حمدانی • ابوالفضل بن عمید • ابن لنکک • خبز أرزی • کشاجم • سری الرفاء • ابوسعید سیرافی • ابن خالویه • ابوالقاسم آمدی • ابوعلی فارسی • ابوبکر خوارزمی • مرزبانی • صاحب بن عباد • ابن ندیم • ابوهلال عسکری • احمد بن فارس • بدیع‌الزمان همدانی • ابوالفرج ببغاء • جوهری • ابوالعباس نامی • ابن رقعمق

سدهٔ پنجم هجری
تا پایان آن

ابوالفتح بستی • ابوبکر باقلانی • قابوس بن وشمگیر • شریف رضی • عبدالصمد بن بابک • ابوحیان توحیدی • ابن خلف نیرمانی • ابوعلی مرزوقی • مهیار دیلمی • ابومنصور ثعالبی • ابن دوست • شریف مرتضی • ابوالفضل میکالی • ابوالحسن بصروی • ابوالعلاء معری • ابن ابی‌حصینه • خطیب بغدادی • صردر • ابن سنان خفاجی • باخرزی • واحدی • شریف بیاضی • ابن بابشاذ • مؤید فی الدین • عبدالقاهر جرجانی • ابن حیوس • ابن شبل بغدادی • ابواسحاق شیرازی • ابوالعباس جرجانی • ابن شخبا عسقلانی • ابن ناقیا بغدادی • ظهیرالدین رودراوری • ابن همماه رامشی • ابن ابی‌صقر واسطی • سراج قاری • ابن خطیب تبریزی • راغب اصفهانی

آثار

الأغانی • یتیمة الدهر • المثل السائر • تاریخ الأمم والملوک • جامع البیان عن تاویل آیَ القرآن • الفرج بعد الشدة • مقامات • الغفران • جمهرة اللغة • نهج البلاغة • أسرار البلاغة • الشعر والشعراء • أدب الکاتب • مروج الذهب •

رویدادها: آغاز سلطنت سلجوقیان

، ۱۰۳۷م/ ۴۲۹ق در اصفهان • فرمانروایی اخشیدیان بر مصر و شام (۹۳۵- ۹۶۹م/ ۳۲۳- ۳۵۸ق) • فرمانروایی حمدانیان در شمال عراق و شام (۹۰۵- ۱۰۰۴م/ ۲۹۳- ۳۹۴ق) • فرمانروایی بویهیان در غرب ایران و عراق (۹۳۲- ۱۰۵۵م/ ۳۲۰- ۴۴۷ق) • آغاز دولت فاطمیان

در مصر و شمال آفریقا (۹۰۹م/ ۲۹۷ق) •

دورهٔ سوم عبّاسی

دوره‌نگاری رسمی: ۱۰۵۵ - ۱۲۵۸م/ ۴۴۷ - ۶۵۶ق

افراد

سدهٔ ششم هجری

ابوالمظفر ابیوردی • ابن مکنسه اسکندرانی • مرتضی شهرزوری • طغرایی • ابوعبدالله سنبسی • ابوالجوائز مطامیری • حریری • عمر خیّام • ابوالفضل میدانی • ابن منیر طرابلسی • ادیب غزی • ابن حکینا • بدیع دمشقی • ظافر حداد • بدیع اصطرلابی • بارع بغدادی • ابن افلح عبسی • جارالله زمخشری • ابومنصور جوالیقی • ابن قسیم حموی • ناصح‌الدین ارجانی • ابن قیسرانی • فضل‌الله راوندی • ابن قادوس دمیاطی • یحیی حصکفی • وأواء حلبی • ابن منجب صیرفی • طلائع بن رزیک • مؤید آلوسی • ابن قطان بغدادی • امین‌الدوله بن تلمیذ • قاضی مهذب و قاضی رشید • قاضی جلیس • ابن کیزانی • حمید بن مالک کنانی • ابن خلال • ابن خشاب بغدادی • عرقله دمشقی • ابن قلاقس اسکندری • ابوالمعالی حظیری • عماره یمنی • ابن الدهان بغدادی • ابن الدهان موصلی • ابن عساکر • کمال‌الدین شهرزوری • نشوان حمیری • رشیدالدین وطواط • ابوالبرکات انباری • محمد بن بختیار بغدادی • تقیه صوریه • ابن القم زبیدی • عمادالدین اصفهانی • ابن برّی • اسامه بن منقذ • موفق‌الدین بحرانی اربلی • محیی‌الدین شهرزوری • شهاب‌الدین یحیی سهروردی • سراج‌الدین اوشی • ابن معلم واسطی • کامل بن فتح • سعادة حمصی • قاضی فاضل • ابن ناهوج اسکافی • ابوالفتح بلطی • ضیاءالدین شهرزوری • علم‌الدین شاتانی

نیمهٔ اول سدهٔ هفتم هجری

یحیی صرصری • فخر رازی • ابن سناءالملک • ابوالفتح مطرزی • ابوالبقاء عکبری • قاسم بن حسین خوارزمی • محمد قتلمش • سراج‌الدین سکاکی • یاقوت حموی • فتح بنداری • عبداللطیف بغدادی • راجح حلی • محیی‌الدین بن عربی • جمال‌الدین قفطی • ابن حاجب • ابن مطروح • رضی‌الدین صغانی • کمال‌الدین زملکانی • ابن ابی‌حدید • بهاءالدین زهیر • ابن العدیم • شهاب‌الدین زنجانی • شمیم حلی • ابن نفاده • ابن مجاور • نفیس قطرسی • ابن ساعاتی • اسعد بن مماتی • مجدالدین بن اثیر • ابن الدهان واسطی • ابن ظافر ازدی • سلیمان بن بنین • فتیان شاغوری • قتاده بن ادریس • ابن نبیه • ابن شمس‌الخلافه • بهاءالدین سنجاری • یاقوت بن عبدالله • مظفر عیلانی • نجم‌الدین بن صابر بغدادی • ابن دنینیر • قاسم واسطی • شرف‌الدین حلی • ابن اردخل • ابن مقرب • عزالدین بن اثیر • ابن عنین • بهاءالدین بن شداد • عمر بن فارض • حسام‌الدین حاجری • شواء حلبی • ابن مستوفی اربلی • ابن دبیثی • ضیاءالدین بن اثیر • مکزون سنجاری • علم‌الدین سخاوی • عبدالمحسن بن حمود • نجم‌الدین قمراوی • ایدمر محیوی • جمال‌الدین بن نجار • ابراهیم بن اونبا • ابن ابی‌اصبع • سیف‌الدین مشد • ابن الحلاوی • نورالدین اسعردی • صدرالدین بصری • عزالدین حسن اربلی • ابن زیلاق • شرف‌الدین انصاری • یوسف نفیس

آثار

معجم الأدباء • مجمع الأمثال • أساس البلاغة • الکشّاف عن حقائق التنزیل

رویدادها: بنیان‌گذاری نظامیه بغداد (۱۰۶۸م/ ۴۵۹ق) • پایان عصر زرین اسلامی (سدهٔ سیزدهم میلادی/ پیش از سدهٔ ۶ هجری) • آغاز جنگ‌های صلیبی (۱۰۹۵م/ ۴۸۸ق) • پایان دولت فاطمیان

(۱۱۷۱م/ ۵۶۷ق) • فرمانروایی ایوبیان

(۱۱۷۴- ۱۲۵۰م/ ۵۶۹- ۶۴۷ق) • پایان سلطنت سلجوقیان

(۱۱۹۴م/ ۵۵۲ق) •  سقوط بغداد در ۱۰ فوریه ۱۲۵۸م/ ۹ صفر ۶۵۶ق به‌دست ایلخانان مغول

و پایان خلافت عباسیان در بغداد

•

دورهٔ اول مملوکی

دوره‌نگاری رسمی: ۱۲۵۰ - ۱۳۸۲م/ ۶۴۸ - ۷۸۴ق (دورهٔ ممالیک بحری)

افراد

نیمهٔ دوم سدهٔ هفتم هجری	ابو شامه • شرف‌الدین رحبی • ابن ابی‌اصیبعه • محیی‌الدین بن قرناص • جلال‌الدین رومی • نصرالله بن شقیر • شهاب‌الدین تلعفری • مجدالدین ابن ظهیر اربلی • محمد بن سوار • ابوالحسین جزار • ابن لؤلؤ ذهبی • ابن خلکان • ابن بارزی • مجیرالدین اسعردی • ابن نقیب • شاب الظریف • عفیف‌الدین تلمسانی • بهاءالدین اربلی • ابن لقمان • ابن عبدالظاهر • رسعنی • کمال‌الدین ابن اعمی • سعدی شیرازی • تقی‌الدین سروجی • شرف‌الدین بوصیری • علی بن عقبه • سراج‌الدین وراق • ابن واصل • یاقوت مستعصمی • ابن هتیمل • ابن جلنک • ابن دقیق العید • ابن معالی رقّی • ابن طقطقی • ابن عطاء اسکندری • شهاب‌الدین عزازی • ابن دانیال • ابن منظور • عمر بن مسعود • نصیرالدین حمامی • سلطان ولد •
سدهٔ هشتم هجری	شرف‌الدین قدسی • صدرالدین ابن وکیل • ابن طیبی • جمال‌الدین وطواط • محمد بن علی مازنی • ابن دمرتاش • شمس‌الدین صایغ • شهاب‌الدین محمود بن فهد • ابوالفداء • شهاب‌الدین نویری • ابن ابی‌جراده • عامر بصری • ابن سید الناس • جلال‌الدین قزوینی • محمد بن قاسم واسطی • یحیی بن حمزه علوی • ادفوی • ابن فضل‌الله عمری • ابن الوردی • صفی‌الدین حلی • ابن معتوق • فاضل یمانی • ابراهیم قیسرانی • ابن هشام انصاری • ابن شاکر • صلاح‌الدین صفدی • ابن نباته • یافعی • ابن عقیل • فیّومی • بهاءالدین سبکی • شریف نیشابوری • ابن حبیب حلبی • ابراهیم حکری • برهان‌الدین قیراطی • دمنهوری • جمال‌الدین امیوطی • ابواحمد شاعر • بُرعّی • کمال‌الدین دمیری • ابن مکانس • ابن بطوطه
سدهٔ نهم هجری	ابن خطیب داریا • فیروزآبادی • قلقشندی • بدرالدین دمامینی • ابن حجة حموی • تقی‌الدین مقریزی • بهاءالدین ابشیهی • ابراهیم بن موسی کرکی • ابن حجر عسقلانی • ابن عربشاه • شمس‌الدین نواجی • ابراهیم باعونی • شُمنّی • ابن تغری • شهاب‌الدین حجازی • برهان بقاعی • ابن ابی‌بکر • ابن الهائم