فهرست میراث جهانی در ازبکستان

بخارا

شهر سبز

ایچان‌قلعه

سمرقند

تیان شان

موقعیت آثار میراث جهانی در ازبکستان

این مقاله دربرگیرنده فهرست میراث جهانی در ازبکستان است. بر پایه توضیحات کنوانسیون میراث جهانی یونسکو که در سال ۱۹۷۲ تأسیس شد، میراث جهانی به مکان‌هایی گفته می‌شود که یونسکو آنها را به دلیل اهمیت فرهنگی یا طبیعی به ثبت جهانی می‌رساند. میراث فرهنگی شامل بناهای تاریخی (مانند آثار معماری، مجسمه‌های یادبود یا کتیبه‌ها)، گروه‌هایی از ساختمان‌ها و محوطه‌ها (از جمله محوطه‌های باستان‌شناسی) است. میراث طبیعی شامل پدیده‌های طبیعی (شامل ساختارهای طبیعی و زیست‌شناختی)، سازندهای زمین‌شناسی و جغرافیای طبیعی (از جمله زیستگاه گونه‌های جانوری و گیاهی در معرض خطر) و آن دسته از مکان‌های طبیعی است که از نظر علمی، حفاظتی یا زیبایی طبیعی دارای اهمیت هستند. ازبکستان در ۱۳ ژانویه ۱۹۹۳ کنوانسیون میراث جهانی یونسکو را پذیرفت.

تا سال ۲۰۲۳، هفت مکان در ازبکستان شامل پنج مکان فرهنگی و ۲ مکان طبیعی در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند. ازبکستان علاوه بر مکان‌های ثبت‌شده، سی و دو اثر دیگر را نیز در فهرست آزمایشی میراث جهانی قرار داده است.

مکان‌های میراث جهانی

مکان (سایت)؛ نام رسمی محل که توسط کمیته میراث جهانی نامگذاری شده است.

موقعیت؛ در سطح شهر، منطقه یا استان و مختصات جغرافیایی

داده‌های یونسکو؛ آنطور که توسط کمیته میراث جهانی تعریف شده است.

مساحت؛ بر پایه هکتار و جریب فرنگی. اندازه منطقه حائل یا حریم نیز در صورت وجود، ذکر شده است. مقدار صفر نشان می‌دهد که هیچ داده‌ای توسط یونسکو منتشر نشده است.

سال؛ طی آن سال این مکان در فهرست میراث جهانی ثبت شده است.

توصیف؛ اطلاعات مختصری در مورد سایت، از جمله (در صورت وجود) دلایل واجد شرایط بودن به عنوان یک سایت در معرض خطر.

  † سایت در معرض خطر

  * سایت فراملیتی

یونسکو سایت‌های میراث جهانی را تحت ده معیار فهرست می‌کند. هر ورودی باید حداقل یکی از معیارها را داشته باشد. معیارهای i تا vi فرهنگی و معیارهای vii تا x طبیعی هستند.

سایت	تصویر	موقعیت	داده‌های یونسکو	مساحت هکتار (جریب فرنگی)	سال	توصیف
ایچان‌قلعه (خیوه)		ولایت خوارزم ۴۱°۲۰′ شمالی ۶۱°۰′ شرقی	543 فرهنگی:IrnArm (iii)(iv)(v)	7005375000000000000♠۳۷٫۵ (۹۳)	۱۹۹۰	ایچان‌قلعه شهر داخلی (محافظت‌شده توسط دیوارهای آجری به ارتفاع ۱۰ متر) واحه قدیمی خیوه است که آخرین استراحتگاه کاروان‌ها پیش از عبور از بیابان به سمت ایران بوده است. اگرچه آثار بسیار قدیمی کمی هنوز باقی مانده است، اما ایچان‌قلعه نمونه‌ای منسجم و به‌خوبی حفظ‌شده از معماری آسیای مرکزی دوره اسلامی است. چندین بنای برجسته مانند مسجد جامع، مقبره‌ها و مدارس و دو قصر باشکوه که در آغاز سده نوزدهم توسط الله‌قلی بهادر خان ساخته شده، در این مجموعه وجود دارد.
مرکز تاریخی بخارا		ولایت بخارا ۴۰°۱۰′ شمالی ۶۳°۴۰′ شرقی	602 فرهنگی:IrnArm (ii)(iv)(vi)	7006216000000000000♠۲۱۶ (۵۳۰)	۱۹۹۳	بخارا که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد، بیش از ۲۰۰۰ سال قدمت دارد. این شهر کامل‌ترین نمونه از یک شهر قرون وسطایی در آسیای مرکزی است، با بافت شهری که تا حد زیادی دست‌نخورده باقی مانده است. بناهای یادبود مورد توجه خاص عبارتند از: مقبره معروف اسماعیل سامانی، شاهکار معماری اسلامی سده دهم میلادی و تعداد زیادی از مدارس مربوط به سده هفدهم.
مرکز تاریخی شهر سبز		ولایت قشقه‌دریا ۳۸°۵۰′ شمالی ۶۶°۵۰′ شرقی	885 فرهنگی:IrnArm (iii)(iv)	7006240000000000000♠۲۴۰ (۵۹۰)	۲۰۰۰	مرکز تاریخی شهر سبز مجموعه‌ای از آثار استثنایی و محله‌های باستانی را در خود جای داده است که گواه توسعه سکولار شهر و به‌ویژه در دوره اوج آن، تحت حکومت امیر تیمور و تیموریان، در سده‌های ۱۵ و ۱۶ میلادی است.
سمرقند، چهارراه فرهنگ‌ها		ولایت سمرقند ۳۹°۵۰′ شمالی ۶۶°۱۵′ شرقی	603 فرهنگی:IrnArm (i)(ii)(iv)	7007112300000000000♠۱٬۱۲۳ (۲٬۷۷۰)	۲۰۰۱	شهر تاریخی سمرقند محل تلاقی فرهنگ‌های جهان است. این شهر در سده هفتم پیش از میلاد تأسیس شد. سمرقند به‌عنوان افراسیاب باستان، مهم‌ترین پیشرفت خود را در دوره تیموری از سده چهاردهم تا پانزدهم میلادی داشته است. بناهای تاریخی مهم شامل مسجد و مدارس ریگستان، مسجد بی‌بی خانم، محوطه آرامگاه شاه زنده و مجموعه گور امیر و همچنین رصدخانه الغ‌بیگ است.
تیان شان غربی*		ولایت تاشکند ۴۱°۱۰′ شمالی ۶۹°۴۵′ شرقی	1490 طبیعی:IrnArm (x)	7008357240000000000♠۳۵٬۷۲۴ (۸۸٬۲۸۰)	۲۰۱۶	این اثر ثبت‌شده فراملی در سامانه کوهستانی تیان شان، یکی از بزرگ‌ترین رشته‌کوه‌های جهان قرار دارد. تیان شان غربی از ۷۰۰ تا ۴۵۰۳ متر ارتفاع دارد و دارای مناظر متنوعی است که تنوع زیستی فوق‌العاده غنی دارد. این منطقه به عنوان مرکز زیستگاه تعدادی از محصولات زراعی میوه‌ای از اهمیت جهانی برخوردار است و زیستگاه گونه‌های زیادی از انواع جنگل‌ها و جوامع گیاهی منحصر به فرد است.
جاده‌های ابریشم: دالان زرافشان-قره‌قوم*		ولایت سمرقند، ولایت نوایی، ولایت بخارا ۳۹°۴۶′ شمالی ۶۴°۲۰′ شرقی	1675 فرهنگی:IrnArm (ii)(iii)(v)	7006371000000000000♠۳۷۱ (۹۲۰)	۲۰۲۳	کریدور زرافشان-قره‌قوم بخش کلیدی جاده ابریشم در آسیای مرکزی است که کریدورهای دیگر را از همه جهت به هم متصل می‌کند. این کریدور ۸۶۶ کیلومتری که در میان کوه‌های ناهموار، دره‌های رودخانه‌های حاصلخیز و بیابان‌های غیرقابل سکونت قرار دارد، از شرق به غرب در امتداد رودخانه زرافشان و در جنوب غربی به دنبال جاده‌های باستانی کاروانی که از صحرای قراقوم به واحه مرو می‌گذرند، امتداد دارد. با هدایت بخش عمده ای از مبادلات شرق به غرب در امتداد جاده‌های ابریشم از قرن دوم قبل از میلاد تا قرن شانزدهم پس از میلاد، مقدار زیادی کالا در امتداد این دالان مبادله می‌شد. مردم به اینجا سفر کردند، ساکن شدند، فتح کردند، یا شکست خوردند و آن را به محل آمیختن قومیت‌ها، فرهنگ‌ها، مذاهب، علوم و فنون تبدیل کردند.
بیابان‌های سرد زمستانی توران*		جمهوری قره‌قالپاقستان ۴۵°۰۹′ شمالی ۵۷°۴۳′ شرقی	1693 طبیعی:IrnArm (ix)(x)	7010207544300000000♠۲٬۰۷۵٬۴۴۳ (۵٬۱۲۸٬۵۳۰)	۲۰۲۳	این اثر فراملی شامل چهارده بخش است که در سراسر مناطق خشک منطقه معتدل آسیای مرکزی بین دریای خزر و کوه‌های مرتفع تورانی یافت می‌شود. این منطقه در معرض شرایط آب و هوایی شدید با زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های گرم است و دارای گیاهان و جانوران بسیار متنوعی است که با شرایط سخت سازگار شده‌اند. این اثر ثبت‌شده همچنین نشان‌دهنده تنوع قابل توجهی از اکوسیستم‌های بیابانی است که مسافتی بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر از شرق به غرب را در بر می‌گیرد. هر یک از اجزای سازنده این اکوسیستم، اجزای دیگر را از نظر تنوع زیستی، انواع بیابان و فرایندهای بوم‌شناختی تکمیل می‌کند.

فهرست آزمایشی

علاوه بر مکان‌هایی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، کشورهای عضو می‌توانند فهرستی از مکان‌های آزمایشی که ممکن است برای نامزدی در نظر بگیرند را داشته باشند. نامزدی برای فهرست میراث جهانی تنها در صورتی پذیرفته می‌شود که سایت قبلاً در فهرست آزمایشی ثبت شده باشد. در جدول زیر سایت‌های آزمایشی ازبکستان به همراه سالی که در لیست آزمایشی قرار گرفته‌اند، آمده است:

نام	معیار یونسکو	تاریخ
آرامگاه شیخ مختار ولی	i, ii, iii	۱۹۹۶
خان‌بندی	i, ii, iii	۱۹۹۶
آق‌آستانه بابا	i, ii, iii	۱۹۹۶
Kanka	ii, iii, iv, vi	۲۰۰۸
شاهرخیه	ii, iii, iv, vi	۲۰۰۸
Abdulkhan Bandi Dam	iv	۲۰۰۸
پارک ملی زامین	viii, ix, x	۲۰۰۸
آرامگاه عرب‌آتا	ii	۲۰۰۸
مرکز تاریخی خوقند	ii	۲۰۰۸
شاه مردان	ix, x	۲۰۰۸
اخسیکت	i, ii, iii, iv	۲۰۰۸
Ancient Pap	i, iii, iv	۲۰۰۸
رشته‌کوه حصار	vii, viii, x	۲۰۰۸
اندیجان	iii, iv, v	۲۰۰۸
Siypantosh Rock Paintings	ii, iii	۲۰۰۸
ترمذ	i, ii, iii, iv, v, vi, ix	۲۰۰۸
Zarautsoy Rock Paintings	i, ii, iii	۲۰۰۸
بایسون (ازبکستان)	iv, v, vii, ix	۲۰۰۸
بایکند	ii, iii, iv, vi	۲۰۰۸
Varakhsha	iv, v	۲۰۰۸
آرامگاه چشمه ایوب	ii	۲۰۰۸
آرامگاه چهاربکر	iv	۲۰۰۸
مجموعه‌بناهای شیخ بهاءالدین	iv	۲۰۰۸
Sarmishsay	vi, ix	۲۰۰۸
کاروانسرای رباط ملک	i, ii, iii, iv, v	۲۰۰۸
آرامگاه میرسید بهرام	iii	۲۰۰۸
هزاراسپ (شهر)	i, ii, iii, iv, v	۲۰۰۸
قلعه‌های بیابانی خوارزم باستان	i, ii, iii, iv, v, vi	۲۰۰۸
مناره در وابکند	i, ii, iii	۲۰۰۸
مکان‌های جاده ابریشم در ازبکستان	ii, iii, iv, v, vi	۲۰۱۰
برزن تاشکند	ii, iii, v	۲۰۲۱
معماری مدرنیستی تاشکند	ii, iv	۲۰۲۴
کوه‌های نورآتا	vii, viii	۲۰۲۴
کوه‌های کویتن‌داغ	vii, viii, x	۲۰۲۴
بایسون (ازبکستان)	iv, v, vii, x	۲۰۲۴
Sarmishsay petroglyphs	vi, ix	۲۰۲۴
کوه‌های شاه مردان	vii, ix, x	۲۰۲۴
رشته‌کوه حصار	vii, vii, x	۲۰۲۴
کوه‌های زامین	vii, ix, x	۲۰۲۴