پرش به محتوا

زبان سریقلی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
سریقلی
تۇجىك زىڤ
Тоҷик зив
Tujik ziv
سەرىقۇلى زىڤ
Сарӣқоли зив
Sarikhuli ziv
زبان بومی درجمهوری خلق چین
شمار گویشوران
۱۶۰۰۰  (۲۰۰۰)
الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹srh
زبان‌شناسی58-ABD-eb
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

زبان سَریقُلی یا سریکلی یکی از زبان‌های ایرانی شرقی از شاخهٔ پامیری است و تاجیک‌های چین بدان زبان سخن‌می‌رانند. در چین به آن تاجیکی (به چینی: 塔吉克语 Tǎjíkèyǔ) می‌گویند ولی این زبان با فارسی تاجیکی تفاوت‌دارد. استفادهٔ نام سریقلی برای آن از اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی در مجامع جهانی باب شده‌است.

گویشوران این زبان بیشتر در تاشکورگان می‌زیند و برای ارتباط با دیگر مردمان در سین‌کیانک از زبان‌های چینی و اویغوری به عنوان زبان میانجی استفاده می‌کنند.

نامگذاری

[ویرایش]

سریقلی در چینبه طور رسمی با نام «تاجیکی» (چینی: 塔吉克语، Tǎjíkèyǔ)شناخته می‌شود.[۱] با این حال، این زبان با فارسی تاجیکی (شکلی از فارسی) که در تاجیکستان صحبت می‌شود، یکی نیست زیرا سریقلی یک زبان ایرانی شرقی است که نزدیک به سایر زبان‌های پامیری است که عمدتاً در مناطق بدخشان تاجیکستان و افغانستان صحبت می‌شوند، در حالی که فارسی یک زبان ایرانی غربی است.[۲] همچنین به عنوان تاشکورگانی،[۳] (پایتخت باستانی پادشاهی سریقلی) - اکنون شهرستان خودمختار تاشکورگان تاجیک در سین کیانگ چین - نیز شناخته می‌شود. با این حال، استفاده از اصطلاح تاشکورگانی در بین دانشمندان رواج ندارد.[نیازمند منبع]

اولین گزارش‌های مکتوب از سریقلی به زبان انگلیسی مربوط به دهه ۱۸۷۰ است که معمولاً از نام «سریقلی» برای اشاره به این زبان استفاده می‌کنند، اما برخی گزارش‌های مکتوب از آن زمان ممکن است از تلفظ متفاوتی استفاده کنند که از رونویسی آوایی چینی این اصطلاح به انگلیسی نشات گرفته‌است (مانند Selekur(i)).[۴] محققان مدرن چینی اغلب در مقالات خود نام‌های سریقلی و تاجیک را ذکر می‌کنند.[۵][۶]

پراکنش گویشوران

[ویرایش]

تعداد گویشوران در حدود ۳۵۰۰۰ است. اکثر آنها در شهرستان خودمختار تاشکورگان تاجیک در استان سین کیانگ جنوبی چین ساکن هستند. نام چینی زبان سریقلی، و همچنین استفاده از سریقل به عنوان یک جای‌نام، Sàléikuòlèyǔ (萨雷阔勒语) است. گویشوران در چین معمولاً از چینی و اویغوری برای برقراری ارتباط با مردم سایر گروه‌های قومی منطقه استفاده می‌کنند. سایر گویشوران این زبان در بخش تحت کنترل پاکستان در کشمیر یافت می‌شوند که نزدیک مرزهای بین‌المللی پاکستان و چین است.

سیستم نوشتاری

[ویرایش]

این زبان هیچ فرم نوشتاری رسمی ندارد. زبان‌شناس Gāo Èrqiāng که نوشته‌هایش در چین منتشر می‌شود، از الفبای آوانگاری بین‌المللی برای رونویسی صداهای سریقلی در کتاب و فرهنگ لغت خود استفاده کرد،[۷][۸] در حالی که Tatiana N. Pakhalina که نوشته‌هایش در روسیه منتشر می‌شود، از الفبای مشابه با الفبای زبان واخی در آثارش استفاده کرد.[۹][۱۰] اکثر گویشوران سریقلی در مدارس با استفاده از زبان اویغوری آموزش می‌بینند.[نیازمند منبع]

در آثار علمی

[ویرایش]

در سال ۱۹۵۸، زبان‌شناس Gāo Èrqiāng، سریقلی را با همکاری زبان شناسان تاجیک، با استفاده از ۳۷ علامت از الفبای آوایی بین‌المللی برای رونویسی زبان مورد مطالعه قرار داد. در فرهنگ لغت Sarikoli–Han در سال ۱۹۹۶، Gāo Èrqiāng از الفبایی با ۲۶ حرف و ۸ دیگراف بر اساس پینیین استفاده می‌کند.

الفبای سریقلی (Gao 1996)[۱۱]
Uppercase A B C D DZ E F G GC GH H HY I J K KH L M
Lowercase a b c d dz e f g gc gh h hy i j k kh l m
Pronunciation a b x d d͡z e f ɡ ɣ ʁ χ h i d͡ʒ k q l m
Uppercase N O P Q R S SS T TS U Ü V W X Y Z ZY ZZ
Lowercase n o p q r s ss t ts u ü v w x y z zy zz
Pronunciation n o p t͡ʃ r s θ t t͡s u ɯ v w ʃ j z ʒ ð

در سال‌های اخیر، گویشوران سریکالی در چین از الفبای عربی اویغوری برای تلفظ زبان خود استفاده کرده‌اند.[۱۲]

الفبای عربی اویغوری سریکالی
№ Letter IPA № Letter IPA
۱ ئا /ɑ/ ۲۱ ق /q/
۲ ئه‌ /ɛ/ ۲۲ ک /k/, /c/
۳ ب /b/ ۲۳ گ /ɡ/, /ɟ/
۴ پ /p/ ۲۴ ڭ /ŋ/
۵ ت /t/ ۲۵ ل /l/
۶ ث /θ/
۷ ج /dʑ/ ۲۶ م /m/
۸ چ /tɕ/ ۲۷ ن /n/
۹ څ /t͡s/
۱۰ خ /χ/, /x/
۱۱ ځ /d͡z/ ۲۸ ه /h/
۱۲ د /d/ ۲۹ ئو /o/
۱۳ ذ /ð/
۱۴ ر /r/ ۳۰ ئۇ /u/
۱۵ ز /z/ ۳۱ ئۆ /ø/
۱۶ ژ /ʑ/ ۳۲ ئۈ /y/
۱۷ س /s/ ۳۳ ۋ /v/~/w/
۱۸ ش /ɕ/ ۳۴ ئی /e/
۱۹ غ /ʁ/, /ɣ/ ۳۵ ئی /i/
۲۰ ف /f/ ۳۶ ی /j/

واژگان

[ویرایش]

اگرچه واژگان سریکالی تا حد زیادی به واژگان سایر زبان‌های ایران شرقی نزدیک است، اما تعداد زیادی واژه‌های منحصر به فرد سریکالی و شغنی وجود دارد که در سایر زبان‌های ایرانی شرقی مانند واخی، پشتو یا اوستایی یافت نمی‌شوند.

جدول مقایسه واژگان[۱۳]
انگلیسی فارسی فارسی تاجیکی وخی پشتو شغنانی سریکالی آسی اوستایی
one jæk (یک) jak (як) ji jaw (یو) jiw iw iw (иу) aēuua-
meat ɡuʃt (گوشت) ɡuʃt (гушт) ɡuʂt ɣwaxa, ɣwaʂa (غوښه) ɡu:xt ɡɯxt zizä (дзидза) gao- (N. gāuš)
son pesær (پسر) pisar (писар) putr zoi (زوی) puts pɯts fɪ̈rt (фырт) puθra-
fire ɒteʃ (آتش) otaʃ (оташ) rɯχniɡ or (اور) jo:ts juts ärt (арт) ātar-
water ɒb (اب) ob (об) jupk obə (اوبه) xats xats don (дон) ap-
hand dæst (دست) dast (даѕт) ðast lɑs (لاس) ðust ðɯst kʼuχ (къух) zasta-
foot pɒ (پا) po (по) pɯð pxa, pʂa (پښه) po:ð peð fäd (фад) paδa-, pāδa-
tooth dændɒn (دندان) dandon (дандон) ðɯnðɯk ɣɑx, ɣɑʂ (غاښ) ðinðʉn ðanðun dəndäg (дӕндаг) daṇtān-
eye tʃæʃm (چشم) tʃaʃm (чашм) tʂəʐm stərɡa (سترګه) tsem tsem səʃt (цæст) dōiθra-; caṣ̌man-
horse æsb (اسب) asp (асп) jaʃ ɑs (آس) vo:rdʒ vurdʒ bəχ (бӕх) aspa-
cloud æbr (ابر) abr (абр) mur urjadz (اوریځ) abri varm əvräʁ (æврагъ) / miʁ (мигъ) abda-; aβra-, aβrā-; maēγa-
wheat ɡændom (گندم) ɡandum (гандум) ɣɯdim ɣanam (غنم) ʒindam ʒandam mənəw (мæнæу) gaṇtuma-
many besjɒr (بسیار) bisjor (бисёр) təqi ɖer, pura (ډیر، پوره) bisjo:r pɯr birə (бирæ) paoiri-
high bolænd (بلند) baland (баланд) bɯland lwaɻ (لوړ) biland bɯland bərʒond (бӕрзoнд) bərəzaṇt-
far dur (دور) dur (дур) ðir ləre (لری) ðar ðar därd (дард) dūra-
good χub (خوب) χub (хуб) baf xə, ʂə (ښه) χub tʃardʒ χorʒ (хорз) vaŋha-
small kutʃik (کوچک)) χurd (хурд) dzəqlai ləɡ, ləʐ (لږ) dzul dzɯl gɪ̈ssɪ̈ɫ (гыццыл) kasu-
to say ɡoft (گفت) ɡuft (гуфт) xənak wajəl (ویل) lʉvd levd zurɪ̈n (дзурын) vac-; aoj-; mrū-; saŋh-
to do kærd (کرد) kard (кард) tsərak kawəl (کول) tʃi:d tʃeiɡ kənɪ̈n (кæнын) kar-
to see did (دید) did (дид) wiŋɡ winəm (وینم) wi:nt wand wɪ̈nɪ̈n (уынын) dī-, viŋ-

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ A wide variety of varied transcriptions of the name "Sarikoli" are used in linguistic discussions, such as 萨里库尔语, Sàlǐkùěryǔ, 萨雷阔勒语, Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语, Sèlèkùěryǔ or 撒里科里语, Sǎlǐkēlǐyǔ.
  2. ↑ {{cite book}}: Empty citation (help)
  3. ↑ {{cite book}}: Empty citation (help)
  4. ↑ Shaw, Robert (1876). "On the Ghalchah Languages (Wakhí and Sariḳolí)". Journal of the Asiatic Society of Bengal (به انگلیسی). 45 (2): 139–278 – via biodiversitylibrary.org.
  5. ↑ Xiren Kurban & Zhuang (2008)
  6. ↑ Yang, Yi-fang 杨亦凡; Abdurahman Tursun; Aray Zangbek; Qian, Wei-liang 钱伟量 (2017). "Jīyú "Yīdài Yīlù" zhànlüè shìjiǎo de Zhōngguó Tǎjíkè yǔyán wénzì bǎohù yǔ chuánchéng wèntí fēnxī" 基于"一带一路"战略视角的中国塔吉克语言文字保护与传承问题分析 [Research of Protection and Inheritance of Sarikoli Tajik Language and Characters]. Jiāmùsī zhíyè xuéyuàn xuébào / Journal of Juamjusi Education Institute (به چینی). 2017 (4): 263–265. doi:10.3969/j.issn.1000-9795.2017.04.176. 近代以来,我国塔吉克族使用阿拉伯维吾尔文拼写高山塔吉克语
  7. ↑ {{cite book}}: Empty citation (help)
  8. ↑ {{cite book}}: Empty citation (help)
  9. ↑ {{cite book}}: Empty citation (help)
  10. ↑ {{cite book}}: Empty citation (help)
  11. ↑ Gao 1996.
  12. ↑ Yang, Yi-fang 杨亦凡; Abdurahman Tursun; Aray Zangbek; Qian, Wei-liang 钱伟量 (2017). "Jīyú "Yīdài Yīlù" zhànlüè shìjiǎo de Zhōngguó Tǎjíkè yǔyán wénzì bǎohù yǔ chuánchéng wèntí fēnxī" 基于"一带一路"战略视角的中国塔吉克语言文字保护与传承问题分析 [Research of Protection and Inheritance of Sarikoli Tajik Language and Characters]. Jiāmùsī zhíyè xuéyuàn xuébào / Journal of Juamjusi Education Institute (به چینی). 2017 (4): 263–265. doi:10.3969/j.issn.1000-9795.2017.04.176. 近代以来,我国塔吉克族使用阿拉伯维吾尔文拼写高山塔吉克语
  13. ↑ Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Tǎjíkèyǔ jiǎnzhì 塔吉克语简志 [Outline of the Tajik language] (به چینی). Beijing: Minzu chubanshe.

Wikipedia contributors, "Sarikoli language," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarikoli_language&oldid=510542642 (accessed September 11, 2012).

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زبان_سریقلی&oldid=39258878»