گونه‌های چینی

چینی
چینی
اقوام:	قوم هان
پراکنش:	سرزمین اصلی چین، هنگ کنگ، ماکائو، تایوان، جنوب شرق آسیا و سایر مناطق با مهاجران تاریخی از چین
تبار:	چینی-تبتی چینی;
زیرگروه‌ها:	چینی ماندارین چینی جین چینی وو چینی هوی چینی گن چینی شیانگ چینی مین چینی هاکا چینی یوئی چینی پینگ
ایزو ۵–۶۳۹	zhx
زبان شناسی	79-AAA
گلاتولوگ	sini1245
گونه‌های نخستین	چینی کهن چینی هان شرقی ;
	پراکندگی گویش‌های مختلف زبان چینی در چین براساس اطلس زبانی چین

چینی شاخه‌ای از زبان‌های چینی-تبتی است که شامل صدها زبان‌گونهٔ متفاوت و بدون فهم متقابل نسبت به هم است. این تفاوت‌ها از تفاوت بین زبان‌های رومی گسترده‌ترند و به ویژه در جنوب شرقی کوهستانی چین، بیشتر به چشم می‌آیند. گونه‌ها به‌طور معمول در چند گروه به نام‌های ماندارین، وو، مین، شیانگ، گن، هاکا و یوئی دسته‌بندی می‌شوند.

گونه‌های چینی بیشتر در واج‌شناسی و تا حد کمتری در واژگان و نحو با یکدیگر تفاوت دارند. گونه‌های جنوبی نسبت به گونه‌های شمالی و مرکزی تمایل کمتری برای استفاده از همخوان‌های اولیه دارند، اما بیشتر اوقات همخوان‌های نهایی چینی میانه را حفظ می‌کنند. همه آن‌ها دارای نواخت واجی هستند ولی گونه‌های شمالی متمایل به تمایز لحنی کمتری نسبت به گونه‌های جنوبی هستند. بسیاری از آن‌ها دارای نواخت ساندی هستند که پیچیده‌ترین الگوهای آن در مناطق ساحلی از چجیانگ تا شرق گوانگ‌دونگ است.

چینی معیار گونه‌ای از ماندارین است که واج‌های خود را از لهجه پکنی این زبان، واژگانش را از گروه ماندارین و دستور زبانش را از ادبیات زبان‌های نوین نوشتاری گرفته‌است. این زبان یکی از زبان رسمی چین است. ماندارین تایوانی زبان رسمی تایوان و ماندارین سنگاپوری نیز یکی از چهار زبان رسمی سنگاپور است. زبان چینی، به‌طور اختصاصی چینی ماندارین، یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد است.

انواع

نسبت شمار زبان اول گویشوران چینی

ماندارین (۶۵٫۷٪)

مین (۶٫۲٪)

وو (۶٫۱٪)

یوئی (۵٫۶٪)

جین (۵٫۲٪)

گن (۳٫۹٪)

هاکا (۳٫۵٪)

شیانگ (۳٫۰٪)

هوی (۰٫۳٪)

پینگ و سایر (۰٫۶٪)

در سرتاسر کشور چین زبان‌ها و گویش‌های مختلفی وجود دارد که اختلاف و فرق اکثر آن‌ها در چگونگی تلفّظ هجاها می‌باشد که در بالا توضیح داده شد. مثلاً یک هجا در زبان یک ناحیه با یک آهنگ خاص یک معنی می‌دهد و در ناحیه‌ای دیگر با همان طرز بیان و آهنگ معنی دیگر. مثلاً همان‌طور گفته شد زبان رسمی یا ماندارین دارای ۴ آهنگ ولی زبان کانتونی (یوئه) که در جنوب این کشور در استان گوانگدونگ (کانتون) رایج است دارای ۸ آهنگ برای تلفّظ هجاها می‌باشد.

انواع و تعداد سخنوران شاخه‌های اصلی زبانهای چینی، برگرفته از آمار یا تخمین (۲۰۱۹) و گردشده:^[۱]^[۲]^[۳]

شاخه	شمار گویشوران
ماندارین	۸۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰
وو	۹۵٬۰۰۰٬۰۰۰
یوئی	۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰
جین	۷۰٬۰۰۰٬۰۰۰
مین	۶۰٬۰۰۰٬۰۰۰
هاکا	۵۵٬۰۰۰٬۰۰۰
شیانگ	۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰
گن	۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰
هوی	۷٬۰۰۰٬۰۰۰
پینگ	۳٬۰۰۰٬۰۰۰
سایر	?
کل	۱٬۳۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰

نمونه‌هایی از واژگان

بیشتر تکواژها در گونه‌های چینی به صورت تک‌هجا از واژگان چینی کهن ریشه گرفته‌اند. برای مثال:

تلفظ‌های محاوره‌ای
واژه	جین	ماندارین				شیانگ		گن	وو		مین		هاکا	یوئی
واژه	تایوآن	شی‌آن	پکن	چنگدو	یانگژو	چانگشا	شوانگفنگ	نانچانگ	سوژو	ونژو	فوژو	شیامن	میشیان	گوانگژو
人 'فرد'	zəŋ¹	ʐẽ²	ʐən²	zən²	lən²	ʐən²	ɲiɛn²	ɲin⁵	ɲin²	ɲiaŋ²	nøyŋ²	laŋ²	ɲin²	jɐn²
男 'مرد'	næ̃¹	næ̃²	nan²	nan²	liæ̃²	lan²	læ̃²	lan⁵	nø²	nø²	naŋ²	lam²	nam²	nam²
女 'زن'	ny³	mi³	ny³	ɲy³	ly³	ɲy³	ɲy³	ɲy³	ɲy⁶	ɲy⁴	ny³	lu³	ŋ³	nøy⁴
魚 'ماهی'	y¹	y²	y²	y²	y²	y²	y²	ɲiɛ⁵	ŋ²	ŋøy²	ŋy²	hi²	ŋ²	jy²
蛇 'مار'	sɤ¹	ʂɤ²	ʂɤ²	se²	ɕɪ²	sa²	ɣio²	sa⁵	zo²	zei²	sie²	tsua²	sa²	ʃɛ²
肉 'گوشت'	zuəʔ⁷	ʐou⁵	ʐou⁵	zəu²	ləʔ⁷	ʐəu⁷	ɲu⁵	ɲiuk⁸	ɲioʔ⁸	ɲiəu⁸	nyʔ⁸	hɪk⁸	ɲiuk⁷	juk⁸
骨 'استخوان'	kuəʔ⁷	ku¹	ku³	ku²	kuəʔ⁷	ku⁷	kəu²	kut⁷	kuɤʔ⁷	ky⁷	kauʔ⁷	kut⁷	kut⁷	kuɐt^7a
眼 'چشم'	nie³	ɲiã³	iɛn³	iɛn³	iæ̃³	ŋan³	ŋæ̃³	ŋan³	ŋɛ⁶	ŋa⁴	ŋiaŋ³	gɪŋ³	ɲian³	ŋan⁴
耳 'گوش'	ɚ³	ɚ³	ɚ³	ɚ³	a³	ɤ³	e³	ə³	ɲi⁶	ŋ⁴	ŋei⁵	hi⁶	ɲi³	ji⁴
鼻 'بینی'	pieʔ⁸	pi²	pi²	pi²	pieʔ⁷	pi²	bi⁶	pʰit⁸	bɤʔ⁸	bei⁶	pei⁶	pʰi⁶	pʰi⁵	pei⁶
日 «خورشید»، 'روز'	zəʔ⁷	ɚ¹	ʐʅ⁵	zɿ²	ləʔ⁷	ɲʅ⁷	i²	ɲit⁸	ɲɪʔ⁸	ɲiai⁸	niʔ⁸	lit⁸	ɲit⁷	jat⁸
月 «ماه» (هردو معنی)'	yəʔ⁷	ye¹	ye⁵	ye²	yəʔ⁷	ye⁷	ya⁵	ɲyɔt⁸	ŋɤʔ⁸	ɲy⁸	ŋuɔʔ⁸	geʔ⁸	ɲiat⁸	jyt⁸
年 'سال'	nie¹	ɲiæ̃²	niɛn²	ɲiɛn²	liẽ²	ɲiẽ²	ɲɪ̃²	ɲiɛn⁵	ɲiɪ²	ɲi²	nieŋ²	nĩ²	ɲian²	nin²
山 'کوه'	sæ̃¹	sæ̃¹	ʂan¹	san¹	sæ̃¹	san¹	sæ̃¹	san¹	sɛ¹	sa¹	saŋ¹	suã¹	san¹	ʃan¹
水 'آب'	suei³	fei³	ʂuei³	suei³	suəi³	ɕyei³	ɕy³	sui³	sɥ³	sɿ³	tsy³	tsui³	sui³	ʃøy³
紅 'قرمز'	xuŋ¹	xuoŋ²	xuŋ²	xoŋ²	xoŋ²	xən²	ɣən²	fuŋ⁵	ɦoŋ²	ɦoŋ²	øyŋ²	aŋ²	fuŋ²	huŋ²
綠 'سبز'	luəʔ⁷	lou¹	ly⁵	nu²	lɔʔ⁷	lou⁷	ləu²	liuk⁸	loʔ⁷	lo⁸	luɔʔ⁸	lɪk⁸	liuk⁸	luk⁸
黃 'زرد'	xuɒ̃¹	xuaŋ²	xuaŋ²	xuaŋ²	xuɑŋ²	uan²	ɒŋ²	uɔŋ⁵	ɦuɒŋ²	ɦuɔ²	uɔŋ²	hɔŋ²	vɔŋ²	wɔŋ²
白 'سفید'	piəʔ⁷	pei²	pai²	pe²	pɔʔ⁷	pɤ⁷	pia²	pʰak⁷	bɒʔ⁸	ba⁸	paʔ⁸	peʔ⁸	pʰak⁸	pak⁸
黑 'سیاه'	xəʔ⁷	xei¹	xei¹	xe²	xəʔ⁷	xa⁷	ɕia²	hɛt⁸	hɤʔ⁷	xe⁷	xaiʔ⁷	hɪk⁷	hɛt⁷	hɐk^7a
上 'بالا'	sɒ̃⁵	ʂaŋ⁵	ʂaŋ⁵	saŋ⁵	sɑŋ⁵	san⁶	ɣiaŋ⁶	sɔŋ⁶	zɒŋ⁶	ji⁶	suɔŋ⁶	tsiũ⁶	sɔŋ⁵	ʃœŋ⁶
下 'زیر'	ɕia⁵	xa⁵	ɕia⁵	ɕia⁵	xɑ⁵	xa⁶	ɣo⁶	ha⁶	ɦo⁶	ɦo⁴	a⁶	e⁶	ha²	ha⁶
中 'میان'	tsuŋ¹	pfəŋ¹	tʂuŋ¹	tsoŋ¹	tsoŋ¹	tʂən¹	tan¹	tsuŋ¹	tsoŋ¹	tɕyoŋ¹	touŋ¹	taŋ¹	tuŋ¹	tʃuŋ¹
大 'بزرگ'	ta⁵	tuo⁵	ta⁵	ta⁵	tai⁵	tai⁶	du⁶	tʰɔ⁶	dəu⁶	dəu⁶	tuai⁶	tua⁶	tʰai⁵	tai⁶
小 'کوچک'	ɕiau³	ɕiau³	ɕiau³	ɕiau³	ɕiɔ³	ɕiau³	ɕiɤ³	ɕiɛu³	siæ³	sai³	sieu³	sio³	siau³	ʃiu³

جستارهای وابسته

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Varieties of Chinese». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۲۰.

[1] ttps://www.ethnologue.com/

[2] ttps://glottolog.org/glottolog/family

[3] ttps://www.ethnologue.com/subgroups/chinese

[۱]

[۲]

[۳]