دوره آشوری کهن

امپراتوری آشور کهن mat aš-šur KI Assyria
۱۹۰۶ پ. م–۱۳۷۸ پ. م
نقشه‌ای که حدود تقریبی امپراتوری میانرودان شمالی را در هنگام مرگ شمشی-ادد یکم نشان می‌دهد. (حدود ۱۷۲۱ پ. م)
پایتخت	شهر آشور ۲۰۲۵ پ. م شوبات_انلیل ۱۷۵۴ پ. م آشور ۱۶۸۱ پ. م کالح نینوا
زبان(های) رایج	اکدی (رسمی) سومری (رسمی) هیتی هوری اموری
دین(ها)	ادیان میان‌رودان باستان
حکومت	پادشاهی
شاه
• ۱۹۰۶ پ. م	اریشوم یکم (نخستین)
• حدود ۱۳۷۸ پ. م	آشور-نَدین-آهه دوم (واپسین)
دوره تاریخی	عصر برنز
• بنیان‌گذاری	۱۹۰۶ پ. م
• فروپاشی	۱۳۷۸ پ. م
پیشین پسین دوره آشوری اولیه امپراتوری آشور میانه امپراتوری بابل کهن میتانی
امروز بخشی از	عراق سوریه ترکیه ایران

امپراتوری آشور کهن(خط سومری_اکدی: 𒆳𒀭𒊹𒆠 KUR AN-ŠAR₂^KI, خط میخی آشوری: mat aš-šur ^KI, "کشور آشور از خدا آشور"; همچنین از نظر آوایی mat ^da-šur)، دومین دوره از چهار دوره‌ای است که تاریخ سرزمین آشور به آن تقسیم می‌شود، سه دوره دیگر دوره آغازین (۲۶۰۰–۲۰۲۵ پیش از میلاد)، امپراتوری آشور میانه (۱۳۹۲–۹۳۴ پیش از میلاد)، و امپراتوری آشوری نو (۹۱۱–۶۰۹ پیش از میلاد) هستند. امپراتوری آشور کهن حکومتی پادشاهی بود که از سال ۱۹۰۶ پ. م تا ۱۴۰۰ پ. م توسط آشوریان که اقوامی سامی‌نژاد بودند در شمال میانرودان و در محدوده اکد، با ساخت شهر آشور تأسیس و اولین شاه آن اریشوم یکم بود. مردم آشوری چندین بار بر امپراتوری‌های قدرتمند حکومت کردند. با تصرف بخش قابل توجهی از «گهواره تمدن»، که شامل سومر، امپراتوری اکدی و بابل بود، آشور در اوج تکنولوژی، علمی و دستاوردهای فرهنگی در اوج خود بود.

امپراتوری آشور در اوج خود در دوران امپراتوری آشوری نو (۹۱۲–۶۰۵ پ. م)، بر آنچه دین میانرودان باستان به عنوان «چهار گوشه جهان» می‌خواند، حاکم شد: از شمال: تا کوه‌های قفقاز در ارمنستان و آذربایجان کنونی، از شرق: تا کوه‌های زاگرس در ایران کنونی، از جنوب: تا کویر عربستان (عربستان سعودی کنونی)، از غرب: تا جزیره قبرس در دریای مدیترانه، و حتی بیشتر از غرب در مصر و شرق لیبی.

آشور به دلیل پایتخت اصلی خود، شهر باستانی آشور نامگذاری شده‌است، که قدمت آن به حدود سال‌های ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد، در اصل یکی از ایالت‌های قلمروی آکدیان در میانرودان است. قبل از ظهور دولت شهر آشور، آشور گاهی به عنوان سوبارتو یا شوبارتو (Subartu) و آزوهینوم (Azuhinum) و همچنین در دوران شاهنشاهی ساسانیان به عنوان آسورستان (Asōristān) نیز شناخته می‌شده‌است.

پیشینه سرزمین آشور

این حکومت در آغاز تابع بابل بود تا اینکه در سال ۱۸۰۰ پ. م شاهان اولیه آشور، که شاه-کاهن فرمانبردار جنوب بودند، چیرگی کاسی‌ها را بر بابل غنیمت دانسته و با متحد کردن شهرهای آشور، نینوا و اربیل، استقلال خود را اعلام کردند، و چندی نگذشت که یکی از آن شاهان برای خود لقب (شاه فرمانروای جهان) اختیار کرد، و پس از وی همهٔ شاهان آشور به چنین لقبی مباهات می‌کردند. آشوری‌ها چون سرزمینشان مانند بابل حاصلخیز نبود باج‌گیری و دست‌اندازی به سرزمین‌های دیگر را در پیش گرفتند. در نتیجه دولت آشور یک دولت حرفه‌ای جنگجو و متجاوز شد. تاریخ‌نویسان برای شناسایی بهتر تاریخ آشور آن را به چند بخش دوره آغازین، امپراتوری آشور کهن، امپراتوری آشور میانه و امپراتوری آشوری نو تقسیم نموده‌اند.

دوره آغازین تاریخ آشور

از دوران آغازین سرزمین آشور اطلاعات چندانی به جز چند نام اساطیری وجود ندارد و این دوره تقریباً دوران تاریک تاریخ این سرزمین می‌باشد و ایلو-شوما ، نخستین شاه آشور است که دربارهٔ او چیزهایی می‌دانیم، و واپسین شاه دوره آغازین تاریخ آشور می‌باشد. او به سرزمین‌های سومریان یورش برد و خود او مدعی است که برای اور و نیپور که دست‌کم در ظاهر فرمان‌گزار گونگونوم شاه لارسا (۱۹۳۲–۱۹۰۵ پیش از میلاد) بودند آزادی به ارمغان آورده‌است. دستاورد ایلو-شوما هر چه بوده، این اندازه پیداست که نتیجه دیرپایی نداشته‌است. فهرست پادشاهان آشور، فهرستی از پادشاهان را به دست می‌دهد که «در خیمه زندگی می‌کردند». اگر آنها را به کلی افسانه‌ای ندانیم، باید گفت که آنها به احتمال زیاد شیوخ اقوام هوریانی یا دیگر نژادهای غیر سامی، و به احتمال زیاد خراجگزار قدرت‌های سومری و اکدی بوده‌اند. هیچ مدرک تاریخی وجود ندارد که نشان دهد آشور تا پیش از هزاره دوم پ. م (پایان سلسله سوم اور)، مستقل بوده‌است.

شاهانی که در خیمه زندگی می‌کردند

نام	دوران پادشاهی
تودیا	حدود ۲۵۰۰ (پیش از میلاد)
یَنکی	نامشخص
شَلَمو	نامشخص
هَرهَرو	نامشخص
ایم-سو	نامشخص
هَرسو	نامشخص
دیدَنو	نامشخص
زو-اَبو	نامشخص
نو-اَبو	نامشخص
اَبَزو	نامشخص
بِلو	نامشخص
اَزَرَه	نامشخص
اوشپی-یَه	حدود ۲۰۲۰ (پیش از میلاد)

شاهانی که نیاکان آشوریان بودند

نام	پادشاه پیشین	دوران پادشاهی
اَپی-شَل	پسر اوشپی-یَه	نامشخص
هَله	پسر اَپی-شَل	نامشخص
سَمَنی	پسر هَله	نامشخص
هَیَنی	پسر سَمَنی	نامشخص
ایلو-مِر	پسر هَیَنی	نامشخص
یَک-مِسی	پسر ایلو-مِر	نامشخص
یَک-مِنی	پسر یَک-مِسی	نامشخص
یَز-کور-اِل	پسر یَک-مِنی	نامشخص
ایلا-کَبکَبَه	پسر یَز-کور-اِل	نامشخص
اَمینو	پسر ایلا-کَبکَبَه	نامشخص
سولیلی	پسر اَمینو	نامشخص

شاهانی که سرخاندان آنان مشخص نیست

نام	دوران پادشاهی
کیک-کیا	۲۰۰۰–۱۹۸۵ (پیش از میلاد)
آکیا	۱۹۸۵–۱۹۷۰ (پیش از میلاد)
پوزور-آشور یکم	۱۹۷۰–۱۹۶۰ (پیش از میلاد)
شَلیم-آهه	۱۹۶۰–۱۹۴۵ (پیش از میلاد)
ایلو-شوما	۱۹۴۵–۱۹۰۶ (پیش از میلاد)

امپراتوری آشور کهن (حدود ۲۰۲۵ - ۱۳۶۶ / ۱۳۵۳ پ. م)

آغاز دوره پادشاهی کهن

با درگذشت ایلو-شوما و به سلطنت رسیدن پسرش اریشوم یکم، دوره آغازین تاریخ آشور به سر رسیده و دوره پادشاهی کهن، آغاز می‌گردد. معروف‌ترین پادشاه این دوره اریشوم یکم است. اما پس از مدتی بابل دوباره موفق شد آشور را مطیع خود کند. از وقایع مهم این دوره پیدا شدن قومی صحراگرد و تازه‌نفس از عربستان بود که آشور و بابل را تحت فشار قرار دادند، این مردمان در تاریخ به آرامی‌ها مشهور هستند.

دودمان پوزور-آشور

نقشه تقریبی خاور نزدیک باستان ح. ۱۹۰۰ پ. م

دوره‌ای است که با سلطنت پوزور-آشور یکم آغاز می‌شود و گاهی به دودمان پوزور-آشور مشهور است. دودمان پوزور-آشور نام‌های واقعی اکدی را در خط سلطنتی آشور در مقابل نام‌های قبلی که احتمالاً با نام‌های هوریان مطابقت داشتند.

نام	جانشینی و توضیحات	مرجع
پوزور-آشور یکم Puzur-Aššur	جانشینی نامشخص
شلیم-اهه Šallim-aḫḫe	پسر پوزور-آشور یکم
ایلو-شوما Ilu-šūma	پسر شلیم-اهه
اریشوم یکم Erišum	پسر ایلو-شوما
ایکونوم Ikūnum	پسر ایلو-شوما
سارگون یکم Šarru-ukīn	پسر ایکونوم
پوزور-آشور دوم Puzur-Aššur	پسر سارگون یکم
نارام-سین Narām Sîn	پسر پوزور-آشور دوم
اریشوم دوم Erišum	پسر نارام-سین

با آغاز پادشاهی اریشوم یکم (۱۹۰۶–۱۸۶۷ پ. م)، پسر ایلو-شوما (۱۹۴۵–۱۹۰۶ پ. م)، وارد دوره پادشاهی کهن آشور می‌شویم. در سنگ‌نبشته‌های به جامانده از دوره پادشاهی‌اش، یادآور می‌شود که او سازنده نیایشگاه‌هایی برای آشور، ایشتار و اَدَد بوده‌است. در پی اِریشوم یکم، شاهانی چون ایکونوم (۱۸۶۷–۱۸۶۰ پ. م)، سارگون یکم (۱۸۶۰–۱۸۵۰ پ. م)، و پوزور-آشور دوم (۱۸۵۰–۱۸۳۰ پ. م) به تخت شاهی آشور نشستند.

سپس، نارام-سین، شاه اشنونا (۱۸۳۰–۱۸۰۵ پ. م)، توانست آشور را تسخیر کند و به مدت ۱۵ سال بر آن ناحیه فرمانروایی کرد (۱۸۳۰–۱۸۱۶ پ. م). نارام-سین همچنین توانست نواحی شمال شهر ماری را نیز، که اموری‌ها بر آنجا حکمفرمایی داشتند، به اشغال خود درآورد. یکی از این نواحی، اکالاتوم بود که ایلا-کَبکَبو بر آن حکم می‌راند. پس از تصرف شهر اکالاتوم توسط نارام-سین، شمشی-ادد یکم، جانشین ایلا-کَبکَبو به بابل گریخت.

در سال ۱۸۱۵ پ. م، پادشاهی نارام-سین بر آشور پایان می‌یابد و شخصی با عنوان اریشوم دوم، در آشور به شاهی می‌رسد (۱۸۱۵–۱۸۰۹ پ. م). در همان سال، شمشی-ادد یکم که در گذشته به بابل گریخته بود بر آن شد تا شهر اِکالاتوم را از جانشینان نارام-سین پس بگیرد.

دودمان شمشی-ادد

حدود تقریبی امپراتوری شمشی-ادد یکم در زمان مرگ وی

همچنین به عنوان دوره سلطه اموری بر آشور نیز نامیده می‌شود.

نام	جانشینی و توضیحات	مرجع
شمشی-ادد یکم Šam-ši-Adad	غاصب، فرزند ایلا-کَبکَبو اموری، حاکم اکالاتوم
ایشمه-داگان یکم Išme-Dagān	پسر شمشی-ادد یکم
موت-آشکور Mut-Aškur	پسر ایشمه-داگان یکم
ریموش Rimuš	نسبت نامشخص، احتمالاً از فرزندان شمشی-ادد یکم
آرینوم Asīnum	نوه شمشی-ادد یکم

شمشی-ادد یکم نخست شهر شِخنا را تسخیر کرد و آن را به شوبات-اِنلیل تغییر نام داد. سپس، استحکامات اکالاتوم در کرانه باختری رود دجله را تسخیر کرد. این اقدام، تسخیر شهر آشور را برای او امکانپذیر می‌ساخت. شش سال پس از برگشتن بر تخت شاهی اِکالاتوم، با برکنار کردن اریشوم دوم، خود را شاه آشور خواند (۱۸۰۹ پ. م) او پسر بزرگتر خود به نام ایشمه-داگان را بر تخت شاهی اِکالاتوم نشاند و کار خود را، به منظور گسترش قلمرو پادشاهی ادامه داد.

هدف بعدی او شهر ماری بود که مسیر کاروانی بین آناتولی و میانرودان بشمار می‌رفت. یاهدوم لیم حاکم ماری، توسط خدمتکار خودش، و به احتمال زیاد به دستور شمشی-ادد یکم شاه آشور (۱۸۰۹–۱۷۸۱ پ. م)، کشته شد. شمشی-ادد یکم فرصت را دریافت و شهر ماری را اشغال کرد. زیمری لیم وارث تاج‌وتخت ماری نیز مجبور شد به یمحاض (حلب) بگریزد. در این زمان، شمشی-ادد یکم فرزند دیگر خود را به نام یَسمه-اَدَد، به تخت شاهی ماری نشاند (۱۷۹۶ پ. م) و سپس به شوبات-انلیل بازگشت.

با الحاق شدن شهر ماری به پادشاهی شمشی-ادد یکم، او بر ناحیه بزرگی حکمفرما شد و کنترل میانرودان شمالی را تحت اختیار خود گرفت. پادشاهی شمشی-ادد یکم را نخستین امپراتوری آشور دانسته‌اند. با این حال، از دیدگاه آشوریان، او یک اموری و غاصب تاج و تخت آشور به‌شمار می‌رفت و حتی روایات بعدی آشور، پادشاهی او را به رسمیت نمی‌شناسد. او سرانجام در یک نبرد کشته شد.

با مرگ شمشی-ادد یکم (۱۷۸۰ پ. م)، بخت و اقبال از سرزمین آشور برگشت و امپراتوری او یکپارچگی خود را از دست داد و در یک وضعیت جغرافیایی آسیب‌پذیر قرار گرفت. نامه‌ای که ایشمه-داگان یکم جانشین او (۱۷۸۰–۱۷۴۱ پ. م)، به برادرش یَسمَه-اَدَد شاه ماری نوشته‌است این اوضاع را نشان می‌دهد:

«به یَسمَه اَدَد بگو: برادرت ایشمه-داگان می‌گوید، من بر تخت خانه-ی پدرم نشسته‌ام، و به همین دلیل بسیار گرفتارم و نتوانسته‌ام خبر سلامت خود را برایت بفرستم؛ تو نباید نگران باشی. پادشاهی تو از آن توست و خواهد ماند. خدایان اَدَد و شَمَش با من همراهند. افسار مردم ایلام. مَرد [شاه] اشنونا در دست من است. بیا به یکدیگر سوگند وفاداری یاد کنیم؛ و روابط برادرانه را با یکدیگر برای همیشه حفظ کنیم.»

همزمان با انتشار خبر درگذشت شمشی-ادد یکم، رقبای قدیمی او بر آن شدند تا فرزندان و جانشینانش را از تخت به زیر بکشند. زیمری لیم که در گذشته از ماری گریخته بود، به آن منطقه بازگشت، یَسمَه-اَدَد را شکست داد و پادشاهی را از دست وی ربود (۱۷۷۹ پ. م)؛ سپس، شاه اشنونا، شهر اِکالاتوم را تسخیر کرد (۱۷۷۱ پ. م) و چندان نگذشت که حمورابی شاه بابل، کشورهای آشور و ماری را خراجگزار خود ساخت (۱۷۵۷ پ. م).

به‌طور طبیعی بیشتر آشوریان از تسلط سیاسی بیگانه به‌طور عمیق آزرده‌خاطر بودند؛ با این حال، مناسبات بابل و آشور به‌طور صرف سیاسی نبود. آشوریان که همواره نسبت به باروهای فرهنگی بیگانه آزاداندیش بودند، اینک خود را دچار سردرگمی و تضاد عاطفی با حریفان بابلی خود می‌دیدند.

از روزگاران کهن، باورهای فرهنگی از جنوب میانرودان به درون سرزمین آشور جریان می‌یافت و اینک که بابل وارث و منبع فرهنگ سومری شده بود، برخی جناح‌های پرنفوذ جامعهٔ آشوری از تداوم این گرایش احساس خشنودی می‌کردند. در رویاروی این نگرش، جناح ضد بابلی نیرومندی بود که سنت‌های بومی و احساسات میهن‌پرستانه و ملی‌گرایانه را زنده نگاه می‌داشت.

با این حال، حتی مدت‌ها بعد که آشور خود به یک قدرت چیره در منطقه تبدیل شد، به بابل به چشم الگوی فرهنگی بالغ‌تر و فرهیخته‌تر نگاه می‌کرد.

پس از درگذشت ایشمَه-داگان یکم (۱۷۴۱ پ. م)، آشور به کلی به تسخیر بابل درآمد و تنها ۱۱ سال بعد بود که موت-آشکور بار دیگر توانست پادشاهی را در آشور زنده کند (۱۷۳۰ پ. م). در پی موت-آشکور (۱۷۳۰–۱۷۲۰ پ. م)، ریموش (۱۷۲۰–۱۷۱۰ پ. م) و آسینوم (۱۷۱۰–۱۷۰۶ پ. م) به پادشاهی رسیدند و پس از آن، هرج‌ومرج و اغتشاش فرارسید.

اولین دوره تاریکی در دوره پادشاهی کهن

بعد از مرگ شمشی-ادد یکم، جانشینانش نتوانستند قلمروهای فتح شده وی را اداره کنند و از هرسو مورد هجوم دشمنان قرار گرفتند. در داخل آشور هم جنگ داخلی و هرج و مرج شدید رخ داد. هرج و مرج به گونه‌ای بود که در مدت ۶ سال (۱۷۰۶–۱۷۰۰ پ. م)، هفت تن غاصب، برای سلطه بر آشور به نبرد با یکدیگر پرداختند. این افراد، آشور-دوگَل، آشور-اَپلَه-ایدی، اَدَد-سَلولو، نَسیر-سین، سین-نَمیر، ایپکی-ایشتار و آداسی بودند. سرانجام، بِلو-بَنی بود که به این هرج و مرج پایان داد و به تخت سلطنت آشور نشست (۱۷۰۰–۱۶۹۱ پ. م). اما از این به بعد، تاریخ آشور وارد دورانی تاریک می‌گردد، و از این زمان تا پایان دوره پادشاهی کهن آشور، از پادشاهان آشور، مگر نام و درازای سال‌های پادشاهی‌شان را نمی‌دانیم.

نام	جانشینی و توضیحات	مرجع
آشور-دوگول Aššur-dugul	غاصب، بی ارتباط با پادشاهان قبلی
آشور-اپلی-ایدی Aššur-apla-iddina	غاصب، بی ارتباط با پادشاهان قبلی، میزان حکومت نامشخص است
ناصیر-سین Nāsir Sîn	غاصب، بی ارتباط با پادشاهان قبلی، میزان حکومت نامشخص است
سین-نامیر Sîn-nāmir	غاصب، بی ارتباط با پادشاهان قبلی، میزان حکومت نامشخص است
ایپگی-ایشتار Ipqi-Ištar	غاصب، بی ارتباط با پادشاهان قبلی، میزان حکومت نامشخص است
ادد-سالولو Adad-salulu	غاصب، بی ارتباط با پادشاهان قبلی، میزان حکومت نامشخص است
آداسی Adasi	غاصب، بی ارتباط با پادشاهان قبلی، میزان حکومت نامشخص است

دودمان آداسی (حدود ۱۷۰۰/۷۲۲–۱۶۸۰ پ. م)

حدود تقریبی خاور نزدیک باستان ح. ۱۷۰۰ پ. م

حدود تقریبی خاور نزدیک باستان ح. ۱۶۰۰ پ. م

آداسی‌ها از اواسط دوره امپراتوری آشور کهن تا سقوط سلسله (و جایگزین شدن با سلسله سارگون‌ها) در اواسط دوره امپراتوری آشوری نو، بر آشور حکمرانی کردند و تقریباً یکهزار سال حاکم بودند.

نام تلفظ آن	سلطنت	جانشینی و توضیحات	مرجع
بعل-بانی Bēlu-bāni	۱۷۰۰–۱۶۹۱ پ. م	پسر آداسی
لیبایا Libaia	۱۶۹۰ – ۱۶۷۴ پ. م	پسر بعل-بانی یا آداسی
شرما-ادد یکم Šarma-Adad	۱۶۷۳–۱۶۶۲ پ. م	پسر لیبایا یا آداسی
ایپتار-سین Ib-Tar-Sîn	۱۶۶۱–۱۶۵۰ پ. م	پسر شرمه-ادد یکم یا آداسی
بازایا Bāzāiu	۱۶۴۹–۱۶۲۲ پ. م	پسر ایپتار-سین یا بعل-بانی
لولایا Lulāiu	۱۶۲۱–۱۶۱۶ پ. م	غاصب، بی ارتباط با سلسله آداسی
شو-نینوا Šu-Ninua	۱۶۱۵ – ۱۶۰۲ پ. م	پسر بازایا
شرمه-ادد دوم Šarma-Adad	۱۶۰۱–۱۵۹۸ پ. م	پسر شو-نینوا
اریشوم سوم Erišum	۱۵۹۸–۱۵۸۶ پ. م	پسر یا برادر شرمه-ادد دوم
شمشی-ادد دوم Šam-ši-Adad	۱۵۸۵–۱۵۸۰ پ. م	پسر اریشوم سوم
ایشمه-داگان دوم Išme-Dagān	۱۵۸۰–۱۵۶۴ پ. م	پسر شمشی-ادد دوم
شمشی-ادد سوم Šam-ši-Adad	۱۵۶۴–۱۵۴۸ پ. م	پسر ایشمه-داگان دوم
آشور-نیراری یکم Aššur-nārāri	۱۵۴۸–۱۵۲۲ پ. م	پسر ایشمه-داگان دوم
پوزور-آشور سوم Puzur-Aššur	۱۵۲۲–۱۴۹۸ پ. م	پسر آشور-نیراری یکم، معاهده صلحی را با بورنابوریاش یکم شاه بابل به امضا رساند که بر پایه آن، مرزهای دو کشور در ناحیه سامرا تعیین شد (۱۵۰۳ پ. م)

آشور، خراجگزار میتانی

در این دوران، آشور به خراجگزار میتانی تبدیل شد و دوران افول خود را سپری کرد.

نام تلفظ آن	سلطنت	جانشینی و توضیحات	مرجع
انلیل-ناصیر یکم Enlīl-nāsir	۱۴۹۸–۱۴۸۵ پ. م	پسر پوزور-آشور سوم. او خراجگزار پادشاهی میتانی شد.
نور-ایلی Nur-ili	۱۴۸۵–۱۴۷۳ پ. م	پسر انلیل-ناصیر یکم، او نیز به احتمال زیاد خراجگزار میتانی بود.
آشور-شدونی Aššur-šaddûni	۱۴۷۳ پ. م	پسر نور-ایلی بود و تنها پس از یک ماه پادشاهی، توسط عمویش از تخت به زیر کشیده شد.
آشور-ربی یکم Aššur-rabi	۱۴۷۳–۱۴۳۳ پ. م	پسر انلیل-ناصیر یکم، تاج و تخت را از آشور-شدونی غصب کرد. به احتمال زیاد بعدها خراجگزار میتانی شد
آشور-ندین-آهه یکم Aššur-nādin-ahhē	۱۴۳۳ پ. م	پسر آشور-رَبی یکم. با آغاز پادشاهی او، آشور، دوباره خراجگزار پادشاهی میتانی شد. همچنین معاهده صلحی نیز با بابل به امضا رساند. او توسط برادرش انلیل-ناصیر دوم از پادشاهی برکنار شد.
انلیل-ناصیر دوم Enlīl-nāsir	۱۴۳۳–۱۴۲۷ پ. م	برادر آشور-نَدین-آهه یکم و نیز، خراجگزار میتانی بود. او تاج و تخت را به‌وسیلهٔ یک کودتا به دست آورد.
آشور-نیراری دوم Aššur-nārāri	۱۴۲۷–۱۴۲۰ پ. م	پسر آشور-ربی یکم
آشور-بِل-نینِشو Aššūr-bēl-nīšēšu	۱۴۲۰–۱۴۱۱ پ. م	پسر آشور-نیراری دوم
آشور-رِم-نینِشو Aššūr-rā’im-nīšēšu	۱۴۱۱–۱۴۰۳ پ. م	پسر آشور-نیراری دوم
آشور-نَدین-آهه دوم Aššur-nādin-ahhē	۱۴۰۳–۱۳۹۳ پ. م	پسر آشور-ریم-نینشو. خراجگزار میتانی بود
اریبا-ادد یکم Erība-Adad	۱۳۹۳–۱۳۶۶ پ. م	پسر آشور-بعل-نینشو یا آشور-ریم-نینشو

با درگذشت آشور-نَدین-آهه دوم، و روی کار آمدن اِریبا-اَدَد یکم و پسرش آشور-اوبالیت یکم، دوران تاریکی که از پیرامون ۱۶۰۰ پ. م آغاز شده بود، پایان می‌یابد و آشور، تاریخ تازه خود را که با عنوان پادشاهی آشور میانه است، آغاز می‌کند.

جستارهای وابسته

• آرامی
• عصر آهن
• آشوری‌ها

منابع

• آلبرت کرک گریسون (۱۹۷۲)، کتیبه‌های سلطنتی آشوری، وسبادن: اتو هاراسوویتز

• Aubet, Maria Eugenia (2013). Commerce and Colonization in the Ancient Near East. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-51417-0.
• Barjamovic, Gojko; Fairbairn, Andrew (2018). "Anatolian Wine in the Middle Bronze Age". Die Welt des Orients. 48 (2): 249–284. doi:10.13109/wdor.2018.48.2.249. JSTOR 26606978. S2CID 167103254.
• Bertman, Stephen (2003). Handbook to Life in Ancient Mesopotamia. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-518364-1.
• Breasted, James Henry (1926). The Conquest of Civilization. New York: Harper & Brothers Publishers. OCLC 653024.
• Brinkman, J. A. (1998). K. Radner (ed.). The Prosopography of the Neo-Assyrian Empire, Volume 1, Part II: B–G. The Neo-Assyrian Text Corpus Project.
• Chavalas, Mark (1994). "Genealogical History as "Charter": A Study of Old Babylonian Period Historiography and the Old Testament". In Millard, A. R.; Hoffmeier, James K.; Baker, David W. (eds.). Faith, Tradition, and History: Old Testament Historiography in Its Near Eastern Context. Winona Lake: Eisenbrauns. ISBN 0-931464-82-X.
• Chen, Fei (2020). Study on the Synchronistic King List from Ashur. Leiden: BRILL. ISBN 978-9004430914.
• Düring, Bleda S. (2020). The Imperialisation of Assyria: An Archaeological Approach. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-47874-8.
• Eppihimer, Melissa (2013). "Representing Ashur: The Old Assyrian Rulers' Seals and Their Ur III Prototype". Journal of Near Eastern Studies. 72 (1): 35–49. doi:10.1086/669098. JSTOR 10.1086/669098. S2CID 162825616.
• Frahm, Eckart (2017). "The Neo-Assyrian Period (ca. 1000–609 BCE)". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: Wiley Blackwell. ISBN 978-1-118-32524-7.
• Frahm, Eckart (2017). "Introduction". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: Wiley Blackwell. ISBN 978-1-118-32524-7.
• Garfinkle, Steven J. (2007). "The Assyrians: A New Look at an Ancient Power". In Rubio, Gonzalo; Garfinkle, Steven J.; Beckman, Gary; Snell, Daniel C.; Chavalas, Mark W. (eds.). Current Issues and the Study of the Ancient Near East. Publications of the Association of Ancient Historians. Claremont: Regina Books. ISBN 978-1-930053-46-5.
• Lambert, W. G. (1983). "The God Aššur". Iraq. 45 (1): 82–86. doi:10.2307/4200181. JSTOR 4200181.
• Lendering, Jona (2006). "The Assyrian King List". Livius. Retrieved 29 May 2021.
• Lewy, Hildegard (1971). "Assyria c. 2600–1816 BC". In Edwards, I. E. S.; Gadd, C. J.; Hammond, N. G. L. (eds.). The Cambridge Ancient History: Volume I Part 2: Early History of the Middle East (3rd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-07791-5.
• Luukko, Mikko; Van Buylaere, Greta (2017). "Languages and Writing Systems in Assyria". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-32524-7.
• Mallowan, Max E. L. (1971). "The Early Dynastic Period in Mesopotamia". In Edwards, I. E. S.; Gadd, C. J.; Hammond, N. G. L. (eds.). The Cambridge Ancient History: Volume I Part 2: Early History of the Middle East (3rd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-07791-5.
• Michel, Cécile (2017). "Economy, Society, and Daily Life in the Old Assyrian Period". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-32524-7.
• Van De Mieroop, Marc (2016). A History of the Ancient Near East (3rd ed.). Oxford: Wiley Blackwell.
• Radner, Karen (2015). Ancient Assyria: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-871590-0.
• Reade, J. E. (2001). "Assyrian King-Lists, the Royal Tombs of Ur, and Indus Origins". Journal of Near Eastern Studies. 60 (1): 1–29. doi:10.1086/468883. JSTOR 545577. S2CID 161480780.
• de Ridder, Jacob Jan (2017). "Slavery in Old Assyrian Documents". In Kulakoğlu, Fikri; Barjamovic, Gojko (eds.). Subartu XXXIX: Kültepe International Meetings, Vol. II: Movement, Resources, Interaction. Turnhout: Brepols Publishers. ISBN 978-2503575223.
• Roux, Georges (1992). Ancient Iraq. Penguin Books. ISBN 978-0-14-012523-8.
• Veenhof, Klaas R. (2003). The Old Assyrian List of Year Eponyms from Karum Kanish and its Chronological Implications. Ankara: Turkish Historical Society. ISBN 979-9751615465.
• Veenhof, Klaas R.; Eidem, Jesper (2008). Mesopotamia: The Old Assyrian Period. Orbis Biblicus et Orientalis. Göttingen: Academic Press Fribourg. ISBN 978-3-7278-1623-9.
• Veenhof, Klaas R. (2017). "The Old Assyrian Period (20th–18th century BCE)". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-32524-7.
• Yamada, Shiego (2017). "The Transition Period (17th to 15th century BCE)". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-32524-7.