دانشنامه ایرانیکا
 جلد یکم دانشنامه ایرانیکا | |
| ویراستار(ها) | سرویراستار: تورج دریایی[۱] تیم ویراستار: احمد اشرف نیکلاس سیمز-ویلیامز کریستوفر برونر محسن آشتیانی منوچهر کاشف کیومرث قرقلو ستی رضوی حورا یاوری حبیب برجیان داگمار ریدل |
|---|---|
| نویسنده(ها) | ۱۲۰۰ مشارکت‌کننده |
| عنوان اصلی | Encyclopædia Iranica |
| زبان | انگلیسی |
| موضوع(ها) | ایرانشناسی |
| گونه(های) ادبی | دانشنامه |
| ناشر | Persica Press[۲] |
تاریخ نشر | ۱۹۸۵ تاکنون |
| شابک | شابک ۱۵۶۸۵۹۰۵۰۴ |
| شماره اوسی‌ال‌سی | ۵۹۶۰۵۲۰۰ |
| از سلسله مقاله دربارهٔ |
| ایرانشناسی |
|---|
دانشنامهٔ ایرانیکا (به انگلیسی: Encyclopædia Iranica) یک پروژهٔ گروهیِ بین‌المللی و بزرگ‌ترین و جامع‌ترینِ پروژهٔ ایران‌شناختی است[۳] که در دانشگاه کلمبیا در نیویورک، ایالات متحدهٔ آمریکا، در حال انتشار است. از ابتدای فعالیت این دانشنامه احسان یارشاطر سردبیر این دانشنامه بود ولی از ابتدای سال ۲۰۱۷ میلادی، التون دانیل به سردبیری این دانشنامه منصوب شده است. شورای ویراستاران متشکل از ۳۸ پژوهشگر برجستهٔ بین‌المللی از دانشگاه‌ها و مراکز علمی مختلف است که در زمینهٔ خاصی از مطالعات ایرانی صاحب‌نظرند و وظیفهٔ آن‌ها کمک به سردبیر برای انتخاب عنوان مدخل‌ها، گزینش نویسندگان هر مدخل و تهیهٔ اصول کلی برای نوشتن مدخل‌ها در زمینهٔ مورد تخصص‌شان است.[۴] هم‌اکنون، سرویراستار دانشنامه ایرانیکا، تورج دریایی است.[۵]
ایده تأسیس بنیاد دانشنامه ایرانیکا در سال ۱۹۶۹ میلادی توسط احسان یارشاطر انجام گرفت.[۶]
این دانشنامه به بررسی تاریخ و تمدن ایران در خاورمیانه، قفقاز، آسیای مرکزی و شبه‌قارهٔ هند می‌پردازد و همهٔ جنبه‌های تاریخ و فرهنگ ایران از جمله ادبیات و زبان‌های ایرانی را پوشش می‌دهد.[۴] بنیاد دانشنامه ایرانیکا در سال ۱۹۹۰ با هدف تضمین استقلال فکری دایرةالمعارف ایرانیکا و همچنین اطمینان انتشار مداوم آن در نسخه‌های دیجیتال و چاپی تأسیس شد.[۷]
دانشنامه ایرانیکا نه تنها برای علاقه مندان به زندگی و فرهنگ ایرانی، بلکه برای دانشجویان، متخصصان و خوانندگان عام تحصیل کرده علاقه‌مند به رشته‌های مختلف دانشگاهی سودمند است. رشته‌های ارائه شده عبارتند از: مردم‌شناسی، باستان‌شناسی، جغرافیا، تاریخ هنر، قوم‌شناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد، تاریخ دین، فلسفه، عرفان، تاریخ علم و پزشکی، تاریخ اسلامی، گیاه‌شناسی، جانورشناسی، فولکلور، کشاورزی و صنعت، علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و تاریخ دیپلماتیک.[۸]
دانشنامهٔ ایرانیکا یک دایرةالمعارف بین‌المللی است و از معتبرترین استادان در سراسر جهان برای اطمینان از کیفیت و قابلیت اطمینان مقالات خود استفاده می‌کند. تا به امروز بیش از ۱۳۰۰ محقق در سراسر جهان مقالاتی را به زبان‌های گوناگون از جمله انگلیسی، روسی، فارسی، ترکی و چینی ارائه کرده‌اند. تنها در جلد اول مقالاتی از ۲۸۵ نویسنده وجود دارد.[۸]
پیشینه
[ویرایش]هنگامی که ویرایش دوم دانشنامهٔ اسلام منتشر شد، احسان یارشاطر از برنارد لوئیس (یکی از ویراستاران ویرایش دوم دانشنامهٔ اسلام) پرسیده بود که «چرا مدخل‌های دانشنامهٔ اسلام در رابطه با ایران (مثل مدخل احمدشاه قاجار) این قدر کم محتوا است؟» و لوئیس پاسخ داد که با نظر یارشاطر موافق بوده و علت آن‌ها مخالفت با ایرانشناسی نیست بلکه کمبود پژوهشگر در زمینهٔ موضوعات ایرانشناسی است. یارشاطر می‌گوید به همین خاطر ایدهٔ نوشتن دانشنامه‌ای برای خود ایرانی‌ها به ذهنش خطور کرد تا مطالبی که برای خود ایرانی‌ها مهم است، در این دانشنامه ثبت گردد.[۹]
یارشاطر در سال ۱۹۶۹ میلادی کوشید تا دانشنامهٔ اسلام به زبان فارسی ترجمه شود ولی به‌دلیل آنکه در مورد بسیاری از موضوعات مربوط به ایران، اطلاعات این دانشنامه را ناکافی می‌دانست، در سال ۱۹۷۵ میلادی دانشنامه‌ای جدید را که ترجمه‌ای از دانشنامهٔ اسلام به‌همراه مدخل‌هایی تألیفی بود تحت عنوان دانشنامهٔ ایران و اسلام منتشر کرد که تا فعالیت آن تا جلد دهم ادامه یافت ولی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامهٔ کار متوقف شد و آخرین جلد آن را در سال ۱۹۸۰ میلادی منتشر کرد.[۹]
یارشاطر پیش‌تر در سال ۱۹۷۲ میلادی تصمیم گرفته‌بود تا دانشنامه‌ای دربارهٔ ایران و به زبان انگلیسی منتشر کند و به همین منظور با اختصاص ۲ میلیون دلار بودجه توسط امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران، کار دانشنامه را آغاز کرد[۱۰] و آن را دانشنامهٔ ایرانیکا نام نهاد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ادامهٔ تدوین آن در ایالات متحده آمریکا دنبال گردید.[۱۱]
به دنبال رد پیشنهاد همکاری بنیاد دانشنامهٔ ایرانیکا با مسئولان جمهوری اسلامی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی و رسانه‌های حکومتی با توسل به اتهام‌های مختلف همانند «فراماسونری»، «صهیونیست»، «بهایی» و «مزدور CIA» به احسان یارشاطر و بنیاد ایرانیکا مظنون بودند که با عدم حمایت نهادهای رسمی جمهوری اسلامی، این بنیاد توسط آمریکا مورد حمایت قرار گرفت. احمد تفضلی و علی اکبر سعیدی سیرجانی که بعداً در جریان قتل‌های زنجیره‌ای توسط جمهوری اسلامی ترور شدند به مقابله با مسئولان جمهوری اسلامی برخاستند.[۱۲]
حامیان و ویراستاران
[ویرایش]در سال ۱۳۴۷ به پیشنهاد یارشاطر و با بودجه ۲ میلیون دلاری سازمان برنامه و بودجهٔ ایران کار تدوین دانشنامهٔ ایرانیکا آغاز شد.[۱۳] پس از انقلاب ۱۳۵۷ بودجهٔ دانشنامه قطع شد و با تلاش‌های یارشاطر بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا عهده‌دار هزینه‌های ایرانیکا شد. احسان یارشاطر برای تأمین هزینه‌های ایرانیکا بخشی از مجموعهٔ آثار تاریخی خود را به ارزش ۳ میلیون دلار آمریکا به فروش رساند که بعضی از این آثار اکنون در موزهٔ متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند.[۱۴]
احسان یارشاطر تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی سرویراستار ایرانیکا بود ولی التون دانیل جانشین وی شد. هیئت ویراستاران و بیش از ۴۰ ویراستار و ۱۶۵۰ پژوهنده، در تکمیل این دانشنامهٔ بزرگ مشارکت دارند.[۱۵]با این حال، سرویراستار جدید دانشنامه ایرانیکا، تورج دریایی است.[۱۶]
مجلدها
[ویرایش]
نخستین دفتر از دانشنامه در سال ۱۹۸۲ میلادی منتشر شد و نخستین جلد آن شامل ۸ دفتر در سال ۱۹۸۵ انتشار یافت. ۱۶ جلد دانشنامهٔ ایرانیکا تا سال ۲۰۱۲ منتشر شد. ۵ جلدِ اولِ دانشنامه هرکدام دارای ۸ دفتر (به انگلیسی: fascicle) بودند، ولی از جلد ۶ به‌بعد، هر جلد دارای ۶ دفتر است که هر ۴ ماه یک دفتر و هر ۱۸ ماه یک جلد از دانشنامه انتشار می‌یابد. همهٔ مدخل‌های چاپ‌شده به‌صورت آنلاین از طریق وبگاه www.iranicaonline.org در دسترس‌اند و افزون بر آن، حدود ۹۰۰ مدخلِ چاپ‌نشده -که در جلدهای بعدیِ دانشنامه چاپ خواهند شد- نیز به‌صورت آنلاین قابل دریافت‌اند.[۴]
دانشنامهٔ ایرانیکا، با هدف بیشترین دسترسی برای خوانندگان در سطح جهانی، به زبان انگلیسی منتشر می‌شود و احتمالاً تا زمانی که دانشنامه به پایان حرف Z برسد، تعداد جلدهای آن ۴۵ جلد خواهد بود.[۱۷]
| جدول مجلدات[۱۸] | |||
|---|---|---|---|
| حرف (آغاز و انجام مدخل‌ها) | سال انتشار | شمارهٔ جلد (رومی) |
شمارهٔ جلد (عددی) |
| ĀB – ANĀHID | ۱۹۸۵ | I | ۱ |
| ANĀMAKA – ĀṮĀR AL-WOZARĀʾ | ۱۹۸۷ | II | ۲ |
| ĀTAŠ – BEYHAQI | ۱۹۸۹ | III | ۳ |
| BĀYJU – CARPETS | ۱۹۹۰ | IV | ۴ |
| CARPETS – COFFEE | ۱۹۹۲ | V | ۵ |
| COFFEEHOUSE – DĀRĀ | ۱۹۹۳ | VI | ۶ |
| DĀRĀ(B) – EBN AL-AṮIR | ۱۹۹۶ | VII | ۷ |
| EBN ʿAYYĀŠ – EʿTEŻĀD-AL-SALṬANA | ۱۹۹۸ | VIII | ۸ |
| ETHÉ – FISH | ۱۹۹۹ | IX | ۹ |
| FISHERIES – GINDAROS | ۲۰۰۱ | X | ۱۰ |
| GIŌNI – HAREM I | ۲۰۰۳ | XI | ۱۱ |
| HAREM I – ILLUMINATIONISM | ۲۰۰۴ | XII | ۱۲ |
| ILLUMINATIONISM – ISFAHAN | ۲۰۰۶ | XIII | ۱۳ |
| ISFAHAN IX – JOBBĀʾI | ۲۰۰۸ | XIV | ۱۴ |
| KAŠḠARI, SAʿD-AL-DIN | ۲۰۱۱ | XV | ۱۵ |
| KASHAN – KAŠŠI, ABU ʿAMR KASHAN–KEŠAʾI DIALECT | ۲۰۲۰ | XVI | ۱۶ |
دعوای حقوقی
[ویرایش]در اوت ۲۰۱۹، دانشگاه کلمبیا در یک دعوای حقوقی در دادگاه فدرال خواهان آن شد که مالکیت حق تکثیر دانشنامهٔ ایرانیکا برای دانشگاه کلمبیا به رسمیت شناخته شود و نه برای بنیاد دانشنامهٔ ایرانیکا.[۱۹] بنیاد دانشنامهٔ ایرانیکا که توسط یارشاطر تأسیس شده پس از مرگ او تلاش به اعمال حق مالکیت تکثیر خود بر این دانشنامه را کرد که با شکایت دانشگاه کلمبیا مواجه شد.[۲۰] این دانشگاه در شکایت خود ادعای این بنیاد نسبت به حق تکثیر ایرانیکا را دروغین خواند.[۲۱] بنیاد دانشنامهٔ ایرانیکا هم در سپتامبر ۲۰۱۹ شکایتی علیه التون دنیل رئیس مرکز ایرانشناسی احسان یارشاطر در دانشگاه کلمبیا و انتشارات بریل به دادگاه تقدیم کرد.[۲۲] این بنیاد دانشگاه را متهم به محروم کردن آن از دسترسی به اسناد و دارایی‌های آن که در محدودهٔ این دانشگاه قرار دارد کرده است.[۲۳][۲۴]
پانویس
[ویرایش]- ↑ پروفسور تورج دریایی سردبیر دانشنامه ایرانیکا شد
- ↑ «Encyclopædia Iranica». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۱ مه ۲۰۱۲.
- ↑ اعتراض دانشنامهٔ ایرانیکا به آسوشیتدپرس (رادیو زمانه)
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ حیدرزاده، تاریخ ماد به‌گزارش دانشنامهٔ ایرانیکا.
- ↑ پروفسور تورج دریایی سردبیر دانشنامه ایرانیکا شد
- ↑ Daniel، ENCYCLOPAEDIA IRANICA، 430-432.
- ↑ The Encyclopaedia Iranica ... iranicaonline.org متن صفحه اصلی
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ iranicaonline.org ABOUT IRANICA
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Ehsan Yarshater in Conversation with Mandana Zandian, Jun 7, 2016 , p.167
- ↑ «هفتهٔ ایرانیکا» در پاریس (رادیو زمانه)
- ↑ [۱]
- ↑ مصاحبه احسان یارشاطر با صدای آمریکا، برنامه پرتره، ثانیه 945 به بعد
- ↑ «احسان یارشاطر، مدیر دانشنامه ایرانیکا». وبگاه توانا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۲ فروردین ۱۳۹۵.
- ↑ کاوه باسمنجی (۱۲ شهریور ۱۳۹۷). «چهره‌ها: احسان یارشاطر». کانال بی‌بی‌سی فارسی در یوتیوب.
- ↑ ۱۲ تا ۱۹ اردیبهشت، هفتهٔ جهانی «ایرانیکا» (رادیو فردا)
- ↑ پروفسور تورج دریایی سردبیر دانشنامه ایرانیکا شد
- ↑ "US-funded encyclopedia revels in Iran greatness" (به انگلیسی). International New York Times. Archived from the original on 14 June 2008. Retrieved 18 October 2007.
- ↑ Citing Iranica
- ↑ «احتمال پایان استفاده رایگان از دانشنامه آنلاین ایرانیکا». رادیوزمانه. ۲۱ مه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۱ مه ۲۰۲۰.
- ↑ "University Goes on the Offensive Over Copyright Ownership". Copyright (به انگلیسی). 2019-08-26. Retrieved 2023-10-05.
- ↑ https://www.worldipreview.com/news/columbia-university-sues-over-ownership-of-encyclopedia-iranica-18465
- ↑ http://www.iranicaonline.org/app/webroot/uploads/pdfs/2019-09-13-complaint.pdf
- ↑ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۰۵.
- ↑ بهرامی، پانته‌آ (۲۶ نوامبر ۲۰۱۹). «شکایت متقابل بنیاد ایرانیکا و دانشگاه کلمبیا بر سر مالکیت دانشنامه ایرانیکا». ایندیپندنت فارسی. دریافت‌شده در ۶ ژوئن ۲۰۲۳.
منابع
[ویرایش]- حیدرزاده، محمد (۱۳۹۶). «پیشگفتار مترجمان». تاریخ ماد به‌گزارش دانشنامهٔ ایرانیکا. ترجمهٔ شهرام جلیلیان و محمد حیدرزاده. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۴۱-۲۰۷-۳.
- Daniel, Elton L (1998). "ENCYCLOPAEDIA IRANICA". ENCYCLOPAEDIA IRANICA (به انگلیسی). Vol. VIII. p. 430-432. Archived from the original on 15 June 2023. Retrieved 15 June 2023.
برای مطالعهٔ بیشتر
[ویرایش]- Daniel, Elton L (1998). "The "Encyclopaedia Iranica" and the Encyclopedic Tradition". Iranian Studies (به انگلیسی). Cambridge University Press. 31 (3/4): 377–387.
{{cite journal}}: More than one of|دوره=و|جلد=specified (help)
پیوند به بیرون
[ویرایش]
