تاریخ ایران کمبریج

تاریخ ایران کمبریج

جلد سوم کتاب
ویراستار(ها)	جلد یکم: ویلیام بین فیشر جلد دوم: ایلیا گرشویچ جلد سوم: احسان یارشاطر جلد چهارم: ریچارد فرای جلد پنجم: جان اندرو بویل جلد ششم: پیتر جکسون و لارنس لاکهارت جلد هفتم: پیتر آوری، چارلز ملویل و گاوین هامبلی
نویسنده(ها)	مجموعه نویسندگان
عنوان اصلی	The Cambridge History of Iran
برگرداننده(ها)	تیمور قادری حسن انوشه مرتضی ثاقب‌فر یعقوب آژند
کشور	بریتانیا
زبان	زبان اصلی: انگلیسی
مجموعه	مجموعه‌های تاریخ کمبریج
موضوع(ها)	تاریخ ایران از دوران باستان تا انقلاب ۱۳۵۷
ناشر	انتشارات دانشگاهی کمبریج ناشر فارسی: انتشارات جامی (تهران از ۱۳۸۴) انتشارات امیرکبیر (تهران: از ۱۳۸۶) انتشارات مهتاب (تهران: از ۱۳۹۰)
تاریخ نشر	از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۹۰ میلادی
شمار صفحات	۸۸۷۲ (نشر مهتاب)

تاریخ ایران کمبریج (به انگلیسی: The Cambridge History of Iran) کتابی دربارهٔ تاریخ و جغرافیای ایران از کهن‌ترین روزها تا سال ۱۳۵۹ خورشیدی، به زبان انگلیسی و در هفت جلد است که توسط انتشارات دانشگاه کمبریج منتشر شده است.

زمینه تألیف

طرح تألیف تاریخ ایران کمبریج را نخستین بار در سال ۱۹۵۹ میلادی آرتور آربری و حسین قدس نخعی، سفیر وقت ایران در لندن ارائه دادند. شرکت ملی نفت ایران با سرمایه‌ای بالغ بر ۲۵ هزار پوند، بودجهٔ این طرح را تأمین کرد؛ ولی پس از انقلاب ۱۳۵۷، این ردیف بودجه قطع شد و مؤسسه مطالعات ایرانی در واشینگتن برای جلد دوم، مؤسسه یارشاطر وابسته به دانشگاه کلمبیا برای جلدهای ششم و هفتم و ابوالفضل میرزا عضدالسلطان برای جلد هفتم، کمک‌های مالی بلاعوضی کردند و انتشارات دانشگاه کمبریج چاپ این اثر را با عنوان تاریخ ایران کمبریج (به انگلیسی: The Cambridge History of Iran) به عهده گرفت.

آربری برای تشکیل هیئت ویراستاری، از برخی پژوهشگران نامدار دعوت کرد و نخستین گردهمایی در ژانویه ۱۹۶۱ برگزار شد. هیئت ویراستاران عبارت بودند از: آرتور آربری (رئیس: ۱۹۶۱–۱۹۶۹)، هرلد والتر بیلی (۱۹۶۱ و از ۱۹۷۰ به بعد به عنوان رئیس)، آن لمبتون (۱۹۶۱–۱۹۷۰)، روبن لوی (۱۹۶۱–۱۹۶۶)، رابرت چارلز زینر (۱۹۶۱–۱۹۶۷)، باسیل گری (نایب رئیس: ۱۹۶۱–۱۹۸۹)، پیتر ایوری (سرویراستار: ۱۹۶۱–۱۹۶۹)، عیسی صدیق (۱۹۶۳–۱۹۶۹)، سید حسن تقی‌زاده (۱۹۶۳–۱۹۶۹)، لارنس لاکهارت (۱۹۶۴–۱۹۷۵)، جان اندرو بویل (۱۹۶۷–۱۹۷۸)، سر مکس مالوان (۱۹۷۰–۱۹۷۸)، کلیفورد ادموند باسورث (۱۹۷۰)، ایلیا گرشویچ (۱۹۷۰)، هیوبرت س.ج. دارک (سرویراستار: ۱۹۷۰)، ویلیام بین فیشر (۱۹۷۹–۱۹۸۴) و محمود صناعی (۱۹۷۲–۱۹۸۵) که رابط رسمی هیئت ویراستاری با مراکز علمی ایران بود.

شیوۀ نوشتار

تاریخ ایران کمبریج افزون بر بررسی تاریخ سیاسی ایران، به هنرهای ایرانی و تأثیر آن‌ها بر تمدن جهان می‌پردازد. این کتاب به جنبه‌های مذهبی، فلسفی، اقتصادی، علمی و هنری تمدن ایرانی توجه کرده‌است؛ اما بر برخی جنبه‌ها، از جمله اوضاع جغرافیایی و بوم‌شناسی تأکید بیشتری دارد.

فهرست مجلدات

شماره جلد	نام جلد	ویراستار(ها)	نویسنده (فصل)	فصل کتاب	سال انتشار (میلادی)
1	سرزمین ایران	ویلیام ب. فیشر	ویلیام ب. فیشر	جغرافیای مادی	۱۹۶۸
			جی. و. هریسون	زمین‌شناسی
			ک. شارلو	ژئومورفولوژی
			تی. ام. اوبرلندر	منشأ گذرگاه زاگرس
			محمدحسن گنجی	آب و هوا
			م. ال. دوان	خاک‌ها
			تی . ام. اوبرلندر	آب‌نگاری
			اچ. بوبک	زندگی گیاهی
			خ. دیمیسونر	پستانداران
			استیون ک. اندرسون	آنالیز زمین‌شناسی جانورهای مارمولک در ایران
			اس. جرویس رید	پرنده‌شناسی
			ئی. ساندرلند	انسان نخستین در ایران
			خ. دپلانول	جغرافیا‌شناسی مناطق مسکونی
			جمشید بهنام	جمعیت
			جی. وی. هریسون	کانی
			ای. ملامید	فعالیت‌های صنعتی
			ای. ملامید	ارتباطات، حمل و نقل، تجارت و سرویس‌های جزئی
			اچ. باون-جونز	کشاورزی
			دی. جی. فلاور	آب در شمال شرق ایران
			ئی ساندرلند	دامداری، کوچ نشینی و انسان شناسی ایران
			کی. اس. مکلاکلن	اصلاحات ارضی در ایران
			ویلیام ب. فیشر	هویت ایران
2	دوره‌های ماد و هخامنشی	ایلیا گرشویچ	ایگور میخایلوویچ دیاکونوف	عیلام	۱۹۸۵
			جی. هنسمان	انشان در دوره ماد و هخامنشی
			ایگور میخایلوویچ دیاکونوف	ماد
			تادئوش سولیمیرسکی	سکاها
			جان مانوئل کوک	ظهور هخامنشیان و بنیانگذاری امپراتوری هخامنشی
			ای. آر. بورن	ایران و یونانی‌ها
			مکس مالوان	کوروش بزرگ (529-558 ق.م)
			ئی. بَدیان	اسکندر در ایران
			ئی. برسیانی	اشغال مصر توسط ایران
			ای. ال. اوپنهایم	مدارک بابلی درباره حکومت هخامنشیان
			آر. تی هالوک	لوحه‌های تخت جمشید
			آدریان دیوید هیو بیوار	سکه‌های هخامنشی، وزن و اندازه آنها
			م. شوارتس	جهان ایران باستان شرقی از دیدگاه اوستا
			م. شوارتس	دین ایران هخامنشی
			جی. سی. گرینفیلد	زبان آرامی در امپراتوری هخامنشی
			ویلی هارتنر	تقویم‌های ایران باستان
			ادیث پورادا	معماری و پیکرتراشی کلاسیک هخامنشی
			آن فارکاس	برجسته‌کاری بیستون
			دیوید استروناخ	تپه نوشی جان: اقامتگاه ماد
			دیوید استروناخ	پاسارگاد
			پی. آر. اس. موری	فلزکاری و کنده‌کاری (حکاکی)
			هرلد والتر بیلی	ضمیمه یک: نام‌ گیاه‌ها
3 قسمت اول	دوره‌های سلوکیان، پارتیان و ساسانیان (بخش ۱)	احسان یارشاطر	احسان یارشاطر	پیشگفتار	۱۹۸۳
			الیاس بیکرمن	دوره سلوکی
			آدریان دیوید هیو بیوار	تاریخ سیاسی ایران در دوره اشکانیان
			لئو رادیتسا	ایران در آسیای صغیر
			ریچارد نلسون فرای	تاریخ سیاسی ایران در دوره ساسانیان
			آدریان دیوید هیو بیوار	تاریخ مشرق ایران
			ئی. وی. زیمال	تاریخ سیاسی ماوراءالنهر
			رونالد اریک امریک	ماندگاه‌های ایرانی در خاور کوه‌های پامیر
			دیوید سلوود	سکه‌های پارتی
			دیوید سلوود	دولت‌های کوچک جنوب ایران
			روبرت گوبل	سکه‌های ساسانی
			احسان یارشاطر	باورهای عامیانه و جهان‌نگری ایرانیان
			احسان یارشاطر	تاریخ ملی ایران
			ویلهلم آیلرس	ایران و بین النهرین
			دیوید م. لانگ	ایران، ارمنستان و گرجستان
			ویلیام واتسون	ایران و چین
			اتو کورتس	مناسبات فرهنگی پارت و روم
			نینا گارسویان	بیزانس و ساسانیان
			کلیفورد ادموند باسورث	ایران و تازیان پیش از اسلام
			ای. ون گابن	مناسبات ایرانیان و ترکان در اواخر دوره ساسانی
3 قسمت دوم	دوران سلوکیان، پارتیان و ساسانیان (بخش ۲)	احسان یارشاطر	آناهیت پریخانیان	جامعه و قانون ایرانی	۱۹۸۳
			ولادیمیر گریگوریویچ لوکونین	نهاد سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیات‌ها و داد و ستد
			کریستوفر برونر	تقسیمات جغرافیایی و اداری: ماندگاه‌ها و اقتصاد
			الیاس بیکرمن	گاه‌شماری
			مری بویس	جشن‌های ایرانی
			کارستن کولپ	سیر اندیشۀ دینی
			ژاک دوشن-گیمن	دین زرتشت
			جیکوب نیسنر	یهودیان در ایران
			یس پیتر آسموسن	مسیحیان در ایران
			رونالد اریک امریک	آیین بودایی در میان اقوام ایرانی
			گئو ویدنگرن	آیین مانوی و زمینۀ ایرانی آن
			احسان یارشاطر	آیین مزدکی
			دنیل شلومبرژه	هنر پارتی
			دوروتی شفرد	هنر ساسانی
			پرودنس هارپر	نقره ساسانی
			گیتی آذرپی	سیر و تحول هنرها در ماوراءالنهر
			مری بویس	نوشته‌هها و ادب پارتی
			ژان دو مناش	نوشته‌های پهلوی زرتشتی
			مری بویس	نوشته‌های مانوی به فارسی میانه
			فیلیپ ژینیو	کتیبه‌های فارسی میانه
			مارک درسدن	زبان و ادب سغدی
			هرلد والتر بیلی	ادبیات سکایی ختنی
			دیوید نیل مکنزی	زبان و ادبیات خوارزمی
			ایلیا گرشویچ	ادبیات باکتریایی
			گئو ویدنگرن	منابع و تاریخ پارتیان و ساسانیان
۴	از فروپاشی ساسانیان تا به قدرت رسیدن سلجوقیان	ریچارد فرای	عبدالحسین زرینکوب	فتح ایران به دست اعراب و پی‌آمد آن	۱۹۷۵
			روی متحده	خلافت عباسیان در ایران
			کلیفورد ادموند باسورث	طاهریان و صفاریان
			ریچارد نلسون فرای	سامانیان
			کلیفورد ادموند باسورث	دوره اولیه غزنوی
			ویلفرد مادلونگ	سلسله‌های کوچک شمال ایران
			هربرت بوسه	ایران عصر آل بویه
			کلود کاهن	قبایل، شهرها و سازمانبندی اجتماعی
			اولگ گرابر	هنرهای دیداری
			گ. ک. مایلز	سکه‌شناسی
			ادوارد استوارت کندی	علوم دقیقه
			سید حسین نصر	علوم زیستی
			سید حسین نصر	فلسفه و جهان شناسی
			سید حسین نصر	تصوف
			سید حسین نصر و مرتضی مطهری	علوم دینی
			بیانکا اسکارچا آمورتی	ملل و نحل
			هانری کربن	ناصرخسرو و اسماعیلیه ایران
			ژان دو مناش	ادبیات زرتشتی پس از فتوح مسلمانان
			ویکتور دنر	ادب عربی در ایران
			ژیلبر لازار	ظهور زبان فارسی نوین
			لارنس پائول الول ساتن	رباعی در ادب نخستین فارسی
			جان اندریو بویل	عمر خیام، منجم، ریاضی‌دان و شاعر
5	دوران سلجوقیان و مغولان	جان اندرو بویل	کلیفورد ادموند باسورث	تاریخ خاندان و سیاست جهانی ایرانی‌ها (1000 تا 1217 میلادی)	۱۹۶۸
			آن کاترین سوینفورد لمبتون	تشکیلات درونی امپراتوری سلجوقی
			الساندرو بوزانی	مذهب در دوران سلجوقی
			جان اندرو بویل	دودمان ایلخانی و تاریخ سیاسی ایلخانیان
			مارشال گووین سیمز هاجسون	دولت اسماعیلی
			ایلیا پائولوویچ پطروشفسکی	وضعیت اقتصادی-جامعه‌ای ایران در دوران ایلخانی
			الساندرو بوزانی	مذهب در دوران مغول‌ها
			یان ریپکا	شاعرها و نویسندگان نثر در دوران مغول و اواخر دوران سلجوقی
			اولگ گرابر	هنرهای تجسمی، 1050 تا 1350 میلادی
			ادوارد استوارت کندی	علوم دقیق در ایران دوران سلجوقی و مغول‌ها
6	دوران تیموریان و صفویان	لارنس لاکهارت و پیتر جکسون	هانس روبرت رومر	آل جلایر، آل مظفر و سربداران	۱۹۸۶
			هانس روبرت رومر	تیمور در ایران
			هانس روبرت رومر	جانشینان تیمور
			هانس روبرت رومر	سلسله‌های ترکمانان
			هانس روبرت رومر	دوره صفویان
			راجر مروین سیوری	نظام تشکیلاتی صفویان
			لارنس لاکهارت	تماس اروپائیان با ایران
			رونالد فریر	تجارت از میان قرن 14 میلادی تا اواخر دوره صفویه
			برت فراگنر	اوضاع اجتماعی و اقتصادی داخلی
			ادوارد استوارت کندی	علوم دقیه در دوره تیموری
			ه. ج. ج. وینتر	علوم ایران در روزگار صفویان
			بیانکا اسکارچا آمورتی	مذهب در دوران تیموریان و صفویان
			سید حسین نصر	فعالیت‌های فکری، فلسفه و کلام
			ف. اشپوهلر	قالیبافی و نساجی
			ر. پیندر-ویلسون	معماری دوره تیموری
			رابرت هیلنبراند	معماری ایران در دوره صفویان
			باسیل گری	هنرهای تصویری در دوره تیموری
			باسیل گری	هنرهای ایران در دوره صفوی
			ذبیح الله صفا	ادبیات فارسی در قلمرو تیموریان و ترکمانان
			آنه ماری شیمل	حافظ و معاصرانش
			ذبیح الله صفا	ادبیات فارسی در دوره صفویان
			احسان یارشاطر	شعر فارسی در دوره تیموریان و صفویان
7	از نادرشاه تا جمهوری اسلامی	پیتر ایوری، گاوین هامبلی و چارلز ملویل	پیتر ایوری	نادرشاه و میراث افشاریه	1991
			جان پری	خاندان زند
			گاوین آر. گ. هامبلی	آغامحمدخان و بنیانگذاری خاندان قاجاریه
			گاوین آر. گ. هامبلی	ایران در دوران فتحعلی شاه و محمد شاه
			نیکی کدی و مهرداد امانت	ایران در دوران پسین قاجاریه 1848—1922
			گاوین آر. گ. هامبلی	خودکامگی پهلوی: رضاشاه، 1921-1941
			گاوین آر. گ. هامبلی	خودکامگی پهلوی: محمدرضاشاه 1941-1979
			استنفورد شا	روابط ایرانی‌ها با امپراتوری عثمانی در سده‌های هجدهم و نوزدهم
			فیروز کاظم‌زاده	روابط ایرانی‌ها با روسیه و شوروی تا 1921 میلادی
			رز گریوز	روابط ایرانی‌ها با شرکت‌های تجاری اروپایی تا 1798
			رز گریوز	روابط ایرانی‌ها با بریتانیای کبیر و هندوستانِ بریتانیایی 1798-1921
			امین سیکل	سیاست خارجی ایرانی‌ها 1921-1979
			آن کاترین سوینفورد لمبتون	زمین داری حکومتی و اداره عواید آن در قرن نوزدهم
			ریچارد تاپر	قبایل در سده هجدهم و نوزدهم در ایران
			گاوین آر. گ. هامبلی	شهرهای سنتی ایرانی‌ها در دوران قاجار
			چالرز عیسوی	نفوذ اقتصادی اروپایی‌ها 1872-1921
			ک. اس. مکلاچلان	توصعه اقتصادی 1921-1979
			رونالد فریر	صنعت نفت ایران
			حامد الگار	نیروهای مذهبی در سده‌های هجدهم و نوزدهم در ایران
			حامد الگار	نیروهای مذهبی در ایران قرن بیستمی
			پیتر چلکوفسکی	سرگرمی‌های محبوب، رسانه و تغییرات اجتماعی در ایران قرن بیستمی
			پیتر ایوری	چاپ، رسانه‌ها و ادبیات در ایران مدرن
			ب. دبلیو. رابینسون	نقاشی ایرانی در دوران خاندان زند و قاجار
			جنیفر اسکارس	هنر در سده‌های هجدهم تا بیستم، معماری، سرامیک، فلزکاری، نساجی

محتوای جلدها

جلد اول

جلد نخست تاریخ ایران کمبریج با عنوان «سرزمین ایران» شامل چهار بخش و ۲۲ فصل است. مطالب این بخش‌ها عبارت‌اند از: بخش نخست دربارهٔ جغرافیای طبیعی، زمین‌شناسی، موقعیت اقلیمی، گیاهان، جانوران و پرندگان ایران؛ بخش دوم با نام «مردم ایران»، دربارهٔ نخستین تشکل‌های جوامع انسانی در ایران؛ بخش سوم دربارهٔ امور معیشتی، ارتباطات، حمل ونقل و کشاورزی و گله داری؛ و بخش چهارم، نتیجه‌گیری از مطالب فصل‌های پیشین. این مجلد با ویراستاری ویلیام بین فیشر در سال ۱۹۶۸ به چاپ رسید. تعدادی از محققان ایرانی و اروپایی از جمله محمدحسن گنجی، جمشید بهنام، ساندرلند، اندرسون و هریسون در تدوین این مجلد همکاری داشته‌اند.

جلد دوم

جلد دوم با نام «دوره‌های ماد و هخامنشی» شامل ۲۱ فصل است: فصل نخست تا دهم دربارهٔ تمدن ایلام و انشان، بنیان‌گذاری شاهنشاهی هخامنشی، تشکیلات اداری آن و جنگ‌های هخامنشیان با یونان و فروپاشی پادشاهی آنان بر اثر حمله اسکندر مقدونی به ایران؛ فصل یازدهم و دوازدهم دربارهٔ اسناد سنگ‌نبشته‌های تخت جمشید، سکه‌ها، اوزان و مقادیر در زمان هخامنشیان؛ فصل سیزدهم دربارهٔ جهان‌بینی ایران خاوری، بنا به روایت اوستا؛ فصل چهاردهم دربارهٔ دین و آیین ایرانیان در زمان هخامنشیان؛ فصل پانزدهم شامل بررسی زبان آرامی در زمان هخامنشیان؛ فصل شانزدهم دربارهٔ گاه‌شماری در ایران قدیم؛ و فصل هفدهم تا بیست ویکم دربارهٔ معماری هخامنشیان، کنده کاری‌های بیستون و کشفیات تپه نوش جان و پاسارگاد و ابزارهای فلزی. این مجلد، با ویرایش ایلیا گرشویچ و با همکاری برخی از پژوهشگران نامدار از جمله ایگور دیاکونوف، تادئوش سولیمیرسکی، مکس مالوان، آدریان دیوید هیو بیوار، گرینفیلد و هرلد والتر بیلی، و محمود صناعی در هیئت ویراستاری، در سال ۱۹۸۵ به چاپ رسیده‌است.

جلد سوم

جلد سوم با عنوان «دوران سلوکیان، پارتیان و ساسانیان» که دوره‌ای تقریباً هزار ساله را در بر می‌گیرد، در دو قسمت (دو مجلد) و ۹ بخش تدوین شده‌است. بخش اول شامل چهار بخش، با مقدمه‌ای مفصل از احسان یارشاطر، ویراستار این جلد، دربارهٔ سنت‌های ایرانی پیش از دوره ساسانی و اوضاع اجتماعی و مناسک دینی و مناسبات فرهنگی ایران باستان آغاز می‌شود. بخش اول، با عنوان «تاریخ سیاسی» دربارهٔ تاریخ سیاسی سلوکیان و اشکانیان و ساسانیان، بخش دوم دربارهٔ سکه‌شناسی، بخش سوم دربارهٔ تاریخ روایی ایران و بخش چهارم دربارهٔ مناسبات ایران و همسایگانش در آن روزگار است. برخی از نویسندگان این مجلد عبارت اند از: الیاس یوزف بیکرمن، آدریان دیوید هیو بیوار، ریچارد فرای، دیوید سلوود، دیوید مارشال لانگ، نینا گارسویان، کلیفورد ادموند باسورث و گابن.

قسمت دوم از جلد سوم، ادامه قسمت اول و شامل پنج بخش (پنجم تا نهم) است: بخش پنجم دربارهٔ نهادهای اجتماعی، بخش ششم دربارهٔ تاریخ دینی و بخش هفتم و هشتم دربارهٔ تاریخ هنر، خط و زبان و ادبیات دوره سلوکیان و پارتیان و ساسانیان است. بخش پایانی کتاب، کتاب‌شناسی است که در آن به منابع تاریخ پارتیان و ساسانیان و نقد منابع پرداخته شده‌است. برخی از مؤلفان این قسمت عبارت اند از: احسان یارشاطر، گئو ویدن‌گرن، شلومبرژه، مری بویس، ویلیام بیلی و ایلیا گرشویچ. مجلد سوم در سال ۱۹۸۳ به چاپ رسید.

جلد چهارم

جلد چهارم به بررسی فروپاشی ساسانیان تا به قدرت رسیدن سلجوقیان اختصاص دارد و شامل بیست فصل است: فصل نخست، با عنوان «فتح ایران توسط اعراب و پیامد آن» یازده عنوان فرعی دارد و دربارهٔ موقعیت ایرانیان و اعراب در دوره‌های پیش از اسلام و ورود اسلام به ایران تا تشکیل دولت عباسی است؛ فصل دوم دربارهٔ خلافت عباسیان در ایران؛ فصل سوم تا هشتم دربارهٔ سلسله طاهریان، صفاریان، سامانیان و دوره اول غزنوی و سلسله‌های کوچک شمال ایران و آل بویه؛ فصل هشتم با عنوان «قبایل، شهرها و نظام اجتماعی» دربارهٔ روند اسلامی شدن ایران؛ فصل نهم تا دوازدهم دربارهٔ هنرهای تجسمی، سکه‌شناسی و علوم دقیقه؛ فصل دوازدهم دربارهٔ علوم زیستی؛ فصل سیزدهم تا پانزدهم دربارهٔ فلسفه و جهان‌شناسی و تصوف، علوم دینی و ملل و نحل؛ فصل شانزدهم دربارهٔ ناصرخسرو و اسماعیلیه ایران و فصل هفدهم تا بیستم دربارهٔ ادبیات زرتشتی پس از فتوح مسلمانان، ادبیات عربی در ایران، ظهور زبان فارسی نو، رباعی در ادب فارسی و معرفی عمر خیام است. ویراستار این جلد ریچارد نلسون فرای است و نویسندگان این مجلد عبارت اند از: عبدالحسین زرین‌کوب، مرتضی مطهری، باسورث، ویلفرد مادلونگ، اولگ گربر، ادوارد استوارت کندی، سید حسین نصر، هانری کربن، ژیلبر لازار، بویل و کلود کاهن. این مجلد در سال ۱۹۷۵ به چاپ رسید.

جلد پنجم

جلد پنجم با عنوان «دوران سلجوقیان و مغولان» شامل یک مقدمه و ده فصل است: فصل نخست با عنوان «تاریخ سیاسی و دودمانی ایران (۳۹۰–۶۱۴)» دربارهٔ ورود ترکان به ایران و استیلای آنان بر بقایای غزنویان و آل بویه و شکل‌گیری حکومت سلجوقیان است؛ فصل دوم با عنوان «ساختار درونی امپراتوری سلجوقی» دربارهٔ اوضاع دیوانی و اقتصادی و اجتماعی سلجوقیان و ساختار اجتماعی آنان و نحوه معیشت عشیره‌ای، شیوه زمین‌داری و فنون جنگاوری آنان؛ فصل سوم با عنوان «دین در دوره سلجوقی» دربارهٔ مذهب تسنن و تشیع و تصوف؛ فصل چهارم، «تاریخ سلسله‌ای و سیاسی ایلخانان» دربارهٔ حمله مغول تا فروپاشی دولت ایلخانی؛ فصل پنجم با نام «دولت اسماعیلی» دربارهٔ جنبش اسماعیلیه در دوره سلاجقه، قیام حسن صباح و شیوه‌های مبارزه او و واکنش‌های اهل سنت؛ فصل ششم با عنوان «اوضاع اجتماعی–اقتصادی ایران در دوره ایلخانان» دربارهٔ پیامدهای حمله مغول، اوضاع کشاورزی، موقعیت روستاییان در این دوره و نظام مالیاتی در زمان ایلخانان؛ فصل هفتم با عنوان «دین در عهد مغول» دربارهٔ موقعیت مسیحیان، یهودیان، شیعیان و متصوفه در دولت ایلخانی، دین بودایی و بازمانده‌هایی از پیروان ادیان باستانی ایران مانند مزدکیان؛ فصل هشتم با عنوان «شعرا و نثرنویسان اواخر عهد سلجوقی و دوره مغول»، که در آن به اشخاصی چون سنایی و محمد معزی و سعدی و مباحثی چون مکاتب آذربایجان و اصفهان پرداخته شده‌است؛ فصل نهم با نام «هنرهای تجسمی در ۴۴۲–۷۵۱» دربارهٔ معماری مذهبی و غیرمذهبی و ره آوردهای این هنر در دوره سلجوقی و ایلخانی و سفالگری و فلزکاری و نگارگری؛ و فصل دهم با عنوان «علوم دقیقه در ایران عهد سلجوقی و مغول» دربارهٔ پیشینه علوم در دوره‌های پیش از سلجوقیان تا عصر مغول است. این مجلد زیر نظر بویل و با همکاری باسورث، لمبتون، مارشال هاجسون، ایلیا پاولوویچ پتروشفسکی، یان ریپکا، اولگ گرابر و ادوارد استوارت کندی و در سال ۱۹۶۸ منتشر شده‌است.

جلد ششم

جلد ششم با عنوان «دوران تیموریان و صفویان» به چهار دوره مهم تاریخ ایران پرداخته‌است و هجده فصل دارد: فصل نخست دربارهٔ جلایریان و مظفریان و سربداران و بررسی حکومت آنان و آخرین حاکمان چنگیزی؛ فصل دوم دربارهٔ حمله تیمور به ایران و هند و سوریه و آناتولی و مرگ تیمور؛ فصل سوم دربارهٔ حیات سیاسی، اقتصادی، بازرگانی، مذهبی و فرهنگی در امپراتوری تیموری؛ فصل چهارم دربارهٔ سلسله‌های ترکمانان، خاستگاه آنان، ظهور اوزون حسن و دوره شکوفایی و زوال آق‌قویونلوها؛ فصل پنجم و ششم دربارهٔ دوره صفویان و تشکیلات اداری آنان؛ فصل هفتم و هشتم دربارهٔ تماس اروپاییان با ایران و تجارت در دوره صفویه؛ فصل نهم شامل اوضاع اجتماعی و اقتصادی و نظام مالیاتی در دوران بعد از مغول؛ فصل دهم و یازدهم دربارهٔ علوم دقیقه در دوره تیموریان و علوم ایرانی در روزگار صفویان؛ فصل دوازدهم و سیزدهم دربارهٔ مذهب در دوران تیموریان و صفویان و نهضت‌های فکری، فلسفه و کلام در زمان صفویان؛ فصل چهاردهم تا شانزدهم دربارهٔ صنعت نساجی و قالی بافی، معماری تیموریان و صفویان، هنرهای تصویری در دوره تیموری و هنر در دوره صفویان؛ و فصل هفدهم و هجدهم دربارهٔ ادبیات و شعر در زمان تیموریان و ترکمانان و صفویان است. ویراستاران این مجلد لارنس لاکهارت و پیتر جکسون بوده‌اند. این مجلد در سال ۱۹۸۶ به چاپ رسید. برخی از نویسندگان این مجلد عبارت اند از: ذبیح‌الله صفا، سیدحسین نصر، احسان یارشاطر، هانس رومر، رونالد فریه، برت فراگنر، بیانکا اسکارچا آمورتی، پیندر ـ ویلسون، گری و آنه‌ماری شیمل.این جلد در فارسی در دو مجلد ترجمه شده است.

جلد هفتم

جلد هفتم از آغاز حکومت نادرشاه افشار در سال ۱۱۴۸ تا سال ۱۳۵۹ را در بر می‌گیرد و به چهار بخش و ۲۴ فصل تقسیم می‌شود. بخش نخست با عنوان «چارچوب سیاسی»، شامل هفت فصل دربارهٔ وقایع سیاسی به ترتیب تاریخی است. عناوین این فصل‌ها عبارت‌اند از: نادرشاه و سلسله افشاریان، سلسله زند، آقامحمدخان و استقرار سلطنت قاجار، ایران در دوره فتحعلی‌شاه و محمدشاه، ایران در دوره آخرین شاهان قاجار، خودکامگی دودمان پهلوی. بخش دوم دربارهٔ مناسبات ایران با کشورهای دیگر و سیاست خارجی است و شامل پنج فصل است: مناسبات ایران با امپراتوری عثمانی در سده هجدهم و نوزدهم، مناسبات با روسیه تزاری و شوروی تا سال ۱۹۲۱، شرکت‌های تجاری اروپایی تا سال ۱۷۹۸، انگلستان و هند در دوره استعمار انگلستان ۱۷۹۸–۱۹۲۱ و سیاست خارجی ایران از ۱۹۲۱ تا ۱۹۷۹. بخش سوم دربارهٔ توسعه اقتصادی و اجتماعی و شامل شش فصل است: وزارت مالیه و ملک‌داری در سده سیزدهم، عشایر ایران در قرن دوازدهم و سیزدهم، شهر سنتی ایرانی در دوره قاجار، نفوذ اقتصادی اروپاییان در ۱۸۷۲–۱۹۲۱، توسعه اقتصادی در ۱۹۲۱–۱۹۷۹ و صنعت نفت ایران. بخش چهارم در شش فصل به اوضاع فرهنگی و دینی ایران می‌پردازد: دو فصل نخست معرفی نیروهای مذهبی از سده دوازدهم تا چهاردهم؛ فصل سوم دربارهٔ تغییرات اجتماعی و رسانه‌ای و سرگرمی‌های عمومی ایرانیان در سده چهاردهم؛ فصل چهارم دربارهٔ مسائل نشر و مطبوعات و ادبیات در ایران امروز؛ دو فصل آخر به ترتیب دربارهٔ نقاشی ایرانی در دوره زندیان و قاجاریان و هنرهای معماری، کاشی‌کاری، فلزکاری و بافندگی از سده دوازدهم تا چهاردهم است. این مجلد در سال ۱۹۹۱ به چاپ رسیده‌است. هجده تن از استادان دانشگاه‌های انگلستان و آمریکا با سرویراستاری پیتر ایوری و گاوین همبلی و چارلز ملویل در این مجلد همکاری داشته‌اند. نویسندگان شاخص این جلد، افزون بر سرویراستاران که خود نگارنده چند فصل بوده‌اند، عبارت‌اند از: جان پری، نیکی آر. کدی، ریچارد تاپر، چارلز عیسوی، آن لمبتون، پیتر چلکووسکی و پژوهشگران ایرانی چون مهرداد امانت و فیروز کاظم‌زاده.

بازخورد

برخی از شرق‌شناسان و پژوهشگران، این کتاب را به سبب اهمیتش نقد و بررسی کرده‌اند که برخی از این بررسی‌ها به‌طور مستقل یا در مجلات به چاپ رسیده‌است. از جمله گودرز رشتیانی در کتاب ماه تاریخ و جغرافیا شماره ۱۴۶، بگلی در شماره ۴۷ «مجله اسلام» و مقاله والتر هینتس در شماره ۲۴۲ «مجله تاریخ».

جستارهای وابسته

• تاریخ جامع ایران
• تاریخ اسلام کمبریج

مطالعه بیشتر

• Hubert S. G. Darke, "CAMBRIDGE HISTORY OF IRAN" in Encyclopædia Iranica