پرش به محتوا

وانادیم

ویرایش پیوندها
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از وانادیوم)
وانادیم، ۲۳V
وانادیم
تلفظ‎/vəˈneɪdiəm/‎ ​(və-NAY-dee-əm)
ظاهرفلز آبی-نقره ای-خاکستری
جرم اتمی استاندارد (Ar، استاندارد)۵۰٫۹۴۱۵(۱)[۱]
وانادیم در جدول تناوبی
Element 1: هیدروژن (H), Other non-metal
Element 2: هلیوم (He), Noble gas
Element 3: لیتیم (Li), Alkali metal
Element 4: برلیم (Be), Alkaline earth metal
Element 5: بور (B), Metalloid
Element 6: کربن (C), Other non-metal
Element 7: نیتروژن (N), Halogen
Element 8: اکسیژن (O), Halogen
Element 9: فلوئور (F), Halogen
Element 10: نئون (Ne), Noble gas
Element 11: سدیم (Na), Alkali metal
Element 12: منیزیم (Mg), Alkaline earth metal
Element 13: آلومینیم (Al), Other metal
Element 14: سیلسیم (Si), Metalloid
Element 15: فسفر (P), Other non-metal
Element 16: گوگرد (S), Other non-metal
Element 17: کلر (Cl), Halogen
Element 18: آرگون (Ar), Noble gas
Element 19: پتاسیم (K), Alkali metal
Element 20: کلسیم (Ca), Alkaline earth metal
Element 21: اسکاندیم (Sc), Transition metal
Element 22: تیتانیم (Ti), Transition metal
Element 23: وانادیم (V), Transition metal
Element 24: کروم (Cr), Transition metal
Element 25: منگنز (Mn), Transition metal
Element 26: آهن (Fe), Transition metal
Element 27: کبالت (Co), Transition metal
Element 28: نیکل (Ni), Transition metal
Element 29: مس (Cu), Transition metal
Element 30: روی (Zn), Other metal
Element 31: گالیم (Ga), Other metal
Element 32: ژرمانیم (Ge), Metalloid
Element 33: آرسنیک (As), Metalloid
Element 34: سلنیم (Se), Other non-metal
Element 35: برم (Br), Halogen
Element 36: کریپتون (Kr), Noble gas
Element 37: روبیدیم (Rb), Alkali metal
Element 38: استرانسیم (Sr), Alkaline earth metal
Element 39: ایتریم (Y), Transition metal
Element 40: زیرکونیم (Zr), Transition metal
Element 41: نیوبیم (Nb), Transition metal
Element 42: مولیبدن (Mo), Transition metal
Element 43: تکنسیم (Tc), Transition metal
Element 44: روتنیم (Ru), Transition metal
Element 45: رودیم (Rh), Transition metal
Element 46: پالادیم (Pd), Transition metal
Element 47: نقره (Ag), Transition metal
Element 48: کادمیم (Cd), Other metal
Element 49: ایندیم (In), Other metal
Element 50: قلع (Sn), Other metal
Element 51: آنتیموان (Sb), Metalloid
Element 52: تلوریم (Te), Metalloid
Element 53: ید (I), Halogen
Element 54: زنون (Xe), Noble gas
Element 55: سزیم (Cs), Alkali metal
Element 56: باریم (Ba), Alkaline earth metal
Element 57: لانتان (La), Lanthanoid
Element 58: سریم (Ce), Lanthanoid
Element 59: پرازئودیمیم (Pr), Lanthanoid
Element 60: نئودیمیم (Nd), Lanthanoid
Element 61: پرومتیم (Pm), Lanthanoid
Element 62: ساماریم (Sm), Lanthanoid
Element 63: اروپیم (Eu), Lanthanoid
Element 64: گادولینیم (Gd), Lanthanoid
Element 65: تربیم (Tb), Lanthanoid
Element 66: دیسپروزیم (Dy), Lanthanoid
Element 67: هولمیم (Ho), Lanthanoid
Element 68: اربیم (Er), Lanthanoid
Element 69: تولیم (Tm), Lanthanoid
Element 70: ایتربیم (Yb), Lanthanoid
Element 71: لوتتیم (Lu), Lanthanoid
Element 72: هافنیم (Hf), Transition metal
Element 73: تانتال (Ta), Transition metal
Element 74: تنگستن (W), Transition metal
Element 75: رنیم (Re), Transition metal
Element 76: اوسمیم (Os), Transition metal
Element 77: ایریدیم (Ir), Transition metal
Element 78: پلاتین (Pt), Transition metal
Element 79: طلا (Au), Transition metal
Element 80: جیوه (Hg), Other metal
Element 81: تالیم (Tl), Other metal
Element 82: سرب (Pb), Other metal
Element 83: بیسموت (Bi), Other metal
Element 84: پولونیم (Po), Other metal
Element 85: آستاتین (At), Metalloid
Element 86: رادون (Rn), Noble gas
Element 87: فرانسیم (Fr), Alkali metal
Element 88: رادیم (Ra), Alkaline earth metal
Element 89: آکتینیم (Ac), Actinoid
Element 90: توریم (Th), Actinoid
Element 91: پروتاکتینیم (Pa), Actinoid
Element 92: اورانیم (U), Actinoid
Element 93: نپتونیم (Np), Actinoid
Element 94: پلوتونیم (Pu), Actinoid
Element 95: امریسیم (Am), Actinoid
Element 96: کوریم (Cm), Actinoid
Element 97: برکلیم (Bk), Actinoid
Element 98: کالیفرنیم (Cf), Actinoid
Element 99: اینشتینیم (Es), Actinoid
Element 100: فرمیم (Fm), Actinoid
Element 101: مندلیفیم (Md), Actinoid
Element 102: نوبلیم (No), Actinoid
Element 103: لارنسیم (Lr), Actinoid
Element 104: رادرفوردیم (Rf), Transition metal
Element 105: دوبنیم (Db), Transition metal
Element 106: سیبورگیم (Sg), Transition metal
Element 107: بوهریم (Bh), Transition metal
Element 108: هاسیم (Hs), Transition metal
Element 109: مایتنریم (Mt)
Element 110: دارمشتادیم (Ds)
Element 111: رونتگنیم (Rg)
Element 112: کوپرنیسیم (Cn), Other metal
Element 113: نیهونیم (Nh)
Element 114: فلروویم (Fl)
Element 115: مسکوویم (Mc)
Element 116: لیورموریم (Lv)
Element 117: تنسین (Ts)
Element 118: اوگانسون (Og)
 -
↑
V
↓
Nb
تیتانیم ← وانادیم → کروم
عدد اتمی (Z)۲۳
گروه۵
دورهدوره ۴
بلوکبلوک-d
دسته Transition metal
آرایش الکترونی[Ar] 3d3 4s2
2, 8, 11, 2
ویژگی‌های فیزیکی
فاز در STPجامد
نقطه ذوب2183 K ​(1910 °C, ​3470 °F)
نقطه جوش3680 K ​(3407 °C, ​6165 °F)
چگالی (near r.t.)6.0 g/cm3
در حالت مایع (at m.p.)5.5 g/cm3
حرارت همجوشی21.5 kJ/mol
آنتالپی تبخیر 459 kJ/mol
ظرفیت حرارتی مولی24.89 J/(mol·K)
فشار بخار
فشار (Pa) ۱ ۱۰ ۱۰۰ ۱ K ۱۰ K ۱۰۰ K
در دمای (K) ۲۱۰۱ ۲۲۸۹ ۲۵۲۳ ۲۸۱۴ ۳۱۸۷ ۳۶۷۹
ویژگی‌های اتمی
عدد اکسایش−3, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5 (an amphoteric اکسید)
الکترونگاتیویمقیاس پائولینگ: 1.63
انرژی یونش
  • 1st: 650.9 kJ/mol
  • 2nd: 1414 kJ/mol
  • 3rd: 2830 kJ/mol
  • (بیشتر)
شعاع اتمیempirical: 134 pm
شعاع کووالانسی pm 153±8
Color lines in a spectral range
خط طیف نوری وانادیم
دیگر ویژگی ها
ساختار بلوری ​(bcc)
Body-centered cubic crystal structure for وانادیم
سرعت صوت thin rod4560 m/s (at 20 °C)
انبساط حرارتی8.4 µm/(m·K) (at 25 °C)
رسانندگی گرمایی30.7 W/(m·K)
رسانش الکتریکی197 n Ω·m (at 20 °C)
رسانش مغناطیسیparamagnetic
مدول یانگ128 GPa
مدول برشی47 GPa
مدول حجمی160 GPa
نسبت پواسون0.37
سختی موس6.7
شماره ثبت سی‌ای‌اس7440-62-2
ایزوتوپ‌های وانادیم
ایزوتوپ فراوانی نیمه‌عمر (t۱/۲) حالت فروپاشی محصول
48V syn 15.9735 d ε+β+ ۴.۰۱۲۳ ۴۸Ti
۴۹V syn 330 d ε ۰.۶۰۱۹ ۴۹Ti
۵۰V ۰.۲۵٪ 1.5×1017y ε ۲.۲۰۸۳ ۵۰Ti
β− ۱.۰۳۶۹ ۵۰Cr
۵۱V ۹۹.۷۵٪ ۵۱V ایزوتوپ پایدار است که ۲۸ نوترون دارد
| منابع
کریستال وانادیم

وانادیم (انگلیسی Vanadium) یک عنصر شیمیایی با نماد V و عدد اتمی ۲۳ است. این عنصر یک فلز واسطه سخت، خاکستری-نقره ای و شکل‌پذیر است. این عنصر به صورت فلز خالص به ندرت در طبیعت یافت می‌شود، اما پس از جداسازی مصنوعی، تشکیل یک لایه اکسید (غیرفعال سازی) تا حدودی فلز آزاد را در برابر اکسیداسیون بیشتر مقاوم می‌کند.

آندرس مانوئل دل ریو با تجزیه و تحلیل یک ماده معدنی جدید حاوی سرب، ترکیبات وانادیم را در مکزیک کشف کرد که وی آن را«سرب قهوه ای» نامید. اگرچه وی در ابتدا تصور می‌کرد که ویژگی‌های آن به دلیل وجود عنصر جدیدی است، اما بعداً توسط شیمی‌دان فرانسوی Hippolyte Victor Collet-Descotils به اشتباه متقاعد شد که این عنصر فقط کروم است. سپس در سال ۱۸۳۰، نیلز گابریل سفستروم کلریدهای وانادیم را تولید کرد، و ثابت کرد که یک عنصر جدید وجود دارد و با الهام از نام الهه زیبایی و باروری اسکاندیناوی، وانادیس (فریجا)، نام آن را «وانادیم» گذاشت. این نامگذاری بر اساس طیف گسترده‌ای از رنگ‌های موجود در ترکیبات وانادیم و زیبایی آنها بود. بعدها کانی سرب دل ریو نیز به دلیل محتوای وانادیم آن، وانادینیت نامگذاری شد. در سال ۱۸۶۷ هنری انفیلد روزکو توانست عنصر خالص را به‌دست آورد.

وانادیم به‌طور طبیعی در حدود ۶۵ ماده معدنی و در ذخایر سوخت فسیلی وجود دارد. در چین و روسیه از سرباره گدازگری فولاد تولید می‌شود. کشورهای دیگر آن را مستقیماً از مگنتیت، گرد و غبار دودکش روغن سنگین یا به عنوان محصول جانبی استخراج اورانیوم تولید می‌کنند. این ماده عمدتاً برای تولید آلیاژهای فولادی خاص مانند فولادهای تندبر و برخی از آلیاژهای آلومینیوم استفاده می‌شود. مهم‌ترین ترکیب صنعتی وانادیم، وانادیم پنتاکسید، به عنوان کاتالیزور برای تولید اسید سولفوریک استفاده می‌شود. باتری اکسایشی-کاهشی وانادیمی ممکن است در آینده برای ذخیره انرژی یک کاربرد محسوب شود.

در تعداد کمی از موجودات زنده مقادیر زیادی از یون‌های وانادیم پیدا شده‌است، که احتمالاً یک توکسین است. اکسید و برخی نمک‌های دیگر وانادیم سمیت متوسطی دارند. به خصوص در اقیانوس، وانادیم توسط برخی از اشکال حیات به عنوان مرکز فعال آنزیمها استفاده می‌شود. مانند وانادیم بروموپراکسیداز برخی از جلبکهای اقیانوس.

تاریخچه

[ویرایش]

به سال۱۸۰۱ میلادی ریو (معدن‌شناس) استاد معدن‌شناسی در شهر مکزیک «سرب قهوه‌ای» را آزمایش کرد. سرب قهوه‌ای یک کانی است که امروزه آن را به نام وانادینیت می‌شناسند. ریو نتیجه گرفت که این کانی دارای یک عنصر جدید است. متخصصین تجزیه وی را متقاعد کردند که بیشتر این فلز کروم است و او ادعای خود را پس گرفت. به سال ۱۸۳۰ شیمیدان سوئدی سفستروم در ملاقات با برسلیوس در نمونه مخصوصی از فولاد یک فلز جدید کشف کرد. سال بعد ولر نشان داد که فلز سفستروم در اصل همان عنصری است که قبلاً توسط ریو کشف شده بود.

معمولاً سفستروم را کاشف این عنصر می‌دانند. بنا به پیشنهاد برسلیوس، وی این عنصر را وانادیم(vanadium) نامید که از روی نام واندیا (vanadia) یکی از نام‌های فریا یا فریگ خدای زیبایی نوریک ساخته شده‌است. علت این نام گذاری احتمالاً به خاطر رنگ‌های زیبای ترکیب‌های این فلز بوده‌است.

مشخصات

[ویرایش]

وانادیم یک فلز با سختی متوسط، شکل‌پذیر و به رنگ آبی-فولادی است. رسانای الکتریکی و عایق حرارتی است. برخی منابع، وانادیم را «نرم» توصیف می‌کنند، شاید به این دلیل که شکل‌پذیر و انعطاف‌پذیر بوده و شکننده نیست.[۲][۳] وانادیم از اکثر فلزات و فولادها سخت تر است (به سختی عناصر (صفحه اطلاعات) و آهن مراجعه کنید). مقاومت خوبی در برابر خوردگی دارد و در برابر قلیاها و اسیدهای سولفوریک و هیدروکلریک پایدار است.[۴] در دمای حدود ۶۳۰ درجه سلسیوس (۹۳۳ کلوین) در هوا اکسید می‌شود، هر چند حتی در دمای اتاق نیز یک لایه غیرفعال بر روی آن شکل می‌گیرد.

تولید

[ویرایش]
تصاویر میکروسکوپی کریستال وانادیم (خلوص ۹۹٫۹٪) که از طریق الکترولیز ساخته شده‌است.

فلز وانادیم از طریق یک فرایند چند مرحله ای به‌دست می‌آید که با تفت دادن سنگ معدن خرد شده با NaCl یا Na2CO3 در حدود ۸۵۰ درجه سلسیوس شروع می‌شود تا به سدیم متاوانادات (NaVO3) تبدیل شود. یک محلول آبی از این عصاره اسیدی سازی می‌گردد تا «کیک قرمز» که یک نمک پلی وانادات است، ایجاد گردد. این نمک پلی وانادات توسط فلز کلسیم کاهش داده می‌شود. در تولید مقیاس کم به عنوان یک روش جایگزین، از هیدروژن یا منیزیم برای کاهش وانادیوم پنتاکسید استفاده می‌شود. بسیاری از روشهای دیگر نیز استفاده می‌شود که در همه آنها وانادیوم به عنوان محصول جانبی فرایندهای دیگر تولید می‌شود.[۵] خالص سازی وانادیوم توسط فرایند میله کریستالی که توسط آنتون ادوارد ون آرکل و یان هندریک دو بوئر در سال ۱۹۲۵ توسعه یافته‌است، امکان‌پذیر است.[۶]

کاربردها

[ویرایش]

آلیاژها

[ویرایش]
تکه‌هایی از فرو وانادیم.
یک ابزار که از فولاد وانادیمی ساخته شده‌است.

تقریباً ۸۵٪ وانادیم تولید شده به عنوان فِرو وانادیم (آلیاژی از آهن و وانادیم که درصد وانادیم در آن در حدود ۳۵ تا ۸۵ درصد است و برای افزودن وانادیم به فولاد مذاب استفاده می‌شود) برای افزودن به فولاد استفاده می‌شود.[۷] افزایش قابل توجه استحکام در فولاد حاوی مقادیر کمی وانادیم در اوایل قرن ۲۰ کشف شد. وانادیم، نیتریدها و کاربیدهای پایدار تشکیل می‌دهد و در نتیجه باعث افزایش قابل توجه مقاومت فولاد می‌شود.[۸] از آن زمان به بعد، فولاد وانادیمی برای ساخت محورها، قاب‌های دوچرخه، میل لنگ، چرخ دنده‌ها و سایر اجزای مهم مورد استفاده قرار گرفت. دو گروه از آلیاژهای فولاد وانادیمی وجود دارد. آلیاژهای فولاد پرکربن وانادیمی حاوی ۰٫۱۵٪ تا ۰٫۲۵٪ وانادیم هستند و درصد وانادیم فولادهای تندبر (HSS) 1% تا ۵٪ است. برای فولادهای تندبر می‌توان سختی بالای HRC 60 را به‌دست آورد. از فولاد ابزار تندبر می‌توان برای ساخت ابزارهای جراحی و سایر ابزارها استفاده کرد.[۹] آلیاژهای متالورژی پودر حاوی ۱۸٪ درصد وانادیم هستند. محتوای بالای کاربیدهای وانادیم در این آلیاژها مقاومت در برابر سایش را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. یکی از کاربردهای این آلیاژها ساخت ابزارها و چاقوها است.[۱۰]

وانادیم، فرم تیتانیوم بتا را تثبیت کرده و استحکام و ثبات دمایی تیتانیوم را افزایش می‌دهد. وانادیم مخلوط با آلومینیوم در آلیاژهای تیتانیوم، در موتورهای جت، چهارچوب هواپیماهای (Airframe) پرسرعت و ایمپلنت‌های دندانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. متداول‌ترین آلیاژ برای لوله‌های بدون درز، Titanium 3/2.5 است که حاوی ۲٫۵٪ وانادیم بوده، و آلیاژ تیتانیوم مورد استفاده در صنایع هوافضا، صنایع دفاعی و دوچرخه سازی است.[۱۱] آلیاژ متداول دیگر که عمدتاً در تولید ورق‌های فلزی استفاده می‌شود، تیتانیوم 6AL-4V است، که حاوی ۶٪ آلومینیوم و ۴٪ وانادیم است.[۱۲]

چندین آلیاژ وانادیم از خود رفتار ابررسانایی نشان می‌دهند. اولین ابررسانای فاز A15 کشف شده، ترکیبی از وانادیم، یعنی V3Si بود که در سال ۱۹۵۲ کشف شد.[۱۳] از نوار وانادیم-گالیوم در ساخت آهنربای ابررسانایی استفاده می‌شود (۱۷٫۵ تسلا یا ۱۷۵۰۰۰ گاوس). ساختار فاز A15 ابررسانای V3Ga مشابه ساختار متداولتر Nb3Sn (نیوبیم-قلع) و Nb3Ti (نیوبیم-تیتانیم) است.[۱۴]

کاتالیزورها

[ویرایش]
وانادیم(V) اکسید، یک کاتالیزور در فرایند تماسی برای تولید اسید سولفوریک است.

از ترکیبات وانادیم به‌طور گسترده‌ای به عنوان کاتالیزور استفاده می‌شود؛[۱۵] در فرایند تماسی تولید اسید سولفوریک از وانادیم پنتاکسید، V2O5، به عنوان کاتالیزور استفاده می‌شود.[۱۶] در این فرایند گوگرد دی‌اکسید (SO2) به گوگرد تری‌اکسید (SO3) اکسایش می‌یابد:[۱۷] در این واکنش اکسایش-کاهش، گوگرد از ۴+ به ۶+ اکسید می‌شود و وانادیم از ۵+ به ۴+ کاهش می‌یابد:

V2O5 + SO2 → 2VO2 + SO3

کاتالیزور توسط اکسایش با هوا احیا می‌شود:

4VO2 + O2 → 2V2O5

از اکسایش‌های مشابهی در تولید مالئیک انیدرید استفاده می‌شود:

C4H10 + 3.5 O2 → C4H2O3 + 4H2O

فتالیک انیدرید و چندین ترکیب آلی فله دیگر به‌طور مشابهی تولید می‌شوند. این فرایندهای شیمی سبز مواد اولیه ارزان را به واسطه‌های بسیار کاربردی و همه‌کاره تبدیل می‌کنند.[۱۸][۱۹]

وانادیم یکی از اجزای مهم کاتالیزورهای اکسید فلز مخلوط است که در اکسیداسیون پروپان و پروپیلن به آکرولین، اسید اکریلیک یا آموکسیداسیون پروپیلن به اکریلونیتریل استفاده می‌شود.[۲۰][۲۱][۲۲] در حال کار، وضعیت اکسیداسیون وانادیم با اکسیژن و محتوای بخار مخلوط خوراک واکنش به صورت پویا و برگشت‌پذیر تغییر می‌کند.[۲۳][۲۴]

پوشش‌های شیشه ای و سرامیک‌ها

[ویرایش]

از اکسید دیگری از وانادیم، یعنی وانادیم دی‌اکسید VO2، در تولید پوشش‌های شیشه ای استفاده می‌شود، که می‌تواند مانع نفوذ اشعه مادون قرمز در دمای خاصی شود.[۲۵] از اکسید وانادیم می‌توان برای ایجاد مراکز رنگی در کرندوم برای ایجاد جواهرات الکساندریت مصنوعی استفاده کرد، اگرچه الکساندریت در طبیعت یک کرایزوبریل است.[۲۶] از وانادیم پنتاکسید در ساخت سرامیک‌ها استفاده می‌شود.[۲۷]

سایر استفاده‌ها

[ویرایش]

باتری اکسایش-کاهش وانادیمی، که نوعی باتری جریانی است، یک سلول الکتروشیمیایی متشکل از یون‌های وانادیم آبی در حالت اکسیداسیون مختلف است.[۲۸][۲۹] باتری‌هایی از این نوع اولین بار در دهه ۱۹۳۰ پیشنهاد شدند و از دهه ۱۹۸۰ به بعد به صورت تجاری تولید شدند. سلول‌ها از یون‌های حالت اکسیداسیون رسمی ۵+ و ۲+ استفاده می‌کنند. باتری‌های اکسایش-کاهش وانادیمی به صورت تجاری برای ذخیره انرژی شبکه برق رسانی استفاده می‌شوند.

از وانادات می‌توان برای محافظت از فولاد در برابر زنگ زدگی و خوردگی توسط پوشش تبدیل استفاده کرد.[۳۰] از فویل‌های وانادیمی برای کِلَدینگ تیتانیم به فولاد استفاده می‌شود چرا که با هر دو فلز سازگار است.[۳۱] سطح مقطع ضبط نوترون حرارتی متوسط و نیمه عمر کوتاه ایزوتوپ‌های تولید شده توسط جذب نوترون، وانادیم را به ماده ای مناسب برای ساختار داخلی رآکتور همجوشی تبدیل می‌کند.[۳۲][۳۳]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ Meija, J.; et al. (2016). "Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)". شیمی محض و کاربردی(نشریه). 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
  2. ↑ George F. Vander Voort (1984). Metallography, principles and practice. ASM International. pp. 137–. ISBN 978-0-87170-672-0. Retrieved 17 September 2011.
  3. ↑ Cardarelli, François (2008). Materials handbook: a concise desktop reference. Springer. pp. 338–. ISBN 978-1-84628-668-1. Retrieved 17 September 2011.
  4. ↑ Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (1985). "Vanadium". Lehrbuch der Anorganischen Chemie (به آلمانی) (91–100 ed.). Walter de Gruyter. pp. 1071–1075. ISBN 978-3-11-007511-3.
  5. ↑ Moskalyk, R. R.; Alfantazi, A. M. (2003). "Processing of vanadium: a review". Minerals Engineering. 16 (9): 793–805. doi:10.1016/S0892-6875(03)00213-9.
  6. ↑ Carlson, O. N.; Owen, C. V. (1961). "Preparation of High-Purity Vanadium Metals by the Iodide Refining Process". Journal of the Electrochemical Society. 108: 88. doi:10.1149/1.2428019.
  7. ↑ Moskalyk, R. R.; Alfantazi, A. M. (2003). "Processing of vanadium: a review". Minerals Engineering. 16 (9): 793–805. doi:10.1016/S0892-6875(03)00213-9.
  8. ↑ Chandler, Harry (1998). Metallurgy for the Non-metallurgist. ASM International. pp. 6–7. ISBN 978-0-87170-652-2.
  9. ↑ Davis, Joseph R. (1995). Tool Materials: Tool Materials. ASM International. ISBN 978-0-87170-545-7.
  10. ↑ Oleg D. Neikov; Naboychenko, Stanislav; Mourachova, Irina; Victor G. Gopienko; Irina V. Frishberg; Dina V. Lotsko (2009-02-24). Handbook of Non-Ferrous Metal Powders: Technologies and Applications. p. 490. ISBN 978-0-08-055940-7. Retrieved 17 October 2013.
  11. ↑ "Technical Supplement: Titanium". Seven Cycles. Archived from the original on 3 November 2016. Retrieved 1 November 2016.
  12. ↑ Peters, Manfred; Leyens, C. (2002). "Metastabile β-Legierungen". Titan und Titanlegierungen. Wiley-VCH. pp. 23–24. ISBN 978-3-527-30539-1.[پیوند مرده]
  13. ↑ Hardy, George F.; Hulm, John K. (1953). "Superconducting Silicides and Germanides". Physical Review. 89 (4): 884. Bibcode:1953PhRv...89Q.884H. doi:10.1103/PhysRev.89.884.
  14. ↑ Markiewicz, W.; Mains, E.; Vankeuren, R.; Wilcox, R.; Rosner, C.; Inoue, H.; Hayashi, C.; Tachikawa, K. (1977). "A 17.5 Tesla superconducting concentric Nb3Sn and V3Ga magnet system". IEEE Transactions on Magnetics. 13 (1): 35–37. Bibcode:1977ITM....13...35M. doi:10.1109/TMAG.1977.1059431.
  15. ↑ Langeslay, Ryan R.; Kaphan, David M.; Marshall, Christopher L.; Stair, Peter C.; Sattelberger, Alfred P.; Delferro, Massimiliano (8 October 2018). "Catalytic Applications of Vanadium: A Mechanistic Perspective". Chemical Reviews. 119 (4): 2128–2191. doi:10.1021/acs.chemrev.8b00245. OSTI 1509906. PMID 30296048.
  16. ↑ Eriksen, K. M.; Karydis, D. A.; Boghosian, S.; Fehrmann, R. (1995). "Deactivation and Compound Formation in Sulfuric-Acid Catalysts and Model Systems". Journal of Catalysis. 155 (1): 32–42. doi:10.1006/jcat.1995.1185.
  17. ↑ Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (1985). "Vanadium". Lehrbuch der Anorganischen Chemie (به آلمانی) (91–100 ed.). Walter de Gruyter. pp. 1071–1075. ISBN 978-3-11-007511-3.
  18. ↑ Bauer, Günter; Güther, Volker; Hess, Hans; Otto, Andreas; Roidl, Oskar; Roller, Heinz; Sattelberger, Siegfried (2005), "Vanadium and Vanadium Compounds", Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley-VCH, doi:10.1002/14356007.a27_367
  19. ↑ Abon, Michel; Volta, Jean-Claude (1997). "Vanadium phosphorus oxides for n-butane oxidation to maleic anhydride". Applied Catalysis A: General. 157 (1–2): 173–193. doi:10.1016/S0926-860X(97)00016-1.
  20. ↑ Fierro, J. G. L., ed. (2006). Metal Oxides, Chemistry and Applications. CRC Press. pp. 415–455. ISBN 978-0-8247-2371-2.
  21. ↑ Kinetic studies of propane oxidation on Mo and V based mixed oxide catalysts (PhD Thesis). Berlin: Technische Universität. 2011. p. 1. hdl:11858/00-001M-0000-0012-3000-A.
  22. ↑ Amakawa, Kazuhiko; Kolen’ko, Yury V.; Villa, Alberto; Schuster, Manfred E/; Csepei, Lénárd-István; Weinberg, Gisela; Wrabetz, Sabine; d’Alnoncourt, Raoul Naumann; Girgsdies, Frank; Prati, Laura; Schlögl, Robert; Trunschke, Annette (2013). "Multifunctionality of Crystalline MoV(TeNb) M1 Oxide Catalysts in Selective Oxidation of Propane and Benzyl Alcohol". ACS Catalysis. 3 (6): 1103–1113. doi:10.1021/cs400010q. hdl:11858/00-001M-0000-000E-FA39-1.
  23. ↑ Hävecker, Michael; Wrabetz, Sabine; Kröhnert, Jutta; Csepei, Lenard-Istvan; Naumann d’Alnoncourt, Raoul; Kolen’ko, Yury V.; Girgsdies, Frank; Schlögl, Robert; Trunschke, Annette (January 2012). "Surface chemistry of phase-pure M1 MoVTeNb oxide during operation in selective oxidation of propane to acrylic acid". Journal of Catalysis. 285 (1): 48–60. doi:10.1016/j.jcat.2011.09.012. hdl:11858/00-001M-0000-0012-1BEB-F.
  24. ↑ Naumann d’Alnoncourt, Raoul; Csepei, Lénárd-István; Hävecker, Michael; Girgsdies, Frank; Schuster, Manfred E.; Schlögl, Robert; Trunschke, Annette (March 2014). "The reaction network in propane oxidation over phase-pure MoVTeNb M1 oxide catalysts" (PDF). Journal of Catalysis. 311: 369–385. doi:10.1016/j.jcat.2013.12.008. hdl:11858/00-001M-0000-0014-F434-5.
  25. ↑ Manning, Troy D.; Parkin, Ivan P.; Clark, Robin J. H.; Sheel, David; Pemble, Martyn E.; Vernadou, Dimitra (2002). "Intelligent window coatings: atmospheric pressure chemical vapour deposition of vanadium oxides". Journal of Materials Chemistry. 12 (10): 2936–2939. doi:10.1039/b205427m.
  26. ↑ White, Willam B.; Roy, Rustum; McKay, Chrichton (1962). "The Alexandrite Effect: And Optical Study" (PDF). American Mineralogist. 52: 867–871.
  27. ↑ Lide, David R. (2004). "vanadium". CRC Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton: CRC Press. pp. 4–34. ISBN 978-0-8493-0485-9.
  28. ↑ Joerissen, Ludwig; Garche, Juergen; Fabjan, Ch.; Tomazic G. (2004). "Possible use of vanadium redox-flow batteries for energy storage in small grids and stand-alone photovoltaic systems". Journal of Power Sources. 127 (1–2): 98–104. Bibcode:2004JPS...127...98J. doi:10.1016/j.jpowsour.2003.09.066.
  29. ↑ Rychcik, M.; Skyllas-Kazacos, M. (1988). "Characteristics of a new all-vanadium redox flow battery". Journal of Power Sources. 22 (1): 59–67. Bibcode:1988JPS....22...59R. doi:10.1016/0378-7753(88)80005-3. ISSN 0378-7753.
  30. ↑ Guan, H.; Buchheit R. G. (2004). "Corrosion Protection of Aluminum Alloy 2024-T3 by Vanadate Conversion Coatings". Corrosion. 60 (3): 284–296. doi:10.5006/1.3287733.
  31. ↑ Lositskii, N. T.; Grigor'ev A. A.; Khitrova, G. V. (1966). "Welding of chemical equipment made from two-layer sheet with titanium protective layer (review of foreign literature)". Chemical and Petroleum Engineering. 2 (12): 854–856. doi:10.1007/BF01146317. S2CID 108903737.
  32. ↑ Matsui, H.; Fukumoto, K.; Smith, D. L.; Chung, Hee M.; Witzenburg, W. van; Votinov, S. N. (1996). "Status of vanadium alloys for fusion reactors". Journal of Nuclear Materials. 233–237 (1): 92–99. Bibcode:1996JNuM..233...92M. doi:10.1016/S0022-3115(96)00331-5.
  33. ↑ "Vanadium Data Sheet" (PDF). ATI Wah Chang. Archived from the original (PDF) on 25 February 2009. Retrieved 16 January 2009.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ وانادیم موجود است.
جدول تناوبی
H   He
Li Be   B C N O F Ne
Na Mg   Al Si P S Cl Ar
K Ca   Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr   Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
Fr Ra Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
فلزهای قلیایی فلزهای قلیایی خاکی لانتانیدها آکتینیدها فلز واسطه فلزات پس‌واسطه شبه‌فلزها نافلزها هالوژن‌ها گازهای نجیب
 جدول تناوبی با جزئیات بیشتر
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=وانادیم&oldid=39542912»