حیره (نیشابور)

مسجد ابن طولون

حیره محله‌ای بزرگ و اشراف‌نشین در نیشابور کهن بوده‌است. سبب شهرت این محلهٔ بزرگ به حیره، سکونتگاه نخستین مهاجران عرب از حیره عراق در این جا بوده‌است. این محله دارای بازاری بزرگ به نام سوق الحیرة (به فارسی: بازار حیره) بوده‌است. این محله و بازار آن با دروازه در غرب به راه‌ها متصل بوده‌است. این محله آن چنان در آن زمان بزرگ بوده‌است که به عنوان یکی از شهرهای نیشابور شناخته می‌شده‌است و متصل به شهر بوده. اکنون این محله در جنوب شرقی شهر کنونی نیشابور واقع شده‌است. گورستان حیره نیشابور محل دفن سرشناس‌ترین اهالی نیشابور بوده‌است. از جمله عمر خیام. همچنین این محله امروزه یکی از مکان‌های باستانی‌شناسی در نیشابور به حساب می‌آید. چارلز ویلکینسون پس از پژوهش‌های باستان‌شناسی در نیشابور به این باور رسید که مسجد این محله همانند مسجد ابن طولون در فسطاط، قاهره بوده‌است.

جستارهای وابسته

• تاریخ نیشابور
• نیشابور
• حیره
• پژوهش‌های باستان‌شناسی در نیشابور
• قاهره

منابع

• حموی، یاقوت، ۱۳۲۳، معجم البلدان، قاهره.
• زرین کوب، عبدالحسین، ۱۳۵۷، تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
• کیائی، محمدیوسف (گردآورنده)، ۱۳۶۵، شهرهای ایران، ج۱، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی.
• کیائی، محمدیوسف (گردآورنده)، ۱۳۵۷، شهرهای ایران، ج۲، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی.
• لسترنج، گای، ۱۳۴۷، جغرافیای تاریخ سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• ملویل، چارلز، ۱۳۶۱، زلزله‌ها در تاریخ نیشابور، ترجمه ترکاندخت ثقةالاسلام و باقر شیرازی، مجله اثر، شماره ۴–۷، صص۴۹–۶۸.
• استخری، ابواسحق ابراهیم، ۱۳۶۴، المسالک و الممالک، به کوشش پرتو نوری و محمد علی سپانلو.
• الحاکم نیشابوری، ۱۳۳۹، تاریخ نیشابور، به کوشش بهمن کریمی، تهران، کتابخانهٔ ابن سینا.
• بنکدار، محمد، ۱۳۶۹، کتابشناسی نیشابور، مشهد، دانشگاه فردوسی، کتابخانهٔ مرکزی و مرکز اسناد.
• ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، ۱۳۶۸، تاریخ ثعالبی، ترجمه محمد فضائلی، تهران، نشر نقره.
• جنیدی، فریدون، «نیشابور» در کتاب شهرهای ایران یوسف کیائی، ج ۲، صص ۲۶۳–۲۶۴.
• جنیدی، فریدون، ۱۳۶۶، زندگی و مهاجرت نژاد آریا، چاپ اول، نیشابور، بنیاد نیشابورشناسی.
• حافظ ابرو، شهاب الدین عبدالله، ۱۳۳۹، جغرافیای حافظ ابرو، قسمت ربع خراسان، هرات، بنیاد فرهنگ ایران.
• حموی، یاقوت، ۱۹۶۸، معجم البلدان، بیروت، دار بیروت.
• ریاضی کشه، محمدرضا، ۱۳۶۹، نیشابور از دیدگاه باستان‌شناسی، مجلهٔ باستان‌شناسی و تاریخ، سال ششم، شماره اول و دوم، صص ۲۰–۳۰.
• زرین کوب، عبدالحسین، ۱۳۶۴، تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، تهران، امیرکبیر.
• عرفان منش، جلیل، ۱۳۷۴، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
• عطاردی، عزیزالله، ۱۳۶۸، اخبار و آثار حضرت امام رضا (ع)، تهران، کتابخانه صدر.
• عینی فر، علیرضا و خوشنویسف احمد، ۱۳۷۸، بازآفرینی تصوری شهر از متون تارخی، در مجموعه مقالات دومین کنگرهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم، ج۲، صص ۴۲۵–۴۶۰.
• گرایلی، فریدون، ۱۳۵۷، نیشابور شهر فیروزه، چاپ اول، مشهد، انتشارات توس.
• گردیزی، ابوسعید، ۱۳۶۳ف تاریخ گردیزی، به تصحیح و تحشیه عبدالعلی حبیبی، تهران، دنیای کتاب.
• مستوفی، حمدالله، ۱۳۳۶، نزهت القلوب، به کوشش محمد دبیر سیاقی.
• مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، ۱۳۶۱، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، مؤلفان و مترجمان.
• یعقوبی، احمد، ۱۳۴۲، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• Bulliet, Richard, 1976, Medieval Nishapur: A Topographic Reconstruction, Studia Iranica, Tone 5, pp. 68-89.

1972, The Paticians of Nishapur: A Study in Medieval Islamic Social History, Cambridge, Mass* ۱۹۶۶, The Topography and Topographic History of Nishapur, PhD diss, Harvard University*

• Melville, R.W, 1980, Earthquakes in the History of Nishapur, Iran, 18, pp. ۹۹–۱۰۴
• Wilkinson, Charles K, 1959, The Kilns of Nishapur, Bull. of the Metropolitan Museum of Art, 17,pp۲۳۵–۲۴۰*

۱۹۵۰, Life in Early Nishapur. Bull. of the Metropolitan Museum of Art, n.s. 9, pp. ۶۰–۷۲*