استان پنجم
استان پنجم یکی از ۱۰ استان کشور ایران بود که در ۱۹ دی ۱۳۱۶ خورشیدی، با اصلاح قانون تقسیمات کشوری به مرکزیت شهر کرمانشاه تشکیل گردید.[۱] این استان شامل ۶ شهرستان ایلام، شاه‌آباد، کرمانشاهان، سنندج، ملایر، همدان بود.[۲]
استان کردستان در ۱۳۳۵، استان همدان در سال ۱۳۵۲ و استان ایلام در ۱۳۵۳[۳] با نام استان‌های دوازدهم (کردستان)، سیزدهم (همدان) و شانزدهم (ایلام) از این استان جدا شدند و به عنوان استان‌های مستقل تشکیل شدند.[۴]
شهرستان‌ها
[ویرایش]شهرستان‌ها و ۳۲ بخش تابع آن‌ها در استان پنجم در زمان تأسیس در سال ۱۳۱۶ به صورت زیر بوده است:[۵]
| ردیف | شهرستان | بخش‌ها |
|---|---|---|
| ۱ | ۲۰- ایلام | ۱۰۹- ایلام |
| ۱۱۰- آبدانان | ||
| ۱۱۱- مهران | ||
| ۱۱۲- ارکوازی | ||
| ۱۱۳- دهلران | ||
| ۱۱۴- چوار | ||
| ۱۱۵- بدره | ||
| ۱۱۶- صالح‌آباد | ||
| ۲ | ۲۱- شاه‌آباد | ۱۱۷- شاه‌آباد |
| ۱۱۸- کرند | ||
| ۱۱۹- قصر شیرین | ||
| ۱۲۰- ایوان | ||
| ۳ | ۲۲- کرمانشاهان | ۱۲۱- کرمانشاهان |
| ۱۲۲-کنگاور | ||
| ۱۲۳- هرسین | ||
| ۱۲۴- صحنه | ||
| ۴ | ۲۳- سنندج | ۱۲۵- سنندج |
| ۱۲۶- قروه | ||
| ۱۲۷- کامیاران | ||
| ۱۲۸- سنقر | ||
| ۱۲۹- مریوان | ||
| ۱۳۰- اویهنگ | ||
| ۱۳۱- میرانشاه | ||
| ۱۳۲- پاوه | ||
| ۵ | ۲۴- ملایر | ۱۳۳- ملایر |
| ۱۳۴- نهاوند | ||
| ۱۳۵- تویسرکان | ||
| ۶ | ۲۵- همدان | ۱۳۶- همدان |
| ۱۳۷- اسدآباد | ||
| ۱۳۸- رزن | ||
| ۱۳۹- کبوترآهنگ | ||
| ۱۴۰- سیمینه‌رود |
تغییرات در تقسیمات استان پنجم در سال ۱۳۲۱
[ویرایش]- بر اساس مصوبۀ ۵۲۲۶-۲۱/۷/۱۸ بخش سنقر از شهرستان سنندج جدا و به شهرستان کرمانشاهان ضمیمه شد.
- بر اساس مصوبۀ ۱۲۲۷۸-۲۴/۷/۱ بخش قصر شیرین از شهرستان شاه‌آباد جدا و به شهرستان تبدیل شد.
- بر اساس مصوبۀ ۲۴۴/۲۷۵-۲۵/۲/۳۱ شهرستان بیجار از استان چهارم جدا و به استان پنجم ضمیمه شد.
- بر اساس مصوبۀ ۱۰۹۳۸-۲۵/۶/۱۴ بخش سقز که قبلاً تابع شهرستان مهاباد استان چهارم بود به شهرستان تبدیل شد و بخش بانه نیز که قبلاً تابع شهرستان مهاباد بود تابع شهرستان تازه‌تأسیس سقز گردید و به استان پنجم ضمیمه شد.
- بر اساس مصوبۀ ۴۲۶۳۶-۲۵/۱۱/۱۴ بخش نهاوند از شهرستان ملایر جدا و به شهرستانی جدید تابع استان پنجم تبدیل شد.
همچنین مرکز بخش ارکوازی به سومار منتقل و به‌همراه دهستان بولی بخش تابع شهرستان قصر شیرین گردید و به نام بخش سومار خوانده می‌شد. سرپل ذهاب نیز به یکی از بخش‌های تابع شهرستان قصر شیرین تبدیل شد.[۶]
پس از این تغییرات در سال ۱۳۲۱ شهرستان‌های استان پنجم و بخش‌های تابعه آن‌ها به ۱۰ شهرستان و ۳۴ بخش به‌صورت زیر درآمد:[۷]
| ردیف | شهرستان | بخش‌ها |
|---|---|---|
| ۱ | ۲۸- ایلام | ایلام |
| آبدانان | ||
| مهران | ||
| دهلران | ||
| چوار | ||
| بدره | ||
| صالح‌آباد | ||
| ۲ | ۲۹- شاه‌آباد | شاه‌آباد |
| کرند | ||
| ایوان | ||
| ۳ | ۳۰- قصر شیرین | سومار |
| سرپل ذهاب | ||
| ۴ | ۳۱- کرمانشاهان | کرمانشاهان |
| هرسین | ||
| صحنه | ||
| کنگاور | ||
| سنقر | ||
| ۵ | ۳۲- سنندج | سنندج |
| قروه | ||
| کامیاران | ||
| اویهنگ | ||
| میرانشاه | ||
| مریوان | ||
| پاوه | ||
| ۶ | ۳۳- سقز | بانه |
| ۷ | ۳۴- ملایر | ملایر |
| تویسرکان | ||
| ۸ | ۳۵- همدان | همدان |
| اسدآباد | ||
| رزن | ||
| کبوترآهنگ | ||
| سیمینه‌رود | ||
| ۹ | ۳۶- نهاوند | نهاوند |
| ۱۰ | ۳۷- بیجار | بیجار |
تغییرات در تقسیمات استان پنجم تا آخر سال ۱۳۲۷
[ویرایش]تا آخر سال ۱۳۲۷ تنها دو تغییر وچک در درون استان پنجم اتفاق افتاد؛ بخش ارکوازی ذیل شهرستان ایلام تشکیل شد و همچنین بخش تویسرکان از شهرستان ملایر جدا و به شهرستان جدیدی تابع استان پنجم تبدیل شد.[۸]
در سال ۱۳۲۹ بخش‌های زرین‌آباد، دره‌شهر، بدره و چرداول ذیل شهرستان ایلام تشکیل شد. بخش شاه‌آباد ذیل شهرستان شاه‌آباد به بخش حومه تغییر کرد و بخش باباجانی نیز ذیل این شهرستان تشکیل شد. بخش شراء پیشخور ذیل شهرستان همدان تشکیل شد. در شهرستان سنندج نیز بخش سنندج به بخش حومه تغییر کرد و بخش روانسر ذیل این شهرستان تشکیل شد. در همین زمان بود که بخش‌های بیجار، همدان، ملایر، ایلام، کرمانشاهان به «بخش مرکزی شهرستان» تغییر نام دادند.[۹]
جدا شدن سه شهرستان و تغییر نام استان در ۱۳۳۵
[ویرایش]در سال ۱۳۳۵ شهرستان‌های سنندج، سقز و بیجار از استان پنجم جدا شدند و استان کردستان را تشکیل شد. در همین زمان نام استان‌ها از اعداد به نام‌های جغرافیایی تاریخی آن‌ها تغییر داده شد و استان پنجم نیز از همین زمان با نام استان کرمانشاهان نامگذاری شد. ۹ شهرستان و بخش‌های تابع آن در استان پنجم (کرمانشاهان) در پاییز ۱۳۳۵ که می‌توان آن را پایان کار استان پنجم دانست به شرح زیر بود:[۱۰]
| ردیف | شهرستان | بخش‌ها |
|---|---|---|
| ۱ | ۴۳- ایلام | ۱- بولی |
| ۲- چوار | ||
| ۳- خزل | ||
| ۴- چرداول | ||
| ۵- بیجن‌وند | ||
| ۶- نگران | ||
| ۷- شیروان | ||
| ۸- صالح‌آباد | ||
| ۹- میش‌خاص | ||
| ۱۰- بدره | ||
| ۱۱- ارکواز | ||
| ۱۲- شوهان | ||
| ۱۳- دوستان | ||
| ۱۴- مهران | ||
| ۱۵- هندمینی | ||
| ۱۶- زرین‌آباد | ||
| ۱۷- خالصه | ||
| ۱۸- سوکان | ||
| ۱۹- دره‌شهر | ||
| ۲۰- ماژین | ||
| ۲۱- آبدانان | ||
| ۲۲- دهلران | ||
| ۲ | ۴۶- قصر شیرین | ۱- سومار و نفت‌شاه |
| ۲- قلعه‌شیری | ||
| ۳- خضرآباد | ||
| ۴- ذهاب | ||
| ۵- جگیران | ||
| ۶- سرقلعه | ||
| ۷- ازگله | ||
| ۸- خانه‌شور | ||
| ۹- حومه | ||
| ۳ | ۴۷- کرمانشاه | ۱- هرسم |
| ۲- جلالوند | ||
| ۳- عثمانوند | ||
| ۴- زردلان | ||
| ۵- ماهیدشت | ||
| ۶- دروفرامان | ||
| ۷- حومه | ||
| ۸- بالادربند | ||
| ۹- میان‌دربند | ||
| ۱۰- پایروند | ||
| ۱۱- کندوله | ||
| ۱۲- یبلوار | ||
| ۱۳- کلیایی | ||
| ۱۴- فعله‌کری | ||
| ۴ | ۴۸- کنکاور | ۱- کنکاور |
| ۲- خدابنده | ||
| ۳- دینور | ||
| ۴- صحنه | ||
| ۵- چمچمال | ||
| ۶- هرسین | ||
| ۵ | ۴۹- ملایر | ۱- ترک |
| ۲- حومه | ||
| ۳- آورزمان | ||
| ۴- سامن | ||
| ۵- کمازان | ||
| ۶ | ۵۰- نهاوند | ۱- علیا |
| ۲- سفلی | ||
| ۳- سلگی | ||
| ۴- خزل | ||
| ۷ | ۵۱- همدان | ۱- اسدآباد |
| ۲- چهاربلوک | ||
| ۳- شراء | ||
| ۴- وفس | ||
| ۵- پیشخور | ||
| ۶- درجزین سفلی | ||
| ۷- درجزین علیا | ||
| ۸- سردرود | ||
| ۹- مهربان | ||
| ۱۰- حاجیلو |
تا سال ۱۳۴۵ همچنین در شهرستان ایلام تغییراتی به وجود آمد. بخش‌های حومه، زرین‌آباد، آبدانان و موسیان شهرستان دهلران را تشکیل دادند. همچنین بخش‌های حومه، صالح‌آباد و ارکوازی شهرستان مهران و بخش‌های حومه و دره‌شهر نیز شهرستان بدره را تشکیل دادند. این سه شهرستان تازه تأسیس به‌همراه شهرستان ایلام که در این زمان از بخش‌های حومه، چوار، ایوان و شیروان و چرداول تشکیل شده بود مجموعاً فرمانداری کل ایلام و پشتکوه را تشکیل دادند.
همچنین شهرستان‌های همدان (متشکل از بخش‌های حومه، اسدآباد، رزن، کبوترآهنگ، سیمینه‌رود و شراء و پیشخور)، ملایر (متشکل از بخش‌های حومه و سامن)، نهاوند (متشکل از بخش حومه) و تویسرکان (متشکل از بخش حومه) نیز به فرمانداری کل همدان تبدیل شدند.[۱۱]
در جلسۀ مؤرخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۴۸ بنا به پیشنهاد شماره ۲۲۳۹۵/۱۰/۲۰۱۸۱/د مؤرخ ۴۸/۲/۱۲ وزارت کشور و به استناد تبصرۀ ۲ از مادۀ ۲ قانون تقسیمات کشور مصوب آبان ۱۳۱۶، در منطقۀ خزل شهرستان نهاوند به بخش تبدیل شد و با تأسیس بخشداری در آن، شهرستان نهاوند به دو بخش حومه وو خزل تقسیم شد.[۱۲]
بر اساس مصوبۀ ۲۴۰۰-۳۳/م در تاریخ ۹ مهر ۱۳۵۲ فرمانداری کل همدان از استان کرمانشاه جدا شده و به استان همدان تبدیل شد.[۱۳]
همچنین در تاریخ ۱۸ فروردین ۱۳۵۳ نیز فرمانداری کل ایلام از استان کرمانشاه جدا و به استان ایلام تبدیل شد.[۱۴]
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- تاریخچه تقسیمات کشوری در ایران، ص ۵ بایگانی‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۹.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۱۶.
- ↑ http://www.aftabksh.ir/fa/tags.aspx?keyword=استان-پنجم آفتاب کرمانشاه - استان پنجم.
- ↑ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۱۸.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۲۵.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۲۹.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ صص ۳۴-۳۵.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۳۹.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۴۶.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۵۹.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۶۱.
- ↑ فراهی، محترم. ۱۳۷۷. سیر تحول نقشه و تقسیمات کشور ایران:از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۷۷، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری؛ ص ۷۰.
- ↑ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): استان ایلام ۵۰ ساله شد، نوشته‌شده در ۱۸ فروردین ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ آذر ۱۴۰۳.
استان‌های ایران مصوب در سال ۱۳۱۶ | ||
|---|---|---|
| تقسیمات مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶ |  | |
| تقسیمات مصوب ۱۹ دی ۱۳۱۶ | ||
| جستارهای وابسته | ||