گورستان خاوران
گورستان خاوران، نام گورستانی در جنوب‌شرق تهران[۱] و در حاشیه جادهٔ خاوران است. این گورستان در کنار چند گورستان مربوط به اقلیت‌های دینی قرار دارد.[۲][۳]از این گورستان همچنین با عنوان گل‌زار خاوران[۴] نیز یاد می‌شود.
در این گورستان هزاران تن از زندانیان سیاسی و عقیدتی اعدام‌شدهٔ زندان‌های تهران، در تابستان ۱۳۶۷، به صورت مخفیانه و بدون نام و نشان، در گورهای دسته‌جمعی مدفون شده‌اند. به خصوص تیرباران مرداد ۶۷ که در آن ۱۷۳ مرد و ۳۸ زن عضو گروه چپ‌گرا به قتل رسیدند.[۵][۶]
خانواده‌های قربانیان اعدام‌ها، برخی از فعالان سیاسی و دانشجویی و کارگری[۷] به‌طور سنتی در اولین جمعهٔ شهریور و آخرین جمعهٔ اسفند در گورستان خاوران گردهم می‌آیند.[۸]
۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ در اطلاعیه‌ای برخی از اعضای خانواده‌های اعدام شدگان دهه ۶۰ اعتراض خود را نسبت به حفر قبرهای تازه در گورستان خاوران به عنوان «یکی از بزرگ‌ترین گورستان‌های دسته جمعی هزاران زندانی سیاسی اعدام شده در ایران» ابراز داشته و از این اقدام به عنوان تلاش تازه حکومت جمهوری اسلامی برای فراموشی «بقایای جنایاتش در سال‌های دهه ۶۰ و قتل‌عام تابستان ۱۳۶۷» نام برده‌اند.[۹][۱۰]
وقایع
[ویرایش]در سال ۱۳۸۴ تعدادی از خانواده‌های اعدام‌شدگان به شهرداری تهران اجازه دادند که اقدام به ساماندهی گورستان خاوران کند، اما شماری دیگر اعلام کرده‌اند که تنها در صورتی با ساماندهی موافقت خواهند کرد که چگونگی و زمان اعدام مدفون‌شدگان و محل دفن تک تک اعدام‌شدگان مشخص شود.[۱۱]
در سال ۱۳۸۷ عده‌ای از اعضای خانواده‌های دفن‌شدگان در گورستان خاوران از خاکبرداری گسترده با بولدوزر و کاشت درخت در محوطهٔ گورستان خبر دادند. سازمان عفو بین‌الملل از مقام‌های ایران خواست که فوراً به تخریب گورهای بی‌نام و نشان انفرادی و دسته‌جمعی در گورستان خاوران پایان دهند. کانون مدافعان حقوق بشر نیز از دولت ایران خواست تا نسبت به بازسازی گورستان خاوران اقدام کند.[۱۲] منتظری در اینباره گفت: «در رژیم سابق با مرده‌ها دیگر کاری نداشتند. آیا این قبرستان‌هایی که خراب می‌کنند قبرستان کفار بوده‌است؟ حتی در مورد کفار هم اهانت بر میت جایز نیست»[۱۳]
روز جمعه ۷ شهریور ۱۳۹۹ تعدادی از خانواده‌های اعدام‌شدگان قتل‌عام ۶۷ در گورستان خاوران در سی و دومین سالگرد اعدامهای سیاسی ۶۷ گرد هم آمدند. آنها ساعاتی بعد از گردهمایی توسط نیروی امنیتی پراکنده شدند.[۱۴]
در ۲ شهریور ۱۴۰۳ شماری از خانواده‌های دادخواه و بستگان اعدام‌شدگان دهه ۱۳۶۰ به گورستان خاوران رفتند ولی ماموران امنیتی از ورود آنها جلوگیری کرده و در گوستان را بستند و مانع حضور آنها بر سر قبر اعدام‌شدگان شدند و آنها مجبور شدن گل‌ها و عکس‌های عزیزان خود را پشت درهای بسته بگذارند.[۱۵]
موقعیت جغرافیایی
[ویرایش]گورستان خاوران، پس از سه‌راه افسریه در جنوب‌شرق تهران، کیلومتر ۱۵ بزرگراه امام رضا که در واقع سرآغاز جادهٔ تهران-مشهد است، قرار دارد. (روبروی شهرک خاورشهر)[۲]
این گورستان از چند بخش که متعلق به اقلیت‌های مذهبی است، تشکیل شده‌است. به ترتیب از شرق ابتدا گورستان هندوها و بعد گورستان ارامنهٔ تهران واقع است و سپس گورستان بهاییان و در کنار آن محل دفن زندانیان سیاسی قرار دارد. گورستان بهاییان دارای امکاناتی مانند محل پارک اتومبیل و غسالخانه و سرویس بهداشتی است، اما قطعهٔ زندانیان سیاسی زمینی بایر و فاقد هر گونه امکاناتی است.[۱۶]
پیش از دفن زندانیان سیاسی برخی این گورستان را لعنت‌آباد لقب داده بودند.[۱۷][۱۸][۱۹]
سابقه
[ویرایش]آیت‌الله حسینعلی منتظری، که هنگام اعدام‌ها از مقامات رده بالای جمهوری اسلامی و قائم مقام رهبری بوده‌است، بعدها در خاطرات خود مطالبی دربارهٔ اعدامهای سال ۶۷ نوشته‌است که نشان می‌دهد اعدام تمامی زندانیان سیاسی که تا آن زمان بر عقیدهٔ خود پابرجا بودند، به دستور روح‌الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی چند روز پس از پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ شورای امنیت توسط ایران، در اواخر تابستان سال ۱۳۶۷ انجام شده‌است.[۲۰][۲۱] و از مصطفی پورمحمدی وزیر کشور سابق دولت محمود احمدی‌نژاد و وزیر دادگستری دولت حسن روحانی به عنوان عضو هیئت سه نفره‌ای نام برده‌است که آن‌زمان هزاران تن از زندانیان سیاسی شامل اعضای سازمان مجاهدین خلق را که در حال گذراندن دوران محکومیت خود بودند مورد بازجویی قرار داده و به تشخیص خود دستور اعدام شمار زیادی از آنان را صادر کردند.[۲۲]
نام و تعداد دقیق اعدام‌شدگان آن سال هنوز کاملاً مشخص نشده‌است. گزارشگر ویژهٔ حقوق بشر سازمان ملل متحد شمار زندانیان سیاسی را که بدین شیوه و به صورت دسته‌جمعی اعدام شدند، ۱٬۸۷۹ نفر اعلام کرده‌است، هرچند منتظری این رقم را در خاطرات خود بین ۲٬۸۰۰ یا ۳٬۸۰۰ نفر دانسته و تأیید می‌کند که رقم دقیق را به‌خاطر ندارد.[۲۳] گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی نیز فهرستی از نام‌های ۴٬۴۸۱ نفر که به گفته آنها به صورت دسته‌جمعی اعدام و دفن شده‌اند منتشر نموده‌اند.[۲۴]
پروانه میلانی یکی از اولین کسانی بود که در سطح بین‌المللی از طریق مصاحبه با رسانه‌های خارج از ایران و با نوشتن شکواییه‌های متعدد به سران جمهوری اسلامی نسبت به مسئلهٔ اعدامهای دههٔ ۶۰ افشاگری کرد و در سطح بین‌المللی کشتار زندانیان سیاسی در ایران را مطرح نمود.[۲۵]
بزرگداشت یاد زندانیان اعدام‌شده
[ویرایش]تا چند سال کسی از محل دفن اعدام‌شدگان خبر نداشت و کسانی هم که خبر داشتند اجازه نداشتند در این محل حضور یابند اما از اواخر دههٔ ۷۰ هر سال در ماه شهریور خانواده‌ها و دوستان اعدام‌شدگان، و برخی از فعالان سیاسی و دانشجویی و کارگری برای گرامی‌داشت یاد اعدام‌شدگان در گورستان خاوران جمع می‌شوند و به سخنرانی و خواندن سرود می‌پردازند.[نیازمند منبع]
خانواده‌های دفن‌شدگان با تخریب و بازسازی این گورستان مخالف هستند. اما برخی نیز پیگیر ساخت مرقدی برای مردگان خود هستند.[نیازمند منبع]
روز جمعه ۷ شهریور ۱۳۹۹ تعدادی از خانواده‌های اعدام‌شدگان قتل‌عام ۶۷ در گورستان خاوران در سی و دومین سالگرد اعدامهای سیاسی ۶۷ در حالی که هنوز محل دقیق دفن آنها مشخص نیست، گرد هم آمدند تا این روز را گرامی دارند که بعد از ساعاتی توسط نیروهای امنیتی و انتظامی متفرق شدند.[۱۴]
آرامستان بهائیان تهران
[ویرایش]از اوایل سال ۱۴۰۰ مسعود مؤمنی - مأمور وزارت اطلاعات - کنترل آرامستان بهائیان تهران را که در مجاورت گورهای دسته جمعی خاوران است به دست گرفت.[۲۶] پیش از این آرامستان بهائیان در مالکیت و مدیریت بهائیان بود.[۲۶] این مأمور اطلاعات از بهائیان مبالغ گزافی برای دفن متوفیانشان طلب می‌کند، و در صورت عدم پرداخت اجساد را بدون اطلاع خانواده‌های متوفی در گورهای دست جمعی دفن می‌کند.[۲۶] این در حالی است که بهائیان حاضر به دفن مردگان خود در گورهای دسته جمعی خاوران نیستند. به گفته سیمین فهندژ سخنگوی جامعه جهانی بهائی «بهاییان نمی‌خواهند که به کسی بی‌احترامی کرده باشند. چون درد خاکسپاری بدون احترام را چشیده‌اند».[۲۷][۲۸] در سال ۱۴۰۲ سه تن از بهائیانی که طی سالها به همکیشان خود در امور کفن و دفن یاری می‌رساندند و بهائی دیگری که پیگیر دفن مادربزرگ خود در آرامستان بهائیان بود دستگیر و هر کدام به پنج سال زندان محکوم شدند.[۲۹][۳۰]
مهدی خزعلی در تیر ماه ۱۴۰۲ به آرامستان بهائیان تهران رفت و طی مصاحبه‌ای ویدیویی با مسعود مؤمنی مأمور وزارت اطلاعات سعی در وارونه جلوه دادن حقیقت و انکار مشکلات پیش آمده برای بهائیان و خانواده‌های خاوران نمود.[۳۱]
فیلم‌های مستند
[ویرایش]در فیلم مستند «خاوران» جمعی از خانواده‌های بازماندگان اعدامهای سیاسی دههٔ ۶۰ به روایت سیر چگونگی کشتارهای آن دهه و وضعیت تدفین و نگهداری از گورستان خاوران می‌پردازند. (مستند خاوران در یوتیوب)
واکنش‌ها
[ویرایش]در روز ۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ عفو بین‌الملل از مقامات جمهوری اسلامی خواست تا تخریب محل گورهای جمعی خاوران را متوقف کنند و اجازه دهند تا بهائیان تحت آزار و شکنجه با شرافت دفن شوند.[۳۲]
جستارهای وابسته
[ویرایش]- نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی ایران
- متهمان نقض حقوق بشر در نظام جمهوری اسلامی ایران
- فهرست گورستان‌های ایران
- فهرست گورستان‌های تهران
پیوند به بیرون
[ویرایش]- https://web.archive.org/web/20070310164701/http://us.geocities.com/rozgaran2/no65/65goristan.htm
- راه توده در مورد اعدامهای زندانیان سیاسی ۱۳۶۷
- گزارش سازمان عفو بین‌الملل در مورد اعدامهای زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷
- درباره کشتارهای آغاز انقلاب
پانویس
[ویرایش]- ↑ «مراسم یادبود اعدامیان ۱۳۶۷ در گورستان خاوران برگزار شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۶ شهریور ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۳۱.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ محمد خاکپور (۱ سپتامبر ۲۰۰۵). «گورستان خاوران؛ مدفن بی‌نام و نشان اعدامیان». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۳۱.
- ↑ «دهه شصت؛ 'کردها زیر گلوله'». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۱۳-۰۹-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۳۱.
- ↑ چرا کشتندشان؟ بایگانی‌شده در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، راه کارگر
- ↑ اعدام زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷؛ «غسل خون» بایگانی‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، رادیو فردا
- ↑ به دورتر بفرستید – تأملی بر عکس‌های دفن شدگان در خاوران بایگانی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine، رادیو زمانه
- ↑ خاوران: هویت گمشدهٔ فرزندان اعدام‌شدگان، دویچه‌وله
- ↑ مأموران امنیتی مانع از برگزاری مراسم خاوران شدند بایگانی‌شده در ۱ دسامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine، رادیو زمانه
- ↑ خانواده‌های اعدام شدگان دهه ۶۰: اقدامات حکومت ایران در خاوران تلاش برای فراموشی بقایای جنایات است
- ↑ نامه اعتراضی خانواده‌های اعدامیان دهه شصت به مقامات جمهوری اسلامی
- ↑ «BBCPersian.com». www.bbc.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۳۱.
- ↑ «اعتراض به تخریب گورستان خاوران در ایران». BBC News فارسی. ۲۰۰۹-۰۱-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۳۱.
- ↑ «انتقاد آیت الله منتظری از تخریب گورستان خاوران». رادیو فردا. ۵ بهمن ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۰۹.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ سی و دومین سالگرد قربانیان اعدامهای ۶۷ در خاوران برگزار شد
- ↑ رادیوفردا (۲۰۲۴-۰۸-۲۴). «ممانعت دوباره از ورود خانواده‌های دادخواه به گورستان خاوران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۸-۲۴.
- ↑ BBCPersian.com
- ↑ «راه توده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژانویه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۷ آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ «گویا». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۷ آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ «بیداران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ .متن نامهٔ منسوب به حضرت امام در ارتباط با اعدام منافقین سرِ موضع در زندان‌ها (سایت آیت‌الله العظمی منتظری) بایگانی‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
- ↑ «سایت آیت‌الله العظمی منتظری (زمینه‌های صدور نامه ۶/۱/۶۸)». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۰۸.
- ↑ «اعتراض به اعدامهای بی‌رویه (سایت آیت‌الله العظمی منتظری)». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۰۸.
- ↑ «اعتراض به اعدامهای بی‌رویه صفحه ۶۳۸(سایت آیت‌الله العظمی منتظری)». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۰۸.
- ↑ اسامی قربانیان کشتار زندانیان سیاسی در سال ۶۷ در وبگاه عصر نو
- ↑ جنبش دادخواهی ایران در سوگ فقدان پروانه میلانی بایگانی‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine در وبگاه عدالت برای ایران
- ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ ۲۶٫۲ Baha'i International Community (4 May 2023). "Baha'is forcibly buried in Khavaran cemetery in Tehran and four arrested in connection with the cemetery".
- ↑ «گورستان خاوران؛ آیا اجساد اعدامیان دهه شصت تخلیه شده‌است؟». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۴.
- ↑ «پس از یک هفته اعتراض: خاکسپاری دو تن از درگذشتگان بهایی در آرامستان بهائیان تهران». BBC News فارسی. ۲۰۲۱-۰۴-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۴.
- ↑ فردا، رادیو. «دادگاه با آزادی چهار بازداشتی پرونده قبرستان بهائیان با وثیقه مخالفت کرد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۴.
- ↑ AV. "خبرگزاری هرانا | چهار شهروند بهائی هر یک به پنج سال حبس محکوم شدند - خبرگزاری هرانا" (به انگلیسی). Retrieved 2023-07-24.
- ↑ Sabeti, Kian (11 July 2023). "Khazali's False Claims about Tehran Baha'i Cemetery". Iranwire. Retrieved 23 July 2023.
- ↑ Iran: Stop destruction of mass grave site and allow dignified burials of persecuted Baha’is