قلعه اوترانتو (۱۷۶۴) به عنوان اولین رمان گوتیک در نظر گرفته می‌شود.[۱]
ادبیات گوتیک (به انگلیسی: Gothic fiction) ژانری از ادبیات است که از ترکیب وحشت و مضامین عاشقانه به وجود آمده‌است. به‌طور کلی باور بر این است که یک نویسنده انگلیسی به نام هوراس والپول اولین بار در سال ۱۷۶۴ با رمان قلعه اوترانتو این سبک را معرفی کرده‌است. موضوعات به کار رفته در این سبک بر اساس وحشت، عاشقانه و ملودرام دسته‌بندی می‌شوند. ادبیات گوتیک رابطه بسیار نزدیکی با معماری گوتیک دارد. معمولاً آثار گوتیک به رازها می‌پردازند. رازهایی که در آن‌ها ابهام وجود دارد؛ و در انتها لازم نیست خواننده به آن راز پی ببرد؛ و در طول داستان افشای تدریجی صورت می‌گیرد.
در این ژانر ادبی توصیف ساختمان‌های بلند به سبک گوتیک، قلعه‌ها، صومعه‌ها و بناهای قدیمی و مخروبه نقش زیادی دارد. این شیفتگی باعث شده‌است که نوعی از معماری، هنر، شعر (مانند شاعران قبرستان) و حتی سبک باغبانی از موج اول رمان‌نویسی گوتیک الهام بگیرد. به عنوان مثال هوراس والپول که رمان قلعه اوترانتو وی را اولین رمان عاشقانه گوتیک می‌دانند خانه خود (Strawberry Hill) را به سبک معماری گوتیک قرون وسطی ایجاد کرد.[۲]
در ادبیات کهن فارسی، عناصری شبیه به گوتیک مانند ترس از ناشناخته‌ها، حضور ارواح و اشباح، و فضاهای تاریک و رمزآلود وجود دارد. برای مثال:
هزار و یک شب: در برخی داستان‌های این مجموعه، عناصری مانند جادو، اشباح، و موجودات ماوراءالطبیعه دیده می‌شود.
داستان‌های عامیانه و فولکلور: در افسانه‌ها و قصه‌های قدیمی ایرانی، مانند داستان‌های دیوها، پری‌ها، و موجودات عجیب و غریب، می‌توان ردپای عناصر گوتیک را پیدا کرد.
شعر فارسی: در اشعار برخی شاعران مانند فردوسی، حافظ و خیام، گاهی مفاهیمی مانند مرگ، تاریکی، و ناشناخته‌ها به شکلی رمزآلود مطرح می‌شوند.[۳]
در ادبیات مدرن ایران، نویسندگانی بوده‌اند که از عناصر گوتیک در آثار خود استفاده کرده‌اند. این آثار معمولاً با مفاهیمی مانند ترس، اضطراب، و رمز و راز همراه هستند. برخی از این نویسندگان و آثار عبارتند از:
صادق هدایت: هدایت یکی از نویسندگانی است که در برخی از آثارش از عناصر گوتیک استفاده کرده است. برای مثال:
بوف کور: این رمان پر از فضاسازی‌های تاریک، مرموز و روان‌شناختی است که یادآور ادبیات گوتیک است. شخصیت‌های مرموز، صحنه‌های ترسناک، و حس ناامیدی و وحشت در این اثر دیده می‌شود.
سه قطره خون: در برخی داستان‌های این مجموعه، عناصری مانند جنون، مرگ، و فضاهای تاریک وجود دارد.
بهرام صادقی: در داستان‌های کوتاه صادقی، گاهی عناصر ترس و اضطراب به شکلی روان‌شناختی مطرح می‌شوند.
کاوه کاکائی نژاد: در برخی از آثارش، از مفاهیم اسرارآمیز، طلسم‌های جادویی، اشباح خوف‌ناک و موجودات ماورایی بهره برده و با خلق فضاهای تاریک و دهشت‌انگیز، مخاطب را به دنیایی پر از ترس و دلهره می‌کشاند. برای نمونه، رمان "جن‌زده" با فضایی آکنده از اضطراب مرموز و وحشتی بی‌پایان، روح خواننده را درگیر خود می‌کند.
غلامحسین ساعدی: ساعدی در برخی از آثارش، مانند نمایشنامه‌ها و داستان‌های کوتاه، از فضاهای تاریک و ترسناک استفاده کرده است. برای مثال، نمایشنامه "چوب به دست‌های ورزیل" فضایی پر از اضطراب و وحشت دارد.
در سال‌های اخیر، با افزایش علاقه به ژانر وحشت و فانتزی در ایران، برخی نویسندگان به نوشتن آثاری با عناصر گوتیک روی آورده‌اند. این آثار معمولاً در قالب رمان‌ها یا داستان‌های کوتاه منتشر می‌شوند و از عناصری مانند ارواح، خون‌آشام‌ها، و فضاهای تاریک استفاده می‌کنند. برخی از این آثار تحت تأثیر ادبیات گوتیک غربی هستند.
