پرش به محتوا

گارداسیل

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
همچنین ببینید: ویروس پاپیلوم انسانی
گارداسیل
واکسن
هدفتیپ‌های ۶، ۱۱، ۱۶ و ۱۸ ویروس پاپیلوم انسانی.
گونه واکسنساب‌یونیت پروتئینی
داده‌های بالینی
نام‌های تجاریواکسن گارداسیل
AHFS/Drugs.commonograph
مدلاین پلاسa607016
روش مصرف داروتزریق
کد ATC
وضعیت قانونی
وضعیت قانونی
شناسه‌ها
کم‌اسپایدر
 N✔Y (این چیست؟)  (صحت‌سنجی)

گارداسیل (به انگلیسی: Gardasil) واکسن ساخت شرکت داروسازی آمریکایی مرک اَند کو است که برای پیشگیری انواع مشخصی از ویروس پاپیلومای انسانی کاربرد دارد.[۱][۲][۳][۴] گارداسیل در اشکال چهار ظرفیتی (علیه تیپ‌های ۶، ۱۱، ۱۶ و ۱۸) و نه ظرفیتی (علیه تیپ‌های ۶، ۱۱، ۱۶، ۱۸، ۳۱، ۳۳، ۴۵، ۵۲ و ۵۸) به بازار دارویی جهانی عرضه می‌شود.[۵][۶][۷][۸][۹]

این واکسن، ساخت شرکت دارویی مرک اند کو. اولین واکسن مورد تأیید اداره مواد غذایی و دارویی ایالات متحده آمریکا برای پیشگیری از سرطان گردن رحم است.[۱۰] ویروس پاپیلوم انسانی عامل ایجاد سرطان گردن رحم است. واکسن گارداسیل، از آلوده شدن فرد به ویروس پاپیلومای انسانی و در نتیجه ابتلا به سرطان دهانه رحم جلوگیری می‌کند. مؤسسه ملی سرطان در آمریکا اعلام داشت که اثربخشی واکسن‌های ضد ویروس اچ‌پی‌وی نزدیک به ۱۰۰٪ بوده و تزریق گسترده آن در سرتاسر جهان، به‌طور بالقوه منجر به کاهش ۹۰ درصدی بروز سرطان دهانه رحم خواهد شد.[۱۱] مؤسسه ملی سرطان همچنین توصیه کرده که تزریق این واکسن‌ها، با غربالگری‌های رایج سرطان دهانهٔ رحم (پاپ اسمیر و غیره) همراه باشد.[۱۱] تزریق برای افراد با آلرژی به مخمر، خانم‌های باردار، کودکان زیر ۹ سال و کسانی که ضعف سیستم ایمنی دارند ممنوع است. زمان تزریق برای دختران ۹ تا ۲۶ سال و زمان تزریق برای پسران ۹ تا ۲۱ سال می‌باشد. در مورد واکسن گارداسیل ۹ تجویز ان در زنان تا سن ۴۵ سالگی و حتی بالاتر هم مؤثر شناخته شده‌است واکسن گارداسیل چهارگانه و واکسن نه گانه گارداسیل در ایران موجود است. واکسن پاپیلوگارد یا واکسن گارداسیل ایرانی دو ظرفیتی نیز موجود است. [۱۲] واکسن پاپیلوگارد چهارظرفیتی یا گارداسیل ایرانی چهار ظرفیتی در حال سپری کردن مطالعه بالینی است و سال آینده وارد بازار ایران خواهد شد.[۱۳]

کاربرد

[ویرایش]

طبق اعلام سازمان غذا و داروی آمریکا در سال ۲۰۱۰، گارداسیل در پیشگیری از سرطان مقعد در افراد ۹ تا ۲۶ سال در اثر انواع مشخصی از ویروس پاپیلومای انسانی خصوصاً تیپ ۶٬۱۱٬۱۶٬۱۸ کاربرد دارد.[۱۴]

این واکسن زگیل‌های موجود را درمان نمی‌کند، اما برای افرادی هم که دچار زگیل شده‌اند توصیه می‌شود زیرا از انواع دیگر ویروس پاپیلومای انسانی که فرد دچار آن نشده‌است جلوگیری می‌کند. واکسن گارداسیل معمولاً قبل از سنین نوجوانی و قبل از شروع فعالیت جنسی توصیه می‌شود. واکسن گارداسیل در مردان مؤثر است و می‌تواند زگیل تناسلی، سرطان مقعد، آلت و برخی ضایعات پیش سرطانی که توسط انواع خاصی از ویروس پاپیلومای انسانی ایجاد می‌شود محافظت کند. مردانی که با مردان رابطه جنسی داشته باشند بیشتر در معرض بیماری‌های مرتبط با ویروس پاپیلومای انسانی تیپ ۶٬۱۱٬۱۶٬۱۸ و سرطان معقد و آلت تناسلی هستند.

تزریق

[ویرایش]

این واکسن در سه اندازه ۰٫۵ میلی لیتری طی ۶ ماه در عضله تزریق می‌شود. تزریق دوم ۱ ماه یا ۲ ماه پس از اولی، و تزریق سوم ۴ ماه بعد تزریق دوم (صفر، یک (دو)، شش) انجام می‌شود. در دختران زیر سن ۱۵ سال تزریق دو دوز واکسن به جای تزریق سه دوز اخیرا تایید شده است .پس از گذشت سه ماه از اولین روز واکسن اثر واکسن ایجاد شده‌است. این واکسن جایگزین آزمایش پاپ اسمیر از نظر سرطان دهانه رحم در زنان نمی‌شود. گارداسیل از همه انواع سرطان‌های دهانه رحم پیشگیری نمی‌کند و به عنوان درمان سرطان‌های رحم و مقعد کاربرد ندارد. انستیتو ملی سرطان ایالات متحده آمریکا تداوم اثر این واکسن برای تیپ ۱۶ و ۱۸ ویروس را هشت سال اعلام کرده که طولانی‌ترین زمانی است که آزمایش و شواهد علمی وجود دارد.[۱۵][۱۶]

انواع واکسن

[ویرایش]

این واکسن در حال حاضر در ۲ نوع عرضه میگردد که شامل نوع ۴ ظرفیتی و ۹ ظرفیتی است که نوع ۴ ظرفیتی آن تیپ های 6 ، 11 ، 16 ، 18 و نوع ۹ ظرفیتی آن تیپ های 6 ، 11 ، 16 ، 18 ، 31 ، 33 ، 45 ، 52 و 58 ویروس HPV را پوشش می‌دهد.[۱۷]

برای مقایسه، واکسن سرواریکس ساخت شرکت بریتانیایی گلاکسواسمیت‌کلاین و واکسن پاپیلوگارد ساخت شرکت نیواد فارمد سلامت دو ظرفیتی بوده و تنها تیپ های ۱۶ و ۱۸ را پوشش می دهد. با این حال این واکسن ها به علت تفاوت در فناوری فرمولاسیون دارای محافظت متقاطع بوده و علیه سایر سویه‌های سرطان‌زا از جمله ۳۱، ۳۳ و ۴۵ ایمنی زایی و محافظت بیشتری نسبت به گارداسیل ۴ در برابر ایجاد بافت پیش‌سرطانی نئوپلازی درون‌اپیتلیومی دهانه رحم با گرید ۲ و بیشتر ایجاد میکند. همچنین برای سرواریکس علیه سویه های ۵۱، ۵۲ و ۵۶ نیز محافظت متقاطع مشاهده شده است.[۱۸]

عوارض جانبی

[ویرایش]

طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری، ۹۷ درصد عوارض گزارش شده به سامانه گزارش عوارض جانبی واکسن‌ها، شامل عوارض خفیف بوده‌اند و تنها ۳ درصد با عارضه جدی همراه بوده‌اند.[۱۹]

عوارض کوچک

[ویرایش]

رایج‌ترین عوارض شامل سردرد، تب، تهوع، سرگیجه، درد در ناحیه تزریق، تورم، خارش، و غش در پانزده دقیقه اولیه پس از تزریق می‌تواند وجود داشته باشد. معمولاً ۱۵ دقیقه پس از انجام واکسن فرد را نگه می‌دارند. در بروزرسانی که توسط مجله انجمن پزشکی آمریکا با بررسی گزارش‌های عوارض ناشی از واکسیناسیون انجام شده‌است، پس از تزریق ۲۳ میلیون دوز که از ژوئن ۲۰۰۶ تا دسامبر ۲۰۰۸ تزریق شده بود، تنها ۱۲۲۴۴ مورد عوارض جانبی مشاهده شده‌است.[۲۰][۲۱] مرکز کنترل و پیشگیری بیماری عوارض جانبی واکسن‌های ضد اچ‌پی‌وی را اغلب خفیف اعلام کرده که شایع‌ترین‌شان شامل درد و قرمزی در محل تزریق (بیشترین عارضه)، تب، سردرد یا احساس خستگی، سرگیجه، حالت تهوع و دردهای عضلانی و مفصلی است.[۲۲] چند مورد سنکوپ کوتاه و گذرا نیز گزارش شده‌است و به همین دلیل مرکز کنترل و پیشگیری بیماری و همچنین سازمان غذا و داروی آمریکا به پزشکان و پرستاران توصیه می‌کند که تزریق واکسن را به افراد، در حالتِ نشسته یا خوابیده انجام داده و پس از تزریق، فرد به مدت ۱۵ دقیقه در حالت نشسته بماند و تحت نظر باشد.[۲۲]

عوارض شدید

[ویرایش]

عوارض شدید گزارش شده واکسن گارداسیل عبارتند از: ناباروری،[۲۳][۲۴] کم‌خونی همولیتیک خودایمنی،[۲۵] اریتم مولتی‌فرم،[۲۶] واسکولیت،[۲۷] ترومبوسایتوپنی پورپورا،[۲۸] التهاب حاد منتشره مغزی،[۲۹][۳۰] میلیت عرضی،[۳۱] آتاکسی حاد مغزی،[۳۲] سندرم گیلن باره،[۳۳] لوپوس اریتماتوس سیستمیک،[۳۴] اسکلروز جانبی آمیوتروفیک(ALS)[۳۵] میلین‌زدایی سیستم عصبی مرکزی، ام‌اس[۳۶] به ویژه در کودکان،[۳۷] التهاب عصب بینایی،[۳۸] التهاب روده،[۳۹] پانکراتیت،[۴۰][۴۱] هپاتیت خود ایمنی،[۴۲] شوک آنافیلاکسی[۴۳] و مرگ.[۴۴][۴۵]

واکسن گارداسیل در بارداری

[ویرایش]

گارداسیل نباید در دوران بارداری تزریق شود. اگر در زمان فاصله تزریق دوزهای واکسن HPV باردار شدید، ادامه تزریق دوزهای بعدی را متوقف کنید و نگران تاخیر در تزریق واکسن نباشید.[۴۶] پس از زایمان و در زمان شیردهی، می‌توانید دوزهای یادآور واکسن گارداسیل را دریافت کنید.

اعتراضات به واکسن گارداسیل

[ویرایش]
  • در ایرلند والدین برخی از دختران نوجوانی که بر اثر تزریق واکسن گارداسیل دچار آسیب‌های جدی شده‌اند، گروهی به نام R.E.G.R.E.T (مخفف:Reaction and Effects of Gardasil Resulting in Extreme Trauma) را راه اندازی کرده‌اند. خانواده‌های آسیب دیدگان موفق شدند که در دوبلین تظاهراتی علیه این واکسن انجام دهند.[۴۷]
  • در کلمبیا، در تاریخ ۶ آوریل ۲۰۱۵ خانواده‌هایی که دخترانشان پس از تزریق واکسن گارداسیل دچار آسیب دیدگی شده بودند، کارزاری علیه این واکسن به راه انداختند. دو روز بعد در تجمعات روز جهانی زن، عده ای دیگر از زنان کلمبیایی به آنان پیوستند. در حمایت از این حرکت‌ها، یهودا شوئنفلد پزشک و محقق بیماری‌های خود ایمنی اهل اسرائیل در سومین سمپوزیوم بیماری‌های خودایمنی کلمبیا گفت که هیچ‌گاه واکسن گارداسیل را به دخترش توصیه نمی‌کند.[۴۸]
  • جسی ونتورا فرماندار سابق ایالت مینه سوتا آمریکا، فاش کرد که ۷۰٪ هزینه‌های تبلیغاتی واکسن گارداسیل از طریق شرکت‌های عظیم داروسازی تأمین می‌شود.[۴۹] مجله دیسکاور در سال ۲۰۱۱ بنیان علمی محکم تری برای تبلیغات شرکت مرک در جهت واکسیناسیون مردها با گارداسیل طلب می‌کند.[۵۰]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ Gao G, Smith DI (2016). "Human Papillomavirus and the Development of Different Cancers". Cytogenetic and Genome Research. 150 (3–4): 185–193. doi:10.1159/000458166. PMID 28245440. Archived from the original on 17 July 2020. Retrieved 19 April 2020.
  2. ↑ "Human papillomavirus vaccines: WHO position paper, May 2017". Weekly Epidemiological Record. 92 (19): 241–268. May 2017. hdl:10665/255353. PMID 28530369.
  3. ↑ Anjum F, Zohaib J (4 December 2020). "Oropharyngeal Squamous Cell Carcinoma". Definitions (Updated ed.). Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. doi:10.32388/G6TG1L. PMID 33085415. S2CID 229252540. Bookshelf ID: NBK563268. Archived from the original on 11 June 2021. Retrieved 7 February 2021 – via NCBI.
  4. ↑ "Human Papillomavirus (HPV) Vaccines". National Cancer Institute. Archived from the original on 21 June 2008. Retrieved 18 April 2020.
  5. ↑ "Silgard European Public Assessment Report". European Medicines Agency. 25 September 2009. Archived from the original on 25 December 2008. Retrieved 5 December 2009.
  6. ↑ "Silgard EPAR". European Medicines Agency (EMA). 17 September 2018. Archived from the original on 6 April 2020. Retrieved 3 April 2020.
  7. ↑ "Gardasil 9 EPAR". European Medicines Agency (EMA). 17 September 2018. Archived from the original on 6 April 2020. Retrieved 3 April 2020. Text was copied from this source which is copyright European Medicines Agency. Reproduction is authorized provided the source is acknowledged.
  8. ↑ "Gardasil EPAR". European Medicines Agency. 17 September 2018. Archived from the original on 11 June 2022. Retrieved 6 July 2022.
  9. ↑ Waknine Y (2 October 2006). "International Approvals: Singulair and Gardasil/Silgard". Medscape Today. Archived from the original on 20 May 2013. Retrieved 18 December 2008.
  10. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ فوریه ۲۰۱۴.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «Human Papillomavirus (HPV) Vaccines». National Cancer Institute. مه ۱۶, ۲۰۱۸.
  12. ↑ "Schedules for GARDASIL®9 (Human Papillomavirus 9-valent Vaccine, Recombinant)". Gardasil9.
  13. ↑ 932 (۲۰۲۴-۱۱-۰۶). «اطلاعات مردم درباره «پاپیلوما» اندک است/واکسن ۴ ظرفیتی ایرانی در مرحله آزمایش بالینی». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۱۴.
  14. ↑ "FDA Approves Expanded Uses for Gardasil to Include Preventing Certain Vulvar and Vaginal Cancers" (Press release). U.S. Food and Drug Administration (FDA). 2008-09-12. Retrieved 2009-11-11.
  15. ↑ "Gardasil- human papillomavirus quadrivalent- types 6, 11, 16, and 18 vaccine, recombinant injection, suspension". DailyMed. 2 December 2020. Retrieved 31 March 2022.
  16. ↑ "human papillomavirus 9-valent vaccine, recombinant injection, suspension". DailyMed. 20 August 2021.
  17. ↑ HPV (2022-01-26). "واکسن گارداسیل" (به انگلیسی).
  18. ↑ Verdenius, Inge. "Cross protection against HPV might prevent type replacement". The Lancet. Infectious Diseases. 13 (3): 195. doi:10.1016/S1473-3099(13)70024-0. ISSN 1474-4457. PMID 23427887.
  19. ↑ "FAQs about HPV Safety". Centers for Disease Control and Prevention (به انگلیسی). 19 December 2018. verall, 97% were non-serious reports; 3% of reports have been classified as serious.
  20. ↑ Slade BA, Leidel L, Vellozzi C, Woo EJ, Hua W, Sutherland A, Izurieta HS, Ball R, Miller N, Braun MM, Markowitz LE, Iskander J (August 2009). "Postlicensure safety surveillance for quadrivalent human papillomavirus recombinant vaccine". JAMA. 302 (7): 750–7. doi:10.1001/jama.2009.1201. PMID 19690307. Archived from the original on 2010-12-02.
  21. ↑ Chustecka Z. (August 18, 2009). "HPV Vaccine: Debate Over Benefits, Marketing, and New Adverse Event Data". Medscape Today. Archived from the original on November 14, 2010. Retrieved 2009-08-27.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «Human Papillomavirus (HPV) Vaccine Safety». Centers for Disease Control and Prevention. ژانویه ۳۰, ۲۰۱۸.
  23. ↑ Pellegrino, Paolo; Carnovale, Carla; Perrone, Valentina; Salvati, Dionigi; Gentili, Marta; Brusadelli, Tatiana; Pozzi, Marco; Antoniazzi, Stefania; Clementi, Emilio; Radice, Sonia (2014). "On the association between human papillomavirus vaccine and primary ovarian failure". American Journal of Reproductive Immunology (New York, N.Y. : 1989). pp. 293–294. doi:10.1111/aji.12190.
  24. ↑ Wiznitzer, Max (2014). "RE: Human papillomavirus vaccine and primary ovarian failure paper". American Journal of Reproductive Immunology (New York, N.Y. : 1989). p. 259. doi:10.1111/aji.12283.
  25. ↑ "Gardasil package insert" (PDF). Food and Drug Administration.
  26. ↑ Katoulis, A. C.; Liakou, A.; Bozi, E.; Theodorakis, M.; Alevizou, A.; Zafeiraki, A.; Mistidou, M.; Stavrianeas, N. G. (2010). "Erythema multiforme following vaccination for human papillomavirus". Dermatology (Basel, Switzerland). pp. 60–62. doi:10.1159/000254898.
  27. ↑ Cervantes, Jorge L; Doan, Amy Hoanganh (28 May 2018). "Discrepancies in the evaluation of the safety of the human papillomavirus vaccine". Memórias do Instituto Oswaldo Cruz. doi:10.1590/0074-02760180063.
  28. ↑ Pugnet, Gregory; Ysebaert, Loïc; Bagheri, Haleh; Montastruc, Jean-Louis; Laurent, Guy (8 June 2009). "Immune thrombocytopenic purpura following human papillomavirus vaccination". Vaccine. p. 3690. doi:10.1016/j.vaccine.2009.04.004.
  29. ↑ Sekiguchi, Kenji; Yasui, Naoko; Kowa, Hisatomo; Kanda, Fumio; Toda, Tatsushi (1 November 2016). "Two Cases of Acute Disseminated Encephalomyelitis Following Vaccination Against Human Papilloma Virus". Internal Medicine. pp. 3181–3184.
  30. ↑ Yoneda, Makoto (1 November 2016). "Acute Disseminated Encephalomyelitis Following Immunization with Human Papillomavirus Vaccines". Internal Medicine. pp. 3077–3078.
  31. ↑ Fernández-Fournier, Mireya; Díaz de Terán, Javier; Barranco, Antonio Tallón; Puertas, Inmaculada (11 September 2014). "Early cervical myelitis after human papilloma virus vaccination". Neurology® Neuroimmunology & Neuroinflammation. doi:10.1212/NXI.0000000000000031.
  32. ↑ Yonee, Chihiro; Toyoshima, Mitsuo; Maegaki, Yoshihiro; Kodama, Yuichi; Hayami, Hiroshi; Takahashi, Yukitoshi; Kusunoki, Susumu; Uchibori, Ayumi; Chiba, Atsuro; Kawano, Yoshifumi (October 2013). "Association of acute cerebellar ataxia and human papilloma virus vaccination: a case report". Neuropediatrics. pp. 265–267. doi:10.1055/s-0033-1333873.
  33. ↑ Souayah, Nizar; Michas-Martin, P. A.; Nasar, Abu; Krivitskaya, Nataliya; Yacoub, Hussam A.; Khan, Hafiz; Qureshi, Adnan I. (29 January 2011). "Guillain-Barré syndrome after Gardasil vaccination: data from Vaccine Adverse Event Reporting System 2006-2009". Vaccine. pp. 886–889. doi:10.1016/j.vaccine.2010.09.020.
  34. ↑ Soldevilla, H. F.; Briones, S. F. R.; Navarra, S. V. (2012). "Systemic lupus erythematosus following HPV immunization or infection?". Lupus. pp. 158–161. doi:10.1177/0961203311429556.
  35. ↑ Laino, Charlene. "2 ALS Cases May Be Linked to Gardasil Vaccine". WebMD (به انگلیسی).
  36. ↑ Sutton, I.; Lahoria, R.; Tan, Il; Clouston, P.; Barnett, Mh (2008). "CNS demyelination and quadrivalent HPV vaccination". Multiple Sclerosis (Houndmills, Basingstoke, England). pp. 116–119. doi:10.1177/1352458508096868.
  37. ↑ "Multiple Sclerosis Development in Two Teens After HPV Vaccination". Neurology Advisor. 2 February 2018.
  38. ↑ DiMario, Francis J.; Hajjar, Mirna; Ciesielski, Thomas (2010). "A 16-year-old girl with bilateral visual loss and left hemiparesis following an immunization against human papilloma virus". Journal of Child Neurology. pp. 321–327. doi:10.1177/0883073809349322.
  39. ↑ Miranda, Sara; Chaignot, Christophe; Collin, Cédric; Dray-Spira, Rosemary; Weill, Alain; Zureik, Mahmoud (2017). "Human papillomavirus vaccination and risk of autoimmune diseases: A large cohort study of over 2million young girls in France". Vaccine. pp. 4761–4768. doi:10.1016/j.vaccine.2017.06.030.
  40. ↑ Merrett, Neil D.; Biankin, Andrew V.; Chang, David; Das, Amitabha (4 August 2008). "Pancreatitis following human papillomavirus vaccination". The Medical Journal of Australia (به انگلیسی). p. 178. doi:10.5694/j.1326-5377.2008.tb01960.x.
  41. ↑ Bizjak, Mojca; Bruck, Or; Praprotnik, Sonja; Dahan, Shani; Shoenfeld, Yehuda. "Pancreatitis after human papillomavirus vaccination: a matter of molecular mimicry". Immunologic Research. pp. 164–167. doi:10.1007/s12026-016-8823-9.
  42. ↑ Della Corte, Claudia; Carlucci, Antonio; Francalanci, Paola; Alisi, Anna; Nobili, Valerio (24 June 2011). "Autoimmune hepatitis type 2 following anti-papillomavirus vaccination in a 11-year-old girl". Vaccine. pp. 4654–4656. doi:10.1016/j.vaccine.2011.05.002.
  43. ↑ Brotherton, Julia M.L.; Gold, Mike S.; Kemp, Andrew S.; McIntyre, Peter B.; Burgess, Margaret A.; Campbell-Lloyd, Sue (9 September 2008). "Anaphylaxis following quadrivalent human papillomavirus vaccination". CMAJ: Canadian Medical Association Journal. pp. 525–533. doi:10.1503/cmaj.080916.
  44. ↑ "Approved Products - Cervarix". US Food & Drug Administration (به انگلیسی). Center for Biologics Evaluation and.
  45. ↑ Tomljenovic, Lucija (2016). "Death after Quadrivalent Human Papillomavirus (HPV) Vaccination:Causal or Coincidental?". Pharmaceutical Regulatory Affairs: Open Access (به انگلیسی). doi:10.4172/2167-7689.S12-001.
  46. ↑ "Human papillomavirus vaccine Use During Pregnancy". Drugs.com. 11 February 2019. Archived from the original on 5 April 2020. Retrieved 3 April 2020.
  47. ↑ Lehane, Mícheál (9 July 2018). "Protest over HPV vaccine takes place at Leinster House". RTE (به انگلیسی).
  48. ↑ "Parents of HPV Vaccine Victims Protest in the Streets of Colombia". Vaccine Impact. H. P. V. vaccine. 13 April 2015.
  49. ↑ "Robert F Kennedy Jr. Says 70% Of News Advertising Revenue Comes From Big Pharma". True Activist. 1 June 2015.
  50. ↑ "Should Boys Be Given the HPV Vaccine? The Science Is Weaker than the Marketing". Discover magazine The Crux. 14 November 2011. Archived from the original on 7 May 2019. Retrieved 26 April 2019.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گارداسیل&oldid=41132072»