کوش پیل‌دندان

کوش پیل دندان
اطلاعات کلی
نام	کوش
لقب	پیل دندان
تبار	تبار پدری به مرداس و ضحاک
وابستگان	ضحاک (عمو)، نوشان (پدرزن)
زادگاه	چین
تخت‌گاه	چین، آفریقا
ملیت	عرب
سایر اطلاعات
استادان	آبتین، ضحاک
وزیر	نوشان
دوران	پیشدادیان، کیانیان ضحاک، فریدون، منوچهر، نوذر، زو، گرشاسپ، کیقباد، کی‌کاووس
خانواده
نیا	مرداس
پدر	کوش (پسر مرداس)
مادر	دختری از قبیله پیلگوشان
همسر	نگارین (دختر نوشان)
فرزندان	کنعان (پسر) انوشین (دختر)
فرزندزاده	نمرود، کوش (پسر کنعان)
بیت در وصف او	دو دندان خوک و دو گوش آنِ پیل / سر و موی سرخ و دو دیده چو نیل

کوش پیل دندان در کوش نامه ایرانشان برادر زاده ضحاک ماردوش است و سرگذشتی ۱۵۰۰ ساله دارد. در کوش نامه پدر او کوش نام دارد و مادرش دختری از قبیله پیلگوشان در چین است. پس از تولد او، پدرش از دیدن چهره زشت و اهریمنی فرزندش خشمگین می شود و مادرش را به قتل می رساند و کوش نوزاد را در جنگلی رها می کند، آبتین این کودک را در جنگل پیدا می کند و او را بزرگ می کند. کوش پیل دندان در سپاه آبتین با پدرش می جنگد اما زمانی که از گذشته خود آگاه می شود به آبتین خیانت می کند.

بر طبق داستان های کوش نامه ایرانشان، کنعان و انوشین حاصل ازدواج کوش پیل دندان و نگارین دختر وزیرش نوشان هستند؛ همچنین نمرود و کوش نیز نوه های کوش پیل دندان و پسران کنعان هستند. به نظر می رسد کوش پیل دندان در کوش نامه همان کوش پسر حام در تورات باشد. ایرانشان در کتاب کوش نامه عناصر سامی را به ضحاک مرتبط کرده است.

در کوش نامه

فتح خمدان، پایتخت چین، به‌دست طیهور، شاه شیلا. برگی از تنها نسخه شناخته‌شده از کوش‌نامه، در دفترنامه چهار حماسه واقع در کتابخانه بریتانیا.

آزمودن سلکت، به دست فرستادگان آبتین، برای سپردن فریدون به او. برگی از تنها نسخه شناخته‌شده از کوش‌نامه، در کتابخانه بریتانیا.

ضحاک پس از کشتن جمشید و نشستن بر تخت پادشاهی او برای اجتناب از پیشگویی به زیر کشیده شدنش از تخت پادشاهی به دست فرزندی از نوادگان جمشید، برادرش کوش را به چین می فرستد تا فرزندان جمشید را از بین ببرد. نوادگان جمشید برای رهایی از چنگال کوش در میان جنگل ها سرگردان شدند. کوش در حین جستجوی نوادگان جمشید با قبیله پیلگوشان درگیر جنگ شد و پس از مبارزه با این قبیله و پیروزی بر آن ها، دختری زیباروی از قبیله را به عنوان همسر خود می گیرد. این دختر، پسری زشت روی با دندان هایی شبیه به دندان خوک و گوش هایی شبیه به گوش فیل به دنیا می آورد. کوش از این اتفاق خشمگین شده و به دلیل به دنیا آوردن فرزندی اهریمنی سر از تن آن دختر جدا می کند و پسرش را در جنگلی که خانواده جمشید در آنجا پنهان شده بودند رها می کند. آبتین سومین نسل از تبار جمشید، کوش پیل دندان را در جنگل پیدا می کند و او را مانند فرزند خود بزرگ می کند. کوش پیل دندان در کودکی توانایی رزمی فوق العاده ای از خود نشان می دهد و مدتی در سپاه آبتین با پدرش کوش می جنگد. اما در ۳۵ سالگی پدر حقیقی خودش را می‌شناسد؛ زمانی که کوش و پسرش یکدیگر را می بینند، با هم متحد می شوند تا با آبتین مبارزه کنند و کوش پیل دندان نیز با بریدن سر یکی از پسران آبتین، آن را به پدر واقعی خود تقدیم می‌کند. در ادامه آبتین به شیلا گریخته و به طیهور، شاه آنجا پناه می‌برد. آبتین مورد استقبال گرم طیهور قرار می گیرد و با فرانک دختر طیهور ازدواج می کند و شبی در خواب، جمشید او را به بازگشت به ایران فرا می خواند. در همین زمان کوش می میرد و کوش پیل‌ دندان از طرف ضحاک به ریاست بر چین ادامه می‌ دهد. در نهایت آبتین و فرانک با تایید طیهور با کمک دریانوردان مجرب ۱۴ ماه دریانوردی می کنند و به دریای گیلان و آمل (احتمالاً دریای خزر) می رسند.

فرانک در ایران فریدون را به دنیا می آورد. هنگامی که فریدون چهار ساله بود در خواب به آبتین الهام می شود تا فریدون را به سلکت بسپارد. سلکت فرمانده قلعه دماوند بود که ضحاک هرگز نتوانست آن را تصرف کند. پس از آن افراد ضحاک آبتین را دستگیر و اعدام می کنند و مغزش را خوراک مار های ضحاک می کنند. وقتی کوش پیل دندان متوجه می شود که آبتین از شیلا رفته و به ایران بازگشته است، نقشه‌ای می‌کشد تا شیلا را تصرف کند. با وجود اینکه شیلا تحت حاکمیت طیهور ۳۰۰۰ سال بود که فتح نشده بود، او با روشی هوشمندانه این کشور را تصرف کرد. پس از آن، او کل شیلا را نابود کرد. در این هنگام خبر شکست ضحاک از فریدون به کوش پیل دندان می رسد و کوش به چین باز می گردد. فریدون دست و پای ضحاک را می بندد و یوغی بر گردن او می اندازد و در کوه دماوند زندانی می کند.

کوش پیل دندان شهری به نام کوشان را در سرزمینی آن سوی رود اکسوس تأسیس می کند و دستور می دهد مجسمه ای از خود در شهر برپا کنند و ساکنان را مجبور به پرستش می کند. سرانجام فریدون تصمیم می گیرد تا به ظلم و ستم کوش پیل دندان بر چین پایان دهد. او در نهایت قارن را با لشکری عظیم به سرزمین چین می فرستد. نیروهای فریدون پیروز می شوند و قارن در نبرد تن به تن کوش را شکست می دهد و به ایران می فرستد و در کنار ضحاک در دماوند زندانی می کند. کوش به مدت ۴۰ سال در زندان بود تا اینکه لشکری ​​از سیاهان آفریقایی در حبشه و نوبه به شمال آفریقا حمله کردند و تا مصر به راه افتادند. در این هنگام اهالی آن مناطق از فریدون کمک خواستند. فریدون نیروهای ایرانی را برای شکست دادن دشمن به آنجا می فرستد و لشکر سیاهان را شکست می دهد اما با بازگشت ارتش ایران، دوباره سیاهان به مردم شمال آفریقا و مصر حمله کردند.

فریدون با مشاوران و وزیران خود مشورت کرد و به این نتیجه رسید که ظالمی خشن به غرب فرستاده شود. کوش به اتفاق آرا انتخاب می شود و او را از زنجیر رها می کنند و به حضور فریدون می آورند. کوش از فریدون طلب بخشش می کند و قسم می خورد که تابع وفادار پادشاه ایران شود. سپس کوش در راس یک ارتش به مصر و شمال آفریقا فرستاده می شود. او دشمن را شکست می دهد و غنایم را برای فریدون می فرستد. کوش همچنین چندین شهر جدید در منطقه ایجاد می کند. با این حال، کوش سوگند خود را به فریدون می شکند و آشکارا شورش می کند. او ایرانیان را در لشکر خود می کشد. کوش پادشاهی جدیدی بر پا می کند و امپراتوری گسترده‌ای در آفریقا تا حدود اندلس می سازد و دستور می دهد که تصویر او را در هر خانه بگذارند و هر روز عبادت کنند.

فریدون برای تسلط بر کوش، پسرش سلم را می فرستد تا کوش را شکست دهد. سلم بر ارتش کوش پیروز می شود اما کوش به غرب می گریزد. در این هنگام سه پسر فریدون با یکدیگر درگیر جنگ می شوند. سلم و تور با کوش متحد می شوند و بردار ناتنی خود ایرج را به قتل می رسانند و جهان را با کوش تقسیم می کنند. منوچهر نوه ایرج به انتقام خون پدربزرگ خود لشکری ​​بزرگ را برای جنگ با تور و سلم و کوش رهبری می کند. تور و سلم در جنگ کشته می شوند و منوچهر با گرز گاوسر کوش را زخمی می کند و کوش مجروح به شرق می گریزد.

چندین سال پس از این جنگ و در زمان پادشاهی کی کاووس، کوش در حین شکار از گروه خود جدا می شود و گم می شود. در راه، در خانه ای توقف می کند، صاحب خانه که مردی وارسته و خردمند از نسل جمشید است او را دعوت می کند و با او به مباحثه می پردازد، در نهایت آن مرد کوش را از گمراهی نجات می دهد و کوش از ادعای الوهیت خود دست می کشد. در مقابل، آن مرد نیز که پزشک ماهری بود، با عمل جراحی صورت کوش را به شکل انسان برمی گرداند و کوش را به راه خدا هدایت می کند و کوش ۴۶ سال آینده را صرف یادگیری موضوعات مختلف می کند. پس از آن مرد خردمند کوش را متقاعد می کند که به زادگاهش بازگردد. کوش به زادگاهش بازمی گردد و همه را به پرستش خدای خود تشویق می کند.

سایر کتاب ها

در شاهنامه فردوسی صریحاً به نام کوش اشاره نمی شود؛ اما عده ای پژوهشگران برآنند که ترکیب پیل دندان در بیت زیر از داستان خاقان چین در شاهنامه تلویحاً اشاره به کوش پیل دندان دارد:

بدو گفت هومان که سندان نیم

برزم اندرون پیل دندان نیم

با توجه به پایان باز کوش نامه و زنده ماندن کوش پیل دندان در پایان داستان، ممکن است او حتی در زمان پادشاهی کی خسرو نیز زنده بوده باشد. در کتاب های شاهنامه کردی، هفت لشکر، مشکین نامه و سایر طومار های نقالی سرنوشت متفاوتی را برای کوش پیل دندان ذکر کرده اند و کوش خبیث در دوران پادشاهی کی خسرو به دست افراد مختلفی مانند رستم دستان، رستم یکدست، کوهکش (فرامرز) کشته می شود. بر پایه قراین کوش نامه و نیز برخی اشارات تاریخی، به نظر می رسد که کوش پیل دندان به مرگ طبیعی از دنیا رفت، اما ظاهراً چون این امر خوشایند توده مردم نبود، بعد ها نقالان و داستان گزاران در اصل داستان دست بردند و روایت های گوناگونی درباره مرگ کوش ساختند.

تبار نامه

مرداس

ضحاک ماردوش

کوش

سیندخت

مهراب کابلی

کوش پیل‌دندان

نگارین

زال

رودابه

کنعان

انوشین

رستم دستان

نمرود

کوش