کوشانشاهان

کوشانشاهان (کوشان‌ساسانیان) کوشانشهر دورهٔ نخست: پیرامون ۲۳۰ میلادی–پیرامون ۳۶۵ میلادی دورهٔ دوم: ۵۶۵ میلادی–۶۵۱ میلادی
کوشانشاهان کیداریان شاهنشاهی ساسانی شاهنشاهی کوشانی امپراتوری گوپتا
قلمروِ کوشانشاهان
پایتخت	بلخ
زبان(های) رایج	پارسی میانه باختری
دین(ها)	مزدیسنا هندوئیسم آیین بودایی
حکومت	ارباب‌رعیتی
دوره تاریخی	دوران پسین‌باستان
پیشین پسین شاهنشاهی کوشانی کیداریان

کوشانشاهان یا کوشان‌ساسانیان یا ساسانیان هند شاخه‌ای از شاهزادگان ساسانی بودند که در سده‌های سوم و چهارم میلادی بر بلخ، سغد و شمال غربی هند فرمان راندند.

با ظهور ساسانیان، این شاهنشاهی نوبرخاسته تبدیل به خطر بسیار بزرگی برای دولت‌های منطقه تبدیل شد و شاهنشاهی کوشان یکی از دولت‌هایی بود که تحت فشار ارتش ساسانی فرو پاشید. ساسانیان با این حال یک پادشاهی نیمه مستقل به نام کوشانشهر را جایگزین شاهنشاهی کوشان کردند و فرمانروایان این پادشاهی به نام خود و با عنوان کوشانشاه به ضرب سکه پرداختند.

این شاخه از ساسانیان تا سال ۳۷۰ میلادی سرزمین‌های شرقی ایرانشهر را تحت فرمان خود داشتند اما در نهایت با حملات کیداریان، آن را از دست دادند. با این حال ساسانیان در نیمه‌های سدهٔ ششم میلادی با موفقیت هپتالیان را (که کیداریان را کنار زده بودند) شکست دادند و بار دیگر ایران شرقی تحت حاکمیت شاهنشاهی ساسانی درآمد، اما شاهنشاهی ایران در میانه‌های سدهٔ هفتم میلادی توسط مسلمانان فتح شد و به فرمانروایی ساسانیان در این منطقه پایان داد.

مهم‌ترین واقعه مربوط به کوشانشاهان، شورش هرمز یکم کوشانشاه فرزند بهرام یکم علیه برادرش بهرام دوم بود که البته با پیروزی دولت مرکزی به پایان رسید.

تاریخچه

ساسانیان، اندکی پس از پیروزی بر اشکانیان، در زمان سلطنت اردشیر اول حدود سال 230 میلادی، قلمرو خود را به باختر گسترش دادند و سپس در زمان سلطنت پسرش شاپور اول (240-270) به بخش‌های شرقی امپراتوری خود در غرب پاکستان نیز گسترش یافت. بدین ترتیب، کوشانیان قلمرو غربی خود (از جمله باختر و گندارا) را از دست دادند و تحت حکومت اشراف ساسانی به نام کوشانشاهان یا "شاهان کوشان" قرار گرفتند. به نظر می‌رسد دورترین گستره کوشانیان-ساسانیان به شرق، گندارا بوده است و ظاهراً از رود سند عبور نکرده‌اند، زیرا تقریباً هیچ سکه‌ای از آن‌ها در شهر تکسلا درست در آن سوی سند یافت نشده است.

به نظر می‌رسد کوشانیان-ساسانیان تحت فرمانروایی هرمز اول کوشانشاه، علیه بهرام دوم، امپراتور هم‌عصر ساسانیان (۲۷۶-۲۹۳ میلادی)، قیامی را رهبری کرده باشند، اما این قیام شکست خورده است. طبق منابع "مداحیان لاتین" (قرن سوم و چهارم میلادی)، شورش خاصی توسط اورمیس (ارمیزداس) علیه برادرش بهرام دوم صورت گرفته است و اورمیس توسط مردم ساکسیس (سگستان) حمایت می‌شد. هرمز اول کوشانشاه سکه‌هایی با عنوان کوشانشاهنشاه ("شاه شاهان کوشان") ضرب کرد، که احتمالاً در مخالفت با حکومت امپراتوری ساسانی بوده است.

فهرست شاهان

• اردشیر یکم کوشانشاه (۲۳۰ تا ۲۴۵ میلادی)
• پیروز یکم کوشانشاه (۲۴۵ تا ۲۷۵ میلادی)
• هرمزد یکم کوشانشاه (۲۷۵ تا ۳۰۰ میلادی)
• هرمزد دوم کوشانشاه (۳۰۰ تا ۳۰۳ میلادی)
• پیروز دوم کوشانشاه (۳۰۳ تا ۳۳۰ میلادی)
• بهرام یکم کوشانشاه (۳۳۰ تا ۳۶۵ میلادی)

جستارهای وابسته

• شاهنشاهی کوشانی
• کوشانشهر
• کوشانشاه
• سکه‌های کوشانی ساسانی
• شاهنشاهی ساسانی
• کیداری‌ها
• پادشاهی هندوپارتی
• تاریخ ایرانیان در شبه‌قاره هند

منابع

• دریایی، تورج (۱۳۹۹). نهاد پادشاهی در ایران باستان. ترجمهٔ مهناز بابایی. پل فیروزه وابسته به مؤسسهٔ آبی پارسی. شابک ۹۷۸۶۲۲۹۷۰۲۱۲۳.

پیوند به بیرون

• درآیند «کوشانشاهان»، دانشنامهٔ ایرانیکا