استان کهگیلویه و بویراحمد
کهگیلویه و بویراحمد | |
|---|---|
 | |
 | |
| مرکز | یاسوج |
| شمار شهرستان‌ها | ۹ |
| حکومت | |
| • نوع | مرکز |
| • استاندار | یدالله رحمانی[۱] |
| جمعیت (۱۳۹۵) | |
| • کل | ۷۱۳۰۵۲[۲] |
| منطقهٔ زمانی | +۳:۳۰ |
| کد منطقه | ۰۷۴ |
| پلاک خودرو | ۴۹ |
کُهگیلویِه و بویِراحمد یکی از استان‌های ایران است که مرکز آن، شهر یاسوج میباشد. این استان با مساحتی حدود ۱۶ هزار و ۲۴۹ کیلومتر مربع، در امتداد رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد که از شمال به چهارمحال و بختیاری، از غرب به خوزستان، از جنوب به بوشهر و از شرق به فارس و اصفهان محدود می‌شود.[۴]
جمعیت کهگیلویه و بویراحمد بر پایه سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ برابر با ۷۱۳٬۰۵۲ نفر بوده[۵][۶] که ۵۰ درصد آنها در شهرستان بویراحمد حضور دارند.[۷]
این استان حدود ۱ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد. با این وجود بیش از ۲۵ درصد نفت و گاز، ۱۰ درصد رواناب‌ها، ۲۰۰۰ گونه گیاهی (با بیش از ۴۵۰ گونه گیاهی دارویی)، در این استان قرار دارند. ولی با این همه، جز محروم‌ترین استان‌های ایران میباشد.[۸][۹][۱۰] استان کهگیلویه و بویراحمد ۹ درصد از جنگل‌های کشور (حدود ۲۰ درصد کل زاگرس)، را در خود جای داده است، همچین ۵۶ درصد استان را جنگل‌ها پوشانداند از این لحاظ استان مقام اول را در پوشش جنگلی کشور داراست[۱۱]
تقسیمات کشوری
[ویرایش]این منطقه تا قبل از تصرف به دست والیان استان فارس بخشی از حکومت لر بزرگ بود و پس از فروپاشی حکومت لر بزرگ تا دوران قاجار خودگردان بود که سپس به تصرف یکی از والیان ایالت فارس درآمد و ولایتی از فارس شد. در سال ۱۲۵۸ هجری قمری، شهرستان‌های امیدیه، آغاجاری بهبهان، هندیجان، بندر ماشهر و بعد ها دیلم و گناوه از منطقه کهگیلویه جدا شدند. (مردم این شهرستان‌ها همگی لر و لر زبان هستند)[۱۲][۱۳] از سال ۱۳۲۴ هـ. خ به جهات سیاسی، بویراحمد از کهگیلویه مجزا و ضمیمه استان فارس گردید. در ۲۲ تیرماه ۱۳۴۲ طبق تصویب‌نامه مجلس شورای ملی، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد که تا آن زمان بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء استان خوزستان بود از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل گردید و متعاقب آن شهر یاسوج مرکز استان در سال ۱۳۴۴ شکل گرفت و سرانجام در خرداد سال ۱۳۵۵ با همان محدوده به استان تغییر یافت.[۱۳]
این استان به نه شهرستان و ۱۶ بخش تقسیم شده است که شامل ۱۶ شهر و بیش از ۱۷۰۰ روستا می‌گردد .شهرستان‌های این استان عبارتند از:
| شهرستان | مرکز | جمعیت سال ۱۳۹۰ | جمعیت سال ۱۳۹۵[۴] | تغییر |
|---|---|---|---|---|
| بویراحمد | یاسوج | ۲۴۳٬۷۷۱ | ۲۹۹٬۸۸۵ | |
| کهگیلویه | دهدشت | ۱۳۲٬۳۲۸ | ۱۳۱٬۳۵۱ | |
| گچساران | دوگنبدان | ۱۱۹٬۲۱۷ | ۱۲۴٬۰۹۶ | |
| دنا | سی سخت | ۵۲٬۰۴۰ | ۴۲٬۵۳۹ | |
| بهمئی | لیکک | ۳۷٬۰۴۸ | ۳۸٬۱۳۶ | |
| چرام | چرام | ۳۲٬۱۵۹ | ۳۳٬۵۴۳ | |
| باشت | باشت | ۲۰٬۶۹۹ | ۲۱٬۶۹۰ | |
| لنده | لنده | ۲۱٬۳۶۷ | ۲۱٬۸۱۲ | |
| مارگون | مارگون | - | ۱۹٬۸۷۶ |
آمار
[ویرایش]استان کهگیلویه و بویراحمد بایگانی‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine از نظر جمعیت و مساحت از استان‌های کوچک ایران است و درهر دو مورد دارای رتبه ۲۸ در بین سی استان میباشد. بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرستان استان، شهرستان بویراحمد به مرکزیت یاسوج میباشد. جمعیت این استان حدود هشتصد هزار نفر میباشد. ۶۸ درصد از جمعیت کل استان ما در محدوده سنی ۱۵ تا ۶۴ سال هستند که جمعیت جوان را تشکیل می‌دهند. از جمعیت ۷۳۰ هزار و ۵۲ نفر استان، ۱۹۵ هزار و ۲۴۷ نفر در گروه سنی صفر تا ۱۴ سال، ۴۸۴ هزار و ۹۹۵ نفر در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال و تعداد ۳۲ هزار و ۸۴۶ نفر بیش از ۶۴ سال سن دارند.[۱۴]
محرومیت
[ویرایش]استان کهگیلویه و بویر احمد با وجودی که ۷۱۳ هزار نفر جمعیت دارد، با این وجود جز استان‌های محروم کشور میباشد. استان کهگیلویه و بویراحمد با ۱۲٫۶ درصد نرخ بیکاری، رتبه ششم بالاترین بیکاری را در کشور داشته است.[۱۴] درحالی‌که ۲٫۲ تولید ناخالص داخلی ایران را تأمین می‌کند.[۱۵][۱۶]
تاریخ
[ویرایش]استان کهگیلویه وبویراحمد از مناطق اصلی تاریخی عیلامی و الیمائی بوده.[۱۷] با مطالعه باستان شناسان در استان قدمت استان به دوران پارینه سنگی می‌رسد استان کهگیلویه و بویراحمد در دوران ایلامیان جز از انزان شرقی بوده است آثار فراوانی از دوره ایلامیان در استان وجود دارد، با آمدن آریایی‌ها به این ناحیه و قدرت گرفتن شاهان هخامنشی استان جز خاستگاه تمدن هخامنشیان نیز محسوب می‌شد، امپراتوری هخامنشیان دارای ۲۳ ساتراپ بود.[۱۱]
- استان در دوره‌های مختلف تاریخ‌شناسی ایران
- تاریخ پیش از اسلام و پیش از ورود آریایی‌ها که این استان (منطقه جغرافیایی این استان) در دوره هزاره ۴ قبل از میلاد بخشی از تمدن عیلام بوده است.
- در دوره بعد از اسلام و همچنین بعد از ورود آریایی‌ها
از سال ۱۲ هجری به تدریج حمله اعراب به ایران آغاز شد و ساسانیان مغلوب آنان شدند و امپراتوری ایران به دست مسلمانان افتاد. در اوایل دوره اسلامی هر بخش را تحت اختیار یک فرمانروای عرب قرار دادند که یکی از این چهار بخش، منطقه کهگیلویه به مرکزیت ارجان بود. همچنین، ریاست مردم کهگیلویه در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری به عهده فردی به نام روزبه بود که او را پادشاه این منطقه (پادشاه زمیگان) نیز می‌خواندند.[۱۸] با این تفاسیر، حداقل تا سال ۳۴۶ ه.ق خاندان گیلویه بر نواحی کهگیلویه حکومت می‌کردند. اما از قرن سوم هجری به بعد است که محدوده وسیعی از مملکت ایران، شامل استان‌های لرستان، ایلام، کرمانشاه، چهار محال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و همچنین بخش‌هایی از استان فارس، استان بوشهر و استان خوزستان، همگی تحت عنوان بلاد اللور (لرستان) شناخته شد و در سال ۳۰۰ هجری در اختیار دو برادر به نامهای بدر و منصور قرار گرفت.[۱۸] این استان به جز در سلسله حکومت سامانیان و طاهریان و قراقویونلو و قسمت شمالی ان در حکومت مادها جزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران بوده است.
پیشینه
[ویرایش]لرستان به معنی سکونتگاه مردم لر[۱۹] واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای کهگیلویه و بویر احمدی را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای کهگیلویه را منطقه کهگیلوی نام‌گذاری کردند و سکونتگاه لرهای بویراحمد را منطقه بویراحمد نام‌گذاری کرده و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.[۱۹] این منطقه نیز در حکومت قاجاریان به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.[۱۹] امروزه لرستان نام یکی از استان‌های غربی ایران است. در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده است.
| لرستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| لر کوچک | لر بزرگ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| لرستان فیلی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پیشکوه یا لرستان | پشتکوه | بختیاری | بویراحمدی | شولستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| استان لرستان | استان ایلام | چهارمحال و بختیاری و خوزستان | کهگیلویه و بویراحمد | شهرستان ممسنی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مردم‌شناسی
[ویرایش]
مردم استان از قوم لر و شامل ایلات بویراحمدی، دشمن‌زیاری، بهمئی، چرام، طیبی، باوی و نوئی می باشند. البته بخش اندکی از جمعیت استان هم از ایل قشقایی تشکیل شده است. همه ایلات بجز ایل قشقایی به زبان لری جنوبی سخن می‌گویند.[۲۰] مردم لرستان، ممسنی، کهگیلویه و بختیاری از یک نژاد بوده و با یک زبان صحبت میکنند؛ و این مردم لرتبار هستند اصلی‌ترین مشخصه فرهنگی و اجتماعی منطقه، در گذشته ساختار اجتماعی عشایری بوده است. اکثریت مردم استان کهگیلویه و بویراحمد، به زبان لری صحبت میکنند[۷] که این گویش بازمانده زبان ایرانیان قدیم است که کمتر تحت تأثیر زبان‌های بیگانه قرار گرفته است و اختلافات ریشه‌ای با سایر گویش‌های زبان لری ندارد. بیشترین جمعیت گویش‌وران لر در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان است. همچنین لرزبان‌ها تشکیل دهنده جنوب استان ایلام، جنوب استان همدان، جنوب استان مرکزی، شمال استان بوشهر، غرب استان فارس(شامل ممسنی، رستم، سپیدان و....) و استان اصفهان هستند.[۲۱][۲۲]
لری جنوبی
لری جنوبی تنها مختصر به استان کهگیلویه و بویراحمد نیست بلکه بسیاری از شهرها و شهرستان‌های استان‌های خوزستان فارس اصفهان و بوشهر به گویش لری جنوبی سخن می‌گویند[۲۳] که با گویش مردم کهگیلویه و بویراحمد یکسان است. مردم این شهرستان‌ها با مردم کهگیلویه از یک ریشه و نژاد هستند و دارای تاریخ مشترک می‌باشند. سخنوران لری جنوبی با سایر لرتباران و لر زبان‌ها نیز هم تبار می‌باشند و همگی از یک قوم هستند.[۲۴][۲۵]
| تقسیمات لرهای جنوبی[۲۴] | محل سکونت[۲۶] | زبان |
|---|---|---|
| لرهای کهگیلویه و بویراحمد (بویراحمدی، بهمئی، دشمن زیاری، طیبی، چرام، باوی، نوئی و...) [۲۵] | کهگیلویه و بویراحمد:تمام استان
فارس:اقلید، آباده، سپیدان، گله دار، بیضا بوشهر:به طور عمده در بخش شبانکاره خوزستان:بهبهان، باغ‌ملک، هفتکل، رامهرمز، صیدون، آغاجاری، امیدیه، اهواز، رامشیر، ماهشهر، هندیجان اصفهان:سمیرم |
لری جنوبی
(لری بهمئی و لری بویراحمدی و سایرین) |
| لرهای ممسنی[۲۷] | فارس:سپیدان، ممسنی، رستم، کوه چنار، کازرون، بخش ارژن شیراز، بیضا و کامفیزوز
بوشهر:دشتستان |
لری جنوبی |
| لرهای حیات داوودی[۲۸] | بوشهر:گناوه، دیلم، دشتستان، انگالی | لری جنوبی |
| لرهای لیراوی | بوشهر:گناوه، دیلم، دشتستان، بخش انگالی بوشهر، شهرستان کنگان[۲۹] | لری جنوبی |
| لرهای شول[۳۰] | فارس:کامفیروزشمالی، کامفیروز جنوبی | لری جنوبی |
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:
گردشگری
[ویرایش]
کهگیلویه و بویراحمد دارای ۲۱۷ گردشگاه زیارتی و تفرجگاهی است که گردشگری کهگیلویه و بویراحمد بایگانی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine را تنوع می‌بخشد و گردشگران تابستانی می‌توانند از آنها دیدن کنند.
- روستاهای شهرستان باشت
- باغ گردشگری چشمه بلقیس چرام
- تنگ پیرزال در ۱۵ کیلومتری شمال شرق شهر دهدشت[۳۲]
- آبشار بهرامبیگی
- مورصفا دشتروم
- بقعه امامزاده «بی‌بی‌حکیمه» خواهر امام رضا، امام زاده جعفر برادر امام رضا در شهرستان گچساران
- سرچشمه چنارستان سفلی
- آبشار و طبیعت روستای شهنیز
- شهر تور یستی و زیبای سی سخت در دامنه کوه دنا دارای آب و هوای دلپذیر و سالم.
- دهستان توریستی کَریَک معروف به ماسوله جنوب واقع در ۲۵کیلومتری یاسوج و ۵ کیلومتری سیسخت
- رودخانه‌های مارون، چرام، نازمکان، بشار، زهره و مهریان به همراه هزاران چشمه سار دیگر و در کنار آنها سد کوثر، سد شاه قاسم و سد شاه مختار یاسوج.
- ۴۰قله بالای چهار هزار متر دنا
- آبشارهای کمردوغ از توابع شهر دهدشت، تنگه مهریان و گنجه‌ای یاسوج و تنگ سولک بهمئی.
- امامزاده‌های کهگیلویه و شهر تاریخی بلاد شاپور دهدشت، دژ سلیمان و چندین دژ دیگر.
- آثار تل چگاه، آب گرمون، آب شوران، شهر لارندن، آب انبارها، کاروانسراها، قلعه‌ها، گورستان سه طبقه، حمام کهیار دهدشت و تنگ سولک در رشته‌کوه‌های بهمئی
- تنگ تکاب، محل برخورد آریو برزن با اسکندر مقدونی و قلعه‌های قدیمی متعدد شامل قلعه دختر، قلعه مانگشت، و دژ سلیمان که مجموع آنها به «دلی مهرگان» معروف است.
- تنگ شلال دون، رودخانه و بیشه زیبای شاه بهرام، روستای زیبای پلکانی و باغستانی مارین، تنگ هنگان، و امامزاده سید محمود (سید محمید) واقع در شهرستان کهگیلویه
- غارها و اشکفت‌های کوهستان‌ها.
- چهار طاقی خیرآباد علیا و پل خیری مح خان در خیرآباد علیا
- روستای گوشه و زیارت امام زاده شاه قاسم از نوادگان حضرت زین العابدین (ع)
۱۸ رودخانه کوچک و بزرگ، ۴۰ چشمه جوشان آب آشامیدنی و معدنی، ۱۷حلقه قنات، پنج آبشار، سه دریاچه، ۶۰دره و تنگه، بوستان‌ها و دشت‌های سرسبز، امامزاده‌ها، گنبدها، قلعه‌ها، کاروانسراها، مساجد، آب انبارها آتشکده‌ها، پل‌ها و برج‌های تاریخی از دیگر نقاط گردشگری منطقه‌است.
آب و هوا
[ویرایش]اقلیم استان به دو منطقه سردسیر و گرمسیر تقسیم می‌شود:
سردسیر: این مناطق حدود ۸۰۳۷ با میانگین ۹۰۰ متر فاصله از دریا، در استان را در بر می‌گیرد. این مناطق عموماً پر بارش و پر از جنگل‌های انبوه بلوط، بن یا بنه بادام و… است. میانگین بارندگی در این مناطق بین ۴۵۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر در سال است، بارش‌ها از اوایل فصول سرما تا اوایل فصول گرم سال ادامه پیدا می‌کند، این مناطق شهرستان‌های بویراحمد، دنا، مارگون و شمال شهرستان‌های کهگیلویه و گچساران را در بر می‌گرید.
گرمسیر وسعت این مناطق حدود ۸۲۲۶ با میانگین ۳۰۷ متر از سطح دریا است. بارش بین ۶۰۰ تا ۹۰۰ میلی‌متر در سال در این مناطق متداول است. در این مناطق پسته کوهی به وفور پیدا می‌شود. این مناطق شامل شهرستان‌های گچساران، کهگیلویه، باشت، بهمئی و لنده است.[۱۱] شهر یاسوج (مرکز استان) جز یکی از پر بارش‌ترین مرکز ایران است. این شهر بعد از شهر رشت در جایگاه دوم پر بارش‌ترین مرکز استان ایران قرار دارد. همچنین شهر یاسوج یکی از مرتفع‌ترین مراکز استان‌های ایران نیز به‌شمار می‌رود و در جایگاه دوم بعد از شهرکرد قرار گرفته است.[۳۳][۳۴]
دربارهٔ نام استان
[ویرایش]کُهگیلویِه
کهگیلویه با مرکزیت بلادشاپور (دهدشت کنونی) از دو بخش "کوه" به علاوهٔ "گیلویه" ساخته شده‌است. این نام از زمان ساسانیان تاکنون بر روی این ناحیه باقی مانده‌است. خاندان گیلویه یا به عبارتی خاندان روزبه، از مشهورترین و موثرترین خاندان‌های ایرانی در سه سده نخست اسلامی بود که پس از سقوط ساسانیان، علاوه بر درگیری متناوب با اعراب مهاجم و مسلط، به تدریج موفق شدند در دستگاه خلافت عباسی نفوذ یابند و نقش بارز خود را در وقایع سیاسی- اجتماعی عصر نشان دهند. نام گیلویه در منابع و اسناد تاریخی به صورت معرب و به شکل " جیلویه " آمده‌است.
بویِراحمد
بویراحمد نام یکی از ایلات ساکن در این استان است.
معادن
[ویرایش]چهارمین معدن نیترات دنیا در کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد.[۳۵] همچنین سلستین، بوکسیت، سنگ گچ، مواد اولیه سیمان و مواد اولیه آجر و مصالح ساختمانی از جمله معادن این استان است. براساس آمار موجود، بیشترین معادن استان در شهرستان بویراحمد با ۲۲ مورد و بیشترین معادن فعال در شهرستان گچساران با ۱۲ مورد واقع شده‌اند. به دلیل برخورداری از قابلیت تولید محصولات صادراتی با امکان ارزش افزوده و تنوع و پراکندگی ذخایر معدنی کهگیلویه وبویراحمد می‌تواند به برنامه‌های رشد و توسعه اقتصادی به ویژه در مناطق محروم کمک کند. کهگیلویه و بویراحمد دارای بزرگترین معادن رسوبی در ایران و بزرگترین معدن فسفات کشور بوده. نخستین ذخیره معدنی نیترات ایران در کهگیلویه و بویراحمد است. تاکنون ۷۵ فقره پروانه بهره‌برداری معدنی با حجم سرمایه‌گذاری افزون بر سه هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال در استان صادر شده و ۴۷ واحد معدنی نیز با تولید دو میلیون و ۴۰۰ هزار تُن محصول فعال هستند.[۳۶] معدن نیترات پتاسیم لیراب با ظرفیتی بیش از یک میلیون تن. یک میلیارد و ۵۰۰ تن ذخیره معدنی در کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد.[۳۶]
موقعیت جغرافیایی
[ویرایش]استان کهگیلویه و بویراحمد از جمله استان‌های جنوبی ایران به‌شمار می‌رود که با پنج استان همسایه است:
از شرق با استان اصفهان و فارس، از جنوب با استان بوشهر، از غرب با خوزستان و از شمال با چهارمحال و بختیاری.
استان کهگیلویه و بویراحمد حدود ۱۶۲۶۴کیلومتر مربع وسعت دارد. استان کهگیلویه و بویراحمد در بین مدار ۲۹ درجه و ۵۲ دقیقه و ۳۱ درجه و ۲۶ دقیقه شمالی و نصف النهارهای ۴۹ درجه و ۵۵ دقیقه و ۵۱ درجه و ۵۳ دقیقه شرقی قرار دارد[۱۱]
وضعیت اقتصادی
[ویرایش]این استان از نظر اقتصادی به عنوان ناحیه کشاورزی و دامپروری به‌شمار می‌آید. بعد از دامداری و کشاورزی، صنایع استخراج نفت گچساران و کارخانه قند یاسوج و مجتمع دنا صنعت یاسوج (تولید انواع لوله‌های پلیمری) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ولی با این حال فعالیت‌های صنعتی و معدنی در این استان نسبت به سایر مناطق کشور، رشد نیافته و رونق چندانی ندارد. به‌طور کلی صنایع موجود در این استان به دو گروه تقسیم می‌شوند، که عبارتند از صنایع دستی و ماشینی. بزرگترین صنعت موجود استان، صنعت نفت است. در زمینه معادن نیز این استان دارای معادن بوکسیت، مس، فسفات، گوگرد، و غیره است.
استان کهگیلویه و بویراحمد بیش از یک‌میلیون هکتار جنگل دارد و با دارا بودن یک‌درصد از مساحت کل کشور، حدود ۳۰ درصد از کل گونه‌های گیاهی کشور را در خود جای داده است. درختان بلوط علاوه بر آنکه برای دام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، میوه آن برای انسان نیز خاصیت‌های زیادی دارد. خشکیدگی درختان بلوط یکی از مهم‌ترین چالش‌های جنگل‌های زاگرس و این منطقه است. آفت کرم چوبخوار و بیماری زغالی پس از سال ۱۳۹۰ به دلیل خشکسالی به بلوط‌های مناطق زاگرس حمله کرده و این آفت در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۳ خسارات بسیار زیادی به بلوط‌های منطقه زده است.[۳۷]
ترابری
[ویرایش]استان کهگیلویه و بویراحمد تاکنون فاقد راه‌آهن میباشد. این درحالی است که احداث راه‌آهن اقلید-یاسوج در سفر اول دولت نهم به استان کهگیلویه و بویراحمد مصوب و در سال ۱۳۹۴ کلنگ زنی شد و هنوز در دست احداث است ولی بعد از گذشت چندین سال هنوز کاری در این پروژه انجام نشده‌است. با وضعیت فعلی این خط راه‌آهن و قطره چکانی‌های دولت در خصوص تأمین اعتبار ممکن است تا ۵۰ سال طول بکشد!
کلیه محورهای ارتباطی آن با استان‌های همجوار از طریق راه‌های آسفالته برقرار می‌شود. از جمله محورهای ارتباطی که به شهرهای مهم استان‌های همجوار می‌پیوندد، عبارتند از: مسیر شیراز-اردکان (سپیدان)-یاسوج و امتداد آن رو به‌سوی شمال و پیوستن به شهر سیسخت. ادامه محور از یاسوج تا شهر سمیرم در استان اصفهان و همچنین مسیر یاسوج به شهر پاتاوه-لردگان و ادامه آن تا شهرکرد، جاده پاتاوه دهدشت، دهدشت-چرام. یکی دیگر از محورهایی که سه استان همجوار را به هم می‌پیوندد و بسیار پرتردد میباشد، مسیر یاسوج-نورآباد (ممسنی)-گچساران-بهبهان در استان خوزستان است.
این استان دارای دو فرودگاه در شهرهای یاسوج و گچساران میباشد.
فرهنگ
[ویرایش]یاریار زبان لری از آوازهای کهن مردم لر است که از فطرت پاک نیاکان سرچشمه گرفته و بخشی از هویت فرهنگی مردم لر را تشکیل می‌دهد.[۱]
ادبیات ضرب‌المثل
در استان شعرهای حماسی مهمی در ایالات قدیم وجود داشت در میان مردم استان کهگیلویه و بویراحمد اشعار حماسی شاهنامه فردوسی نیز طرفدارهای زیادی دارد؛ علاوه بر جشن‌ها در برنامه‌های تلویزیونی شبکه دنا نیز شاهنامه فردوسی خوانی وجود دارد. همچنین در استان ضرب‌المثل‌های متفاوتی وجود دارد که می‌توان به چند مورد از آنها اشاره کرد:[۱۱]
عَجَلَ کار شیطون: عجله کار شیطان است.
هر کوری جلو پاش بهتر ایبینه: هر فرد نابینا جلوی پایش را بهتر از دیگران می‌بیند.
دِرو وَ دیر ای شَلِه: دورغ از دور می‌لنگد.
سُوار غم پیاده نی خَرَه: سوار به فکر پیاده نیست.
جشن‌ها و آیین‌های مهم در استان
عید نوروز سر آغاز سال شمسی در کشور است که مردم استان آن را جشن می‌گیرند چیدن سفر عید (هفت سین) جز رسومات عید نوروز است قبل از رسیدن عید نوروز بانوان خانه تکانی میکنند، چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه سوری) آتش روشن کرده و روی آتش می‌پرند همچنین در پنجشنبه آخر سال یا چند روز مانده به سال تحویل برای مردگان غذای محلی شیر برنج تهیه کرد و خیرات میکنند[۱۱]
مشاهیر
[ویرایش]- سید علی ملک حسینی، پزشک (بنیانگذار عمل پیوند کبد در ایران)
- حسین پناهی، بازیگر، شاعر و فیلسوف
- سید محمدعلی افشانی، سیاستمدار (استاندار سابق فارس و شهردار سابق تهران)
- بابک مرادی، فوتبالیست
- محمد رشید مظاهری، فوتبالیست
- صابر حردانی، فوتبالیست
- صالح حردانی، فوتبالیست
- علی پیروج، پرتابگر نیزه
- شبنم بهشت، فوتبالیست
- حسن باشت باوی، بوکسور (پدر بوکس ایران)
- جمشید جهانزاده، بازیگر
- پریوش نظریه، بازیگر
- سید ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات
- سید ضیاء هاشمی، جامعه‌شناس (رایزن فرهنگی ایران در سوئد)
- محمدرضا سیاهپور، قاضی (معاون دادستان تهران)
پوشش بانوان
[ویرایش]
مردان لباس لری می‌پوشند و بانوان لباس مختص زنان لر جنوبی را می پوشند.
لباس بانوان در استان را می‌توان به سه قسمت اصلی بالاتنه، پاین تنه و سرپوش تقسیم کرد.
سرپوش که خود نیز به سه قسمت تقسیم می‌شود یک روسری که داری طول یک متر و بین ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتر عرض دارد که بر روی ان پارچی به نام چارقد (سربند) بسته می‌شود همچنین در زیر روسری (مینا) یک کلاه کوچک قرار می‌گیرد.
بالاتنه لباس زنان یک پیراهن دو متر است که از زیر گردن تا کف پاها را می‌پوشاند. پاین تنه تشکل شده از یک دامن است که بیشترین مصرف پارچه را دارد که تقریباً بین پنج تا ۱۲ متر پارچه استفاده می‌کند[۳۸]
موسیقی
موسیقی در استان کهگیلویه و بویراحمد از جایگاه خاصی برخوردار است و به مواقع مختلف شادی و غم از موسیقی‌های متفاوت استفاده می‌شود.[۱۱]
.jpg)
توسعه انسانی
[ویرایش]شاخص کشوری میانگین قد در کشور ایران هم‌اکنون شش درصد بوده که در استان کهگیلویه و بویراحمد این میزان با دو برابر افزایش حدود ۱۲ درصد برآورد شده است. این بدین معناست که میانگین کوتاهی قد در این استان بیش از دو برابر شاخص کشوری است.[۳۹]
صنایع دستی
[ویرایش]صنایع دستی استان کهگیلویه و بویراحمد می‌توان به قالیچه گلیم، گبه، خوردجین و جاجیم و… اشاره کرد[۱۱]
سوغات استان
[ویرایش]سوغات استان می‌توان به گردو ،عسل و انگور و ماهی قزل‌آلا اشاره کرد همچنین میخک نیز جز یکی از سوغات‌های استان به‌شمار می‌رود.[۴۰]
استان کهگیلویه و بویراحمد یکی از استان‌های برجسته در تولید گردو میباشد.
همچنین این استان یکی از قطب‌های تولید عسل در کشور نیز میباشد و این محصول را به کشورهای دیگر نیز صادر می‌کند
ورزش
[ویرایش]در استان بزرگترین ورزشگاه متعلق به شهر یاسوج ورزشگاه آزادی یاسوج است این ورزشگاه در سال ۱۳۹۴ با ۱۵۰۰۰ نفر ظرفیت افتتاح شد.
تیم‌های از استان در لیگ برتر هندبال مردان فعالیت میکنند که عبارتند از:
- باشگاه هندبال فراز بام خائیز دهدشت
- باشگاه هندبال نفت و گاز گچساران
البته در فوتبال نیز تیم‌های در استان فعالیت میکنند:
- باشگاه فوتبال نفت گاز گچساران
- باشگاه فوتبال شهرداری یاسوج[۴۱]
- باشگاه فوتبال اتحاد کهگیلویه
- باشگاه فوتبال ابوذر باشت
غذاهای محلی استان
[ویرایش]استان دارای غذاهای سنتی متعددی است:[۴۰]
- آش کارده (هره)
- شله ماشکی (ماشی)
- شله شیری (شیر برنج)
- شله ماسی یا شله دووی (که به اسم آش دوغ معروف است)
- نان بلوط (کلگ)
- آش دنگو
- شله لیزک
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ «استاندار کهگیلویه و بویراحمد منصوب شد/ معرفی یدالله رحمانی». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۴-۰۹-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۹-۱۸.
- ↑ «طبق سرشماری جمعیت نفوس و مسکن مرکز آمار ایران-آمار سال۱۳۹۵» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ «سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۴.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران.
- ↑ «سالنامه آماری کشور - ۱۳۹۵» (PDF).
- ↑ «جمعیت کهگیلویه و بویراحمد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۸.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «آفتاب - دردسرهای تغییر نام استان کهگیلویه و بویر احمد». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۲.
- ↑ https://www.mehrnews.com/news/2420259/کهگیلویه-و-بویراحمد-استانی-که-همه-چیز-دارد-و-هیچ-ندارد-رتبه
- ↑ https://www.farsnews.ir/kohgiluyeh-boyerahmad/news/14000412000198/تحلیل-جالب-توجه-طهرانچی-از-دلیل-محرومیت-در-کهگیلویه-و-بویراحمد
- ↑ https://www.tahlilbazaar.com/news/4346/کهگیلویه-و-بویراحمد-دارنده-۲۰-درصد-ذخایر-نفت-و-گاز-و-۱۰-درصد
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ ۱۱٫۴ ۱۱٫۵ ۱۱٫۶ ۱۱٫۷ استان‌شناسی کهگیلویه و بویراحمد.
- ↑ «نمایندگان مجلس شورای ملی لیراوی و بندر دیلم در دوره قاجار و پهلوی - اتحاد خبر». www.ettehadkhabar.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۰۱.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «تاریخچه استان» (به پارسی). وبگاه استانداری کهگیلویه و بویراحمد. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۸.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ https://www.isna.ir/news/98110805669/۶۸-درصد-جمعیت-استان-کهگیلویه-و-بویراحمد-جوان-هستند
- ↑ https://donya-e-eqtesad.com/بخش-سیاست-گذاری-100/3691533-رنکینگ-اقتصادی-استان-ها
- ↑ "فهرست استان‌های ایران بر پایه تولید ناخالص داخلی". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2021-07-19.
- ↑ https://www.yjc.news/fa/news/5508237/تنگ-سروک-بهمئی-بزرگترین-میراث-برجای-مانده-از-حکومت-الیمایی
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ http://fanooszagros.ir/?p=23241
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ پشتدار، علی‌محمد (۱۳۷۶). لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی. ج. ۷. علوم انسانی «ایران شناخت». ص. ۱۶۰ تا ۱۸۳. دریافت‌شده در ۶ اوت ۲۰۱۴.
- ↑ "ممسنی در گذرگاه تاریخ" (1). 2014-06-25.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help)[پیوند مرده] - ↑ https://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects
- ↑ https://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects
- ↑ پژوهشی دربارهٔ پراکندگی قوم لر، سکندر امان الهی بهاروند، (ص۷۶).
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ «About: Luri language». dbpedia.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۸.
- ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ کیانوش, زهراکار (2013-01-01). "همگرایی و تغییر زبانی در زبان لری و اهمیت واژه گزینی در احیاء، حفظ و گسترش آن (با تأکید بر گویش فئیلی)" (2).
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ پزوهشی دربارهٔ پراکندگی قوم لر، سکندر امان الهی بهاروند، ص(۹۰الی۱۲۶).
- ↑ "ممسنی در گذرگاه تاریخ" (1). 2014-06-25.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help)[پیوند مرده] - ↑ «Luri language - Alchetron, The Free Social Encyclopedia». Alchetron.com (به انگلیسی). ۲۰۱۷-۰۸-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۲.
- ↑ محل سکونت بعضی از مردمان لیراوی در شهرستان کنگان میباشد که به دلایل خاصی از جمله شغل، تحصیل و… از شهرستان های اطراف به بندر کنگان مهاجرت کردند و الان در بندرکنگان ساکنند.
- ↑ «استان داری بوشهر». https://boushehr.ict.gov.ir/fa/office6354/info/pishineh-پیشینه-تاریخی-اقوام-و-ادیان. پیوند خارجی در
|وبگاه=وجود دارد (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۸۷۲۴۵/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان کهگیلویه وبویراحمد/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۸-۵۸-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۱ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ https://www.jamaran.news/بخش-کهگیلویه-بویراحمد-215/1137701-چرام-سرزمین-طبیعت-رویایی-حیرت-انگیز
- ↑ «امار ۱۸۱ ایستگاه هواشناسی کشور تا سال ۲۰۱۰ میلادی». ۵ دی ۱۴۰۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ «مختصات و ارتفاع استان‌های ایران». ۵ دی ۱۴۰۰.
- ↑ https://www.irna.ir/news/84183980/ظرفیت-های-معادن-کهگیلویه-وبویراحمد-در-مسیر-شکوفایی
- ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ https://www.tahlilbazaar.com/news/26955/گنجهایی-که-در-دل-کوه-خاک-می-خورند-محرومیت-در-کنار-ثروت-معادن
- ↑ "کهگیلویه و بویراحمد| درختان بلوط سرفاریاب مظلومانه جان می‌دهند+تصاویر- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim". 2020. خبرگزاری تسنیم - Tasnim. Accessed January 23 2020. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/07/10/2109431/کهگیلویه-و-بویراحمد-درختان-بلوط-سرفاریاب-مظلومانه-جان-می-دهند-تصاویر.
- ↑ «صفحه اصلی - صدا و سیمای کهگیلویه و بویر احمد». yasouj.irib.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ دسامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۶.
- ↑ «پنج استان با سوء تغذیه و ناامنی غذایی مواجهند». ایرنا. ۵ شهریور ١٣٩٣.
- ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ 10 (۲۰۱۸-۰۲-۲۷). «سوغات و خوراکی‌هایی که سفر به کهگیلویه و بویراحمد را ماندگار می‌کند». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۰۲.
- ↑ «شهرداری یاسوج یک گام دیگر به لیگ برتر نزدیک شد». خبرگزاری مهر.
پیوند به بیرون
[ویرایش]
| مرکز |   | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها | ||
| جاذبههای گردشگری | ||
| نوشتارهای وابسته | ||
 | ||
ولایتهای صفویان | ||
|---|---|---|
 | ||
* نشانگر استان‌های با عمر کوتاه | ||
|  | |