ژرژ آقابکوف

ژرژ «گئورگی» آقابکف
نام هنگام تولد	Grigoriĭ Sergeevich Agabekov
زادهٔ	۱۸۹۶ عشق‌آباد
درگذشت	۱۹۳۷ (۴۱ سال) پیرنه
علت مرگ	ترور
ملیت	امپراتوری روسیه
شهروندی	امپراتوری روسیه (پیش از ۱۹۲۲), ارمنستان (پس از ۱۹۲۲), defected while serving The OGPU in France (۱۹۳۰)
تحصیلات	تاشکند Praporshchik
پیشه(ها)	سرباز، جاسوسی
سال‌های فعالیت	۱۹۱۴–۱۹۳۷
کارفرما	کمینترن
سازمان(ها)	چکا، OGPU
شناخته‌شده برای	جاسوسی
آثار برجسته	OGPU (۱۹۳۰)

ژرژ «گئورگی» آقابکف ( روسی: Георгий Серге́евич Агабеков؛ ۱۸۹۶ – درگذشته ۱۹۳۷) سرباز ارتش سرخ شوروی، مأمور اداره مشترک دولتی سیاسی (OGPU)، عضو چکا و بین سال‌های ۱۹۲۸–۱۹۲۹، رئیس بخش شرقی (OGPU) بود.

زندگی‌نامه

وی با نام اصلی هاروتیونوف در سال ۱۸۹۵ در یک خانواده ارمنی در عشق‌آباد، امپراتوری روسیه به دنیا آمد. از سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۶ در ارتش روسیه در جنگ جهانی اول مبارزه نمود. به دنبال انقلاب اکتبر در مارس ۱۹۱۸ به گارد سرخ پیوست. در سال ۱۹۲۰ به حزب بلشویک پیوست. به زبان‌های فارسی و ترکی استانبولی نیز صحبت می‌کرد.

وی در زمان خدمت خود در سازمان «گ.پ. ئو» ماموریت‌های مختلفی در شهرهای شوروی و کشورهای افغانستان، ایران و ترکیه به عهده گرفت. در طی مأموریت خارج از کشور خود دو سال در افغانستان، دو سال در ایران و چهار ماه در ترکیه اقامت داشته است. وی نهایتاً در ترکیه بود که در ژانویه ۱۹۳۰ به فرانسه فرار کرد. در آنجا، ابتدا گوشه‌هایی از خاطرات خود را در روزنامه لوماتن چاپ پاریس انتشار داد و آنگاه سال بعد تمام یادداشت‌های خود را در کتابی به زبان فرانسوی منتشر کرد. پس از مدت کوتاهی ترجمه کتاب او به زبان انگلیسی در آمریکا منتشر شد. افشاگری‌های آقابکف در روزنامه لوماتن مثل بمب در اروپا منفجر شد و مردم اروپا را که تا آنزمان اطلاعات زیادی نسبت به حکومت شوروی که از بدو پیدایش در پرده‌ای از اسرار فرورفته بود نداشتند تا حدودی آگاه کرد.

آقابکف در اوت ۱۹۳۷ در کوهستان‌های پیرنه توسط مأموران اتحاد شوروی سرانجام پس از یک سری تلاش‌های ناموفق ترور شد.

مأموریت در ایران

خدمت وی در ایران شامل دو دوره که دوره اول از اوت ۱۹۲۶ تا ژانویه ۱۹۲۷ به عنوان نماینده «گ.پ. ئو» در شهر مشهد و دوره دوم از آوریل ۱۹۲۷ تا اوت ۱۹۲۸ به عنوان ریاست کل سازمان در ایران بود.نتایج انتشار کتاب خاطرات آقابکف در ایران بسیار قابل توجه بود و باعث دستگیری رابطان، جاسوسان و خبر چینانی شد که نامشان در کتاب برده شده بود؛ لذا در حدود ۴۳۰ از افراد توسط حکومت بازداشت شدند که در نهایت ۴ نفر از آنها در دادگاه نظامی اعدام شدند.انتشار خاطرات آقابکف تأثیر زیادی نیز بر هیئت حاکمه ایران گذاشت و اطمینان رضا شاه نسبت به دولت شوروی کاهش یافت و سعی بر این قرار گرفت که هر چه بیشتر از همکاری‌های گسترده دو کشور کاسته شود.

آقابکف سازمان جاسوسی روسیه در ایران را به قدری نیرومند و مؤثر کرد که به عنوان مثال فقط در ایالت خراسان پنجاه مأمور مخفی در سمت‌های مختلف و بسیار حساس داشت به طوری که از محتوای یک نامه معمولی دولت ایران تا مهم‌ترین اسناد سیاسی دولت انگلستان در بدو ورود یا خروج از این ایالت مطلع می‌شد. لیست برخی از جاسوسان، عناصر و رابطان روسیه در ایران که در کتاب ذکر شده:

• عبدالحسین تیمورتاش: اشاره به گفتگوی دوستانه او با سفیر روسیه در تهران که منجر به کسب اخبار جزئیات مذاکرات دولت‌های ایران و انگلستان شد.
• محمد فرخی یزدی: با تشویق یکی از کارمندان سفارت روسیه که صمیمیت زیادی با او داشت مقالاتی در تمجید و ستایش از تشکیلات شوروی در ایران به چاپ می‌رساند.
• محمدعلی میرزا خاقانی متصدی رمز دفتر نخست‌وزیری ایران که مسکو به واسطه او به تمام پیام‌های دولت ایران به نمایندگانش دسترسی پیدا کرد
• محمد آقازاده خراسانی: سازمان جاسوسی روسیه برای شکستن تحریم تجاری که به تازگی توسط دولت ایران علیه روسیه وضع شده بود، با پرداخت رشوه به آقازاده او را تبدیل به یکی از دوستان روسیه می‌کند بنابراین آقازاده عده زیادی از تجار را ترغیب کرد تا به دولت ایران برای از سرگیری دوباره روابط تجاری با روسیه فشار بیاورند. او در این کار به قدری جلو رفت که حتی منجر به صدور بیانه تجار در اعتراض به کندی مذاکرات ایران و روسیه شد
• لهاک‌خان باوند دریافت آموزش‌های مخفیانه نظامی توسط نیروهای مسلح نفوذی روسیه به ایران و اشاره به عقاید بولشویکی او
• صولت‌السلطنه هزاره: کمک به روسیه برای قاچاق نیروهای روسیه و تفنگ از ایران به هند
• عباس اسکندری: از او به عنوان جاسوس شماره ۱۶ نام برده شده است که در وزارت فوائد عامه، برای روسیه جاسوسی می‌کرده است.

جستارهای وابسته

• قربانیان ارمنی در پاکسازی بزرگ

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Georges Agabekov». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۳ مارس ۲۰۱۹.

• [۱] at Avproduction.am بایگانی‌شده در ۶ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
• Armenian Soviet Encyclopedia. Yerevan.
• Այվազյան, Հ. Մ. (2005). Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով). Vol. առաջին. Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատ.