پیش‌نویس:قشقایی در تاریخ باستان

کنفدراسیون قشقایی (به انگلیسی: Qashqai) (در کتیبه های باستانی هیتی : kaska) از قبایل باستانی هستند که در هزاره دوم قبل از میلاد در شمال آناتولی زندگی می کردند و طی هزاره ها از طریق رشته کوه های زاگرس به ایران کوچیده اند(وجود نماد ها (تمغاهای) قشقایی در سنگ نگاره‌های تیمره خمین، در هزاره دوم و سوم قبل از میلاد موید این مطلب است). فلات ایران و آناتولی مسکن اصلی و مادری قشقایی‌ها در طول تاریخ بوده است. دقیق ترین اطلاعات در خصوص قشقایی ها در منابع هیتی و بخشی در منابع آشوری و مصری یافت می شود. نام قشقایی به صورت Gaşga، Kaşga، Kaşka در این منابع ذکر شده است. در کتیبه‌های رامسس دوم به‌عنوان KşKş، و در منابع آشوری به صورت mat Kashku (سالنامه سارگون) و در زبان اوگاریتی kfk نوشته شده است.

توافق کلی بین محققان وجود دارد که قشقایی ها در سواحل دریای سیاه ساکن بودند . بر این اساس، مرزهای کشور قشقایی اساساً به هایاشا در شرق، تومانا و پالا در غرب، یوکاری مملکت در جنوب و دریای سیاه در شمال محدود می‌شد . اگر بخواهیم آن را با نام‌های مکان امروزی بیان کنیم، منطقه بین غرب سینوپ و گیرسون و مناطق توسیا- مرزیفون- آماسیا- توکات- نیکسار- کویولحیسار- شبینکاراهیسار است. هنگامی که به منابع باستانی نگاه می کنیم، در متنی از Hattusili III اولین پادشاهان دولت هیتی آمده است که رودخانه کلکیت به عنوان مرز هیتی-قشقایی در زمان لابارنا و هاتوسیلی اول تعیین می‌گردد.

|image= |caption=کودکی از ایل قشقایی

(اتحادیه ایلی قشقایی) از اتحاد ایلات و طوایف ترک زبان اغوز زیر تشکیل شده است:

۱)ایمور (فارسیمیدان)

۲)کشکولی

۳)دره شوری

۴)عمله

۵) شش بلوکی

هر یک از طوایف ایل قشقایی، علامت (نماد) (اوجاق) یا تمغای مختص خود را دارد. این نماد ها با نماد های ایلات ترکمان اغوز همخوانی و پیوستگی دارد. تمغای اصلی ایل قشقایی، تمغای قایی است که به آن ایل اوجاقی (اوجاق ایل ) می گویند.

ایل قایی

تمغای قایی مطابق کتاب دیوان لغات الترک تالیف محمود کاشغری، قرن چهارم هجری
مناطق با جمعیت چشمگیر
ترکیه، ترکمنستان،ایران
زبان‌ها
زبان‌های ترکی
دین
اسلام
قومیت‌های وابسته
ترکان اغوز، قشقایی، ایل قنق، سالور، بیگدلی، بایندر، بیات، ایل افشار

سکه منات ترکمنستان که بنای یادبود ارطغرل غازی (از روسای قبیله قایی) را در عشق‌آباد به تصویر کشیده است.

قبیله کای یا قایی (ترکی استانبولی: Kayı boyu) یکی از قبایل بیست و چهارگانه ترک ها است. قایی فرزند ارشد «گون‌خان»، و گون‌خان فرزند ارشد اوغوزخان بود. امپراتوری عثمانی توسط روسای این قبیله بنیان‌گذاری شده است. کای به‌معنی محکم و طوفان بوده و نام پرندهٔ آنها شونقار (سنقر) بوده‌است. اغوز خان شش فرزند داشت هر کدام از آنان صاحب چهار فرزند شدند. هر کدام از این فرزندان یکی از طوایف ۲۴گانه ترکان اغوز را تشکیل می‌دهد. فرزندان اغوز خان به ترتیب: گون (خورشید) خان، آی (ماه) خان، یلدیز (ستاره) خان، گوک (آسمان) خان، داغ (کوه) خان، دنیز (دریا) خان بودند.

تمغاهای قبایل اوغوز

هر یک از قبیله‌های ترک اغوز تمغای ویژه خود را داشتند به‌صورت زیر:

• 
  آق‌اولی
• 
  آلایونتلو
• 
  افشار
• 
  بیات
• 
  بایندر
• 
  بیگدلی
• 
  بوگدوز
• 
  چاوولدور
• 
  چپنی
• 
  دودورغا
• 
  دوگر
• 
  ایمور
• 
  ایغدیر
• 
  قره‌اولی
• 
  قایی
• 
  قینیق
• 
  پچنک
• 
  سالور
• 
  یازیر
• 
  ییوا
• 
  یورگیر

زیستگاه های فعلی قشقایی

مرکز اصلی این ایل استان فارس است. اما به دلیل وسعت اراضی و قلمرو در دیگر استان‌ها نیز ساکن هستند. از این جمله می‌توان به استان‌های کهگیلویه وبویراحمد (گچساران)، چهارمحال و بختیاری (بروجن، سامان، کیان، جونقان، بلداجی، طاقانک، بارده، هرچگان)، خوزستان (هفتکل) و (زیدون)، اصفهان (شهرضا، قسمتهایی از سمیرم، دهاقان، فریدن، چادگان و لنجان) و بوشهر (دشتستان و دشتی) یزد (ابرکوه) اشاره نمود.

منطقه کوچ ایل قشقایی در ایران، ییلاق آنها با رنگ سبز و قشلاق آنها با رنگ بنفش مشخص شده است

باغ ارم مرکز هدایت ایل قشقایی

مرکز هدایت ایل قشقایی باغ ارم شیراز بوده است. تاریخ ساخت این باغ را دوره سلجوقی می‌دانند؛ زیرا در آن روزگار، اتابک قراچه، از اتابکان فارس، اقدام به ساخت باغ تخت و چند باغ دیگر در شیراز کرده بود و ممکن است این باغ نیز به درخواست وی ساخته شده باشد.

به گفته مرحومه فرخ بی بی، دختر صولت الدوله قشقایی باغ ارم را میرزا قاسم خان خلج بواناتی به پدر زنش، جانی خان ایلخانی قشقایی تقدیم کرد. که بنای اولیه عمارت باغ ارم توسط جانی خان قشقایی و پسرش محمد قلی خان قشقایی در زمان فتحعلی شاه قاجار احداث شده‌است. معماری بنا نیز توسط شخصی بنام حاج محمد حسن که از معماران معروف بوده صورت گرفته‌است. در کتاب خاطرات ملک‌منصور خان قشقایی نیز ذکر شده‌است که باغ ارم محل اقامت خان قنقری بوانات بوده‌است. در زمان قاجاریه و پهلوی این باغ مقر سران ایل قشقایی بوده و اکنون هم سند آن به نام خسرو خان قشقایی است. بعد ها این باغ مصادره و به مالکیت دولت درآمده و به دانشگاه شیراز واگذار شد. این باغ تنوع گیاهی بسیار بالایی دارد و گیاهان بسیاری از اقصا نقاط جهان در این باغ کاشته شده‌است؛ به شکلی که باغ در قالب یک نمایشگاه از انواع گل‌ها و گیاهان درآمده‌است. در حال حاضر این باغ در اختیار دانشگاه شیراز است؛ باغ گیاه‌شناسی آن در اختیار دانشکده کشاورزی و ساختمان باغ در اختیار دانشکده حقوق قرار دارد. در تاریخ ۶ تیرماه ۱۳۹۰ در سی و پنجمین اجلاس کمیتهٔ میراث جهانی یونسکو باغ ارم شیراز به همراه هشت باغ دیگر ایرانی در فهرست میراث جهانی ثبت گردید.

ایلخانان قشقایی

امیر قاضی شاهیلو

صولت الدوله قشقایی

خسرو قشقایی‌

خسروخان، چهارمین پسر اسماعیل خان صولت‌الدوله (ایلخان قشقایی) و خدیجه بی‌بی، پس از محمدناصر خان، ملک‌منصور خان و محمد حسین خان بود. در دورهٔ حکومت رضاشاه و تلاش دولت مرکزی برای گسترش فرمانروایی و حذف عناصر پرنفوذ، پدرش اسماعیل خان که ایلخان و وکیل مجلس شورای ملی بود با دولت دچار اختلاف شد و به زندان افتاد و جان خود را در زندان از دست داد.

پس از شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی، خسرو صولت قشقایی که در تهران و تحت نظر حکومت رضاشاه بود به میان ایل قشقایی در استان فارس بازگشت و تا سال ۱۳۳۲ برای یک دورهٔ ۱۲ ساله به عنوان سیاستمداری پرنفوذ در صحنهٔ سیاسی ایران و فارس فعالیت کرد.

خسروخان در ایام جوانی(باغ ارم)

موارد مرتبط

نیسان قشقایی

فرش قشقایی

لباس قشقایی

اسب دره شوری