هشتک (صورت فلکی)
| صورت فلکی | |
 | |
| کوته‌نوشت | Oct |
|---|---|
| نام لاتین | Octans |
| نام‌های دیگر | ثُمن، اُکتان |
| بُعد | ۲۲ |
| میل | −۹۰ |
| چارَک (ربع آسمان) | هشتکی |
| پهنه | ۲۹۱ مربع درجه (۵۰) |
| ستارگان اصلی | ۳ |
| ستاره‌های دارای سیاره | ۲ |
| ستاره‌های درخشان‌تر از ۳.۰۰m | ۰ |
| ستاره‌های نزدیک‌تر از ۱۰.۰۰ پارسک (۳۲.۶۲ سال نوری) | ۰ |
| درخشان‌ترین ستاره | نو(ν) هشتک (۳٫۷۳m) |
| نزدیک‌ترین ستاره | اچ‌دی ۲۱۲۱۶۸ (۷۵٫۲ ly, pc) |
| اجرام مسیه | ۰ |
| بارش‌های شهابی | ????? |
| صور فلکی هم‌جوار | طاووس هندی توکان مرغ بهشتی (صورت فلکی)مرغ بهشتی آفتاب‌پرست کوهمیز ابمار |
| رویت‌پذیر از عرض‌های جغرافیایی +۰° و −۹۰°. بهترین مشاهده در ۲۱:۰۰ (۹ شب) در ماه اکتبر (در تمام نیمکره جنوبی و در تمام وفت دیده می‌شود). | |
هَشتَک(به انگلیسی: Octans) یا ثُمْن به معنی یک‌هشتم دایره، جنوبی‌ترین صورت فلکی آسمان است که از نیمکره شمالی دیده نمی‌شود این صورت فلکی توسط نیکولاس-لوئی دو لاکای به وجود آمد. محور جنوبی حرکت زمین (قطب جنوبی آسمان) در نزدیکی سیگما هشتک قرار دارد.
هشتک یک صورت فلکی کم‌فروغ است که در عمق نیمکره جنوبی آسمانی واقع شده است. نام آن در لاتین به معنای «هشتمین بخش یک دایره» است، اما به نام اکتانت، یکی از ابزارهای ناوبری، نام‌گذاری شده است. این صورت فلکی توسط نیکولاس-لوئی دو لاکای، اخترشناس پادشاهی فرانسه در سال ۱۷۵۲ ایجاد شد و همچنان یکی از صورت‌های فلکی است. قطب سماوی جنوبی در مرزهای هشتک قرار دارد.
تاریخچه و اسطوره‌شناسی
[ویرایش]هشتک یکی از ۱۴ پیکر آسمانی بود که توسط نیکولاس-لوئی دو لاکای، اخترشناس فرانسوی، در طول سفرش به دماغه امید نیک تعریف شد و در ابتدا «هشتک بازتابشی» (l’Octans de Reflexion) نامیده شد. او این صورت فلکی را در سال ۱۷۵۲ پس از مشاهده و ثبت تقریباً ۱۰ هزار ستاره جنوبی در طول اقامت دو ساله خود در دماغه امید نیک ابداع کرد. او چهارده صورت فلکی جدید را در مناطقی از نیمکره جنوبی آسمانی که از اروپا قابل مشاهده نبودند، طراحی کرد. همه به جز یکی از این صورت‌های فلکی به ابزارهایی اختصاص داشتند که نماد عصر روشنگری بودند.[الف][۱]
این صورت فلکی بخشی از کاتالوگ آسمان جنوبی او به نام «آسمان جنوبی پرستاره» (به لاتین: Coelum Australe Stelliferum) بود که پس از مرگش در سال ۱۷۶۳ منتشر شد. در اروپا، این صورت فلکی با نام «هشتک هَدلی» (به لاتین: Octans Hadleianus)، به افتخار جان هدلی، ریاضی‌دان انگلستان که در سال ۱۷۳۰ اکتانت (گوشه‌سنج) را اختراع کرد، شناخته شد. به دلیل کم‌نور بودن، قدمت نسبتاً جدید و عرض جغرافیایی جنوبی بسیار زیاد، هشتک ارتباط خاصی با اسطوره‌شناسی ندارد.[۲]
ویژگی‌های قابل توجه
[ویرایش]ستارگان
[ویرایش]
هشتک به‌طور کلی یک صورت فلکی کم‌نور است که تنها یک ستاره آن از قدر ۴ روشن‌تر است. پرنورترین عضو آن نو هشتک، یک ستاره غول در ردهٔ K1 III با قدر ظاهری ۳٫۷۳ است. این ستاره در فاصله ۶۳٫۳ ± ۰٫۸ سال نوری از زمین قرار دارد.[۳]
بتا هشتک دومین ستاره پرنور این صورت فلکی است.
سیگما هشتک، ستاره قطبی جنوبی، یک ستاره با قدر ۵٫۴ است که تنها یک درجه با قطب سماوی جنوبی فاصله دارد. کم‌نور بودن نسبی آن باعث می‌شود برای ناوبری کاربردی نباشد.[۴]
بی‌کیو هشتک یک ستاره کم‌نورتر با قدر ۶٫۸۲ است که فاصله بسیار کمتری (کمتر از یک درجه) نسبت به سیگما با قطب جنوب دارد.
علاوه برداشتن ستاره قطبی جنوبی زمین، هشتک همچنین ستاره قطبی جنوبی زحل، یعنی دلتا هشتک با قدر ۴٫۳ را نیز در خود جای داده است.
انجمن نجوم آفریقای جنوبی در سال ۲۰۰۳ گزارش داد که مشاهده ستاره‌های میرای آر هشتک و تی هشتک به شدت مورد نیاز است.[۵]
چهار سامانهٔ ستاره‌ای شناخته شده‌اند که سیاره دارند. مو۲ هشتک یک سامانهٔ دوتایی است که یکی از اجزای روشن‌تر آن سیاره دارد. نو هشتک اِی نیز یک سیاره مداری دارد. اچ‌دی ۱۴۲۰۲۲ یک سامانهٔ دوتایی است که یکی از اجزای آن یک ستاره شبیه خورشید با یک سیاره عظیم با دوره مداری ۱۹۲۸ ± ۴۶ روز است. اچ‌دی ۲۱۲۳۰۱ یک ستاره رشته اصلی زرد-سفید با یک مشتری داغ است که هر ۲٫۲ روز یک مدار کامل می‌زند.
اجرام اعماق آسمان
[ویرایش]
ان‌جی‌سی ۲۵۷۳ (که به عنوان «جنوبی‌ترین به قطب»[۶] نیز شناخته می‌شود) یک کهکشان مارپیچی میله‌ای کم‌نور است که در نزدیکی قطب سماوی قرار دارد. ان‌جی‌سی ۷۰۹۵ و ان‌جی‌سی ۷۰۹۸ دو کهکشان مارپیچی میله‌ای هستند که به ترتیب ۱۱۵ میلیون و ۹۵ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارند. خوشه ستاره‌ای باز کم‌تراکمی به نام کولیندِر ۴۱۱ نیز در این صورت فلکی قرار دارد.
نام‌گذاری‌ها
[ویرایش]یواس‌اس اکتانس (ای‌اف-۲۶) یک کشتی ذخیره‌سازی بود که توسط نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در طول جنگ جهانی دوم استفاده می‌شد.
منابع
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Wagman, Morton (2003). Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others. Blacksburg, Virginia: The McDonald & Woodward Publishing Company. pp. 6–7. ISBN 978-0-939923-78-6.
- ↑ Staal 1988, p. 257.
- ↑ Brown, A. G. A.; et al. (Gaia collaboration) (August 2018). "Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties". Astronomy & Astrophysics. 616. A1. arXiv:1804.09365. Bibcode:2018A&A...616A...1G. doi:10.1051/0004-6361/201833051. Gaia DR2 record for this source at VizieR.
- ↑ Staal 1988, p. 258.
- ↑ Cooper, Tim (2003). "Presidential address: Amateur Observations – Successes and Opportunities". Monthly Notes of the Astronomical Society of Southern Africa. 62: 234–240. Bibcode:2003MNSSA..62..234C.
- ↑ به لاتین: Polarissima Australis
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Octans». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۸ مه ۲۰۰۸.
- ↑ تنها استثنا کوهمیز است که به نام کوه تیبل نام‌گذاری شده است. سیزده صورت دیگر (در کنار ساعت) عبارت‌اند از تلمبه، اسکنه، دوپرگار، کوره، ساعت، میکروسکوپ، گونیا، سه‌پایه، قطب‌نما، تور، سنگتراش و تلسکوپ.[۱]
پیوند به بیرون
[ویرایش]- The Deep Photographic Guide to the Constellations: Octans
- Starry Night Photography : Octans
- Star Tales – Octans
- (in Dutch) The Octans is also a training vessel for the Maritime Institute Willen Barentz
