ماهی‌شناسی کاربردی
ماهی‌شناسی کاربردی دانش نوینی در گسترهٔ علوم محسوب می‌گردد که علاوه بر پرداختن به چگونگی زیست ماهی، با علوم کاربردی و اجرایی نیز در ارتباط می‌باشد[۱][۲]. آب به عنوان محیط زیست ماهیان و آبزیان[۳]، تمامی نیازهای حیاتی آنها را برطرف می‌نماید. دو پارامتر مهم درجة حرات و شوری آب، از جمله دلایل اصلی پراکنش و مهاجرت آبزیان محسوب می‌گردند[۲][۴].
کاربردهای تکنیکی
[ویرایش]انجام مطالعات دقیق علمی، نیازمند روش‌های کارآمد و فنون تخصصی در زمینة ماهی‌شناسی می‌باشد[۲]، تا به عنوان منابعی کاربردی و مطمئن، به عنوان دستورالعمل کار در پژوهشکده‌ها و آزمایشگاه‌های ماهی‌شناسی و علوم وابسته به آن، مورد استفاده قرار گیرند. به همین دلیل علمی با عنوان ماهی‌شناسی کاربردی نیازهای تکنیکی مربوطه را تا حدودی برطرف می‌نماید[۲]؛ به‌طوری‌که محققان رشته‌های شیلات و بیولوژی دریا، و همچنین سایر علوم وابسته، به آسانی بتوانند تحقیقات و پروژه‌های تخصصی خود را در زمینه‌های ماهی‌شناسی و بررسی‌های بیولوژیک، با استفاده از روش‌های ماهی‌شناسی کاربردی به انجام رسانند.
ارتباط با علوم
[ویرایش]در واقع دانش ماهی‌شناسی کاربردی به عنوان راهنما و دستورالعملی در زمینة شناسایی و بررسی ماهی‌ها می‌پردازد؛ به‌طوری‌که، در این دانش به بیولوژی ماهیان، به ویژه ماهیان آب شیرین و شور پرداخته، به شناخت ابزار، تجهیزات، وسایل و مواد لازم برای صید و نیز با دقت بیشتر، به آماده‌سازی و چگونگی انتقال نمونهٔ ماهیان به آزمایشگاه جهت مطالعات علمی ماهی‌شناسی می‌پردازد[۲].
کاربرد در علوم شیلات و آبزیان
[ویرایش]همچنین در زمینهٔ تشخیص و شناسایی نمونه‌های ماهی، با بررسی پارامترهای بیولوژیک ماهی، همانند فاکتورهای قابل اندازه‌گیری و قابل شمارش، چگونگی تعیین سن و زیست‌سنجی ماهیان مورد نظر قرار می‌گیرد[۵][۶][۷]. از طرفی این علم به بررسی‌های مرتبط با بیولوژی تولید مثل و رسیدگی جنسی ماهی [۵][۱۲] پرداخته و به‌طور نسبتاً جامع، به تقسیم‌بندی گونه‌های مختلف ماهیان از نظر رژیم غذایی، شناسایی و ارزیابی روش‌های مختلف تغذیه و نیز بررسی عادات غذایی ماهیان می‌پردازد[۱][۲][۴].
کاربردهای سیستماتیک
[ویرایش]ماهی‌شناسی کاربردی از دیگر سو به اختصاصات خانواده‌ها و جنس‌های ماهیان آب‌های داخلی، آب شیرین و دریایی [۱۳][۱۴] و چگونگی نگارش و تفسیر کلید شناسایی ماهیان را مورد بررسی قرار می‌دهد[۱][۲][۸]؛ و درنهایت، با دید بررسی ماهیان مختلف و با توجه به اهمیت ماهیان حوزه‌های اکولوژیک در گستره جهانی، گروه‌های ماهیان را، به سه دستة ماهیان اقتصادی درجة اول، ماهیان اقتصادی درجة دوم و ماهیان غیراقتصادی تقسیم می‌نماید[۱][۲]، و آنها را به‌طور کامل مورد بررسی‌های سیستماتیک، ویژگی‌های بیولوژیک و پراکنش جغرافیایی قرار می‌دهد[۲][۴][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۵].
سابقه ماهی‌شناسی در ایران
[ویرایش]در ایران نیز ماهی‌شناسی سابقه‌ای نزدیک به یکصد سال دارد و از بانیان علوم ماهی‌شناسی و شیلاتی کشور می‌توان به احمد بریمانی، اسماعیل رستمی و فرهاد فریدپاک به همراه امین کیوان، استادان بنیانگذار و پیشکسوت علوم شیلات ایران، نام برد که در گسترة علوم و فنون شیلاتی، تألیفات با ارزشی در نیم قرن اخیر، در داخل و خارج از ایران، از خود برجای گذاشته‌اند. از جمله پژوهشگران و محققان معاصر صاحب تألیفات علمی در زمینه ماهی‌شناسی و مطالعه ماهیان می‌توان از فرهاد فریدپاک، امین کیوان، احمد بریمانی، غلامحسین وثوقی، حسین عمادی، مسعود هدایتی فرد، برایان کد[۱]، اصغر عبدلی، یزدان کیوانی و مسعود ستاری و … نام برد که در راستای علم ماهی‌شناسی، آثار قابل توجهی منتشر نموده‌اند.
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش][۱] وثوقی، غ. ح؛ و ب. مستجیر، ۱۳۷۱. ماهیان آب شیرین، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، ۳۱۷ص.
[۲] هدایتی‌فرد، مسعود، ۱۳۸۶، ماهی‌شناسی کاربردی، انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، ۲۲۶ صفحه. شابک ۹۶۴-۴۵۰-۴۰۴-۶،
[۳] بریمانی، ا. ۱۳۵۲. ماهی‌شناسی و شیلات، انتشارات دانشگاه تهران و دانشگاه ارومیه(۱۳۵۶).
[۴] رستمی، ا. ۱۳۲۴. ماهیان آب شیرین حوزة دریای خزر و حفاظت از ذخایر آنها، نشریه دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، مرداد _ آبان ۱۳۲۴، ص: ۱۱۱ الی ۱۷۵، تهران.
[۵] احمدی، محمدرضا، ۱۳۶۹. تکنیک ایزوالکتروفوکوسینگ Isoelectrofocousing و کاربرد آن در تشخیص‌های گونه‌ای، کنفرانس ملی بهره‌برداری مناسب از ذخایر آبزیان دریای مازندران، (۱۷ تا ۱۹ مهر)، بابلسر.
[۶] ریدل، د. ۱۹۷۴. ماهی و ماهیگیری، ترجمة: غ.ح. وثوقی، م.ر. احمدی، ۱۳۶۵، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۲۹۱ص.
[۷] فریدپاک، ف. ۱۳۴۵. جدول تشخیص خانوادة ماهیان حوزة دریای خزر، انیستیتو ماهی‌شناسی صنعتی، شرکت سهامی شیلات ایران، نشریة شمارة ۷، بندرانزلی.
[۸] کازانچیف، ا.ن. ۱۹۸۱. ماهیان دریای خزر و حوزة آبریز آن، مترجم: ا. شریعتی، ۱۳۸۳، چاپ دوم، انتشارات نقش مهر، تهران. ۲۱۴ص.
[۹] کیوان، امین؛ ۱۳۸۲. ماهیان خاویاری ایران، شرکت سهامی شیلات ایران، تهران، ۴۰۰ص.
[۱۰] عبدلی، ا. ۱۳۷۸. ماهیان آب‌های داخلی ایران، انتشارات موزة طبیعت و حیات وحش ایران، تهران، ۳۷۸ ص.
[۱۱] نادری جلودار، م. عبدلی، ا. ۱۳۸۳. اطلس ماهیان حوزهٔ جنوبی دریای خزر، مؤسسة تحقیقات شیلات ایران، تهران، ۹۶ص.
[۱۲] هدایتی‌فرد، م؛ یوسفیان، م.م.ر. احمدی، ۱۳۷۶. ارائه الگویی جهت تشخیص رسیدگی جنسی تاسماهیان (Acipenseridae). اولین کنگرة جانورشناسی ایران، دانشکدة علوم دانشگاه تربیت معلم، ۲۶ و ۲۷ شهریور ۱۳۷۶، تهران.
[۱۳] بلگواد، ه، لوپنتین، ۱۹۴۲، ماهیان خلیج فارس، مترجم: اعتماد، ا، مخیر، ب. ۱۳۶۹، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، ۴۲۲ص.
[۱۴] هدایتی‌فرد، م. ۱۳۷۴. بررسی بیولوژیک ماهی تون هوور(Thunnus tonggol) در سواحل جنوبی ایران، پایان‌نامهٔ کارشناسی مهندسی منابع طبیعی _ شیلات، (به راهنمایی: دکتر امین کیوان)، ۱۰۷ ص.
[۱۵] کیوان، امین. ، ۱۳۳۳. خاویار (ماهیان خاویاری، طرز تهیه انواع خاویار، بازرسی بهداشتی کالاهای گوشتی و خاویار تاسماهیان)، شرکت سهامی طبع کتاب و ستاد ارتش، تهران، ۱۷۰ ص.