پرش به محتوا

فرخان کوچک

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
فرخان کوچک
اسپهبد طبرستان
سلطنت۷۴۰ تا ۷۴۸ (۱۳ سال)
پیشیندادمهر
جانشینخورشید
دودماندابویگان
پدرفرخان بزرگ

فرخان کوچک سرشناس به کربالی و فرخان دوم یکی از فرزندان فرخان بزرگ، فرمانروای دابویگان تبرستان، بود. وی پس از برادرش دادمهر، به این علت که خورشید، جانشین برادرش، شش سال داشت در برههٔ زمانی هشت سال جانشینی و سرپرستی او را بر دوش گرفت. پس از رسیدن خورشید به سن مناسب، وی فرمانروایی تبرستان را به او سپرد.[۱][۲]

در همه‌ی زمان جانشینی فرخان دوم، امویان هیچگاه لشکری به سوی تبرستان گسیل نداشتند ولی در این زمان، سال ۱۲۹ هجری، ابومسلم خراسانی شورش خویش را آغاز کرد.[۳] فرخان کوچک در هنگام سرپرستی برادرزاده‌اش هیچ سکه‌ای به نام خود ثبت نکرد.[۴] روی هم رفته، پایان روزگار امویان و آغاز فرمانروایی عباسیان تبرستان روزگار آرامی داشت و مردم در آرامش به سر می‌بردند.[۵]

منبع‌شناسی

[ویرایش]

منابع اولیه که به گاوباریان پرداخته‌اند:

پیش زمینه

[ویرایش]

همچنین ببینید: تاریخ طبرستان و دابویگان
پدشخوارگر یا فرشوادگر:
ناحیه‌ای شامل مناطق ساحلی جنوب دریای خزر بود.[۱۷] طبرستان پرجمعیت‌ترین و توسعه‌یافته‌ترین ایالت این سرزمین بود.[۱۸]

در میان ولایات سابق شاهنشاهی ساسانی، مناطق سواحل جنوبی دریای خزر، در برابر حمله اعراب و نفوذ اسلام، سرسختانه ایستادگی کردند. این مناطق در پناه کوه‌های بلند البرز، در برابر حملهٔ سپاه بزرگ عرب‌ها به‌هنگام پیشروی به‌سوی خراسان، جان به‌در بردند. در آن هنگام طبرستان پیشرفته‌ترین و پرجمعیت‌ترین ولایت از ولایات ساحلی دریای خزر، تحت حکومت سلسله‌ای از اسپهبدان به‌نام دابویگان بود. در آن هنگام، دودمان‌های دیگری نیز در طبرستان حاکمیت داشتند. حضور این سلسله‌ها گواه آن است که شاید رویدادهای طبرستان، بازتاب تلاشی بود در راستای بازسازی مراتب دستگاه دیوانسالاری بلندپایه‌تر ساسانی؛ در هنگامی که پیروز پسر یزدگرد سوم به احیای شاهنشاهی ساسانی امید بسته بود. احتمالاً وجود القابی همانند «گیل گیلانشاه»، «پدشخوارگرشاه»، و «اسپهبد»، که گفته شده از سوی یزدگرد سوم، آخرین شاه ساسانی بدیشان اعطا شده بود، برای پادشاهان تا اندازه‌ای گواه بقای احساسات ایران‌گرایانه باشد که تا مدت‌ها پس از انقراض دابویان به‌دست مسلمانان، همچنان حفظ لقب اسپهبد را تشویق می‌کرد.[۱۹]

سلسلهٔ زرتشتی دابویگان پس از انقراض ساسانیان و حملهٔ عرب، در سال‌های ۶۶۰ تا ۷۵۹ میلادی در گیلان و دیلم و طبرستان با استقلال حکومت کردند. در دورهٔ ساسانیان، مرسوم بود حکام طبرستان و دیلم و گیلان از بین شاهزادگان و نزدیکان شاه منصوب شوند. دابویگان مدعی بودند نسب نیایشان گیل گاوباره (یا گیل گیلانشاه)، به ساسانیان می‌رسد. آنان توانستند به عنوان بازماندگان ساسانیان در این سرزمین مدت‌ها پایداری کنند.[۲۰]

نخستین اسپهبد گاوباری گیل گیلانشاه بود که در سال ۶۴۲ میلادی به فرمانروایی طبرستان و گیلان دست یافت و یزدگرد سوم به او خلعت و لقب «فرشواذگرشاه» داد.[۲۱] پس از او پسر بزرگش دابویه بین سال‌های ۶۸۱ تا ۷۱۱ میلادی حکومت نمود.[۲۲] فرمانروای بعدی دابویگان فرخان بزرگ است. پس از وی نیز دو پسرش، دادمهر و فرخان کوچک و سپس خورشید، فرزند دادمهر، به حکومت رسیدند.[۲۳]

در زمان خلافت معاویه، حاکم دودمان امویان، شخصی به نام مصقلة بن هبیرة الشیبانی با چهار هزار سرباز و به نقلی بیست هزار نفر، برای فتح طبرستان، راهی این سرزمین شد.[۲۴] این حمله در زمان گیل گیلانشاه بود[۲۵] و پس از دو سال درگیری بین گیل گیلانشاه و مصقله، عرب‌ها توانستند وارد طبرستان شوند؛ ولی در نبردهایی که شکل گرفت، ارتش آن‌ها نابود شد و خود مصقله به قتل رسید.[۲۶] در دوران دابویه عرب‌ها نتوانستند به طبرستان نفوذ یابند.[۲۷] پس از آن ارتش دیگری به سرکردگی یزید بن مهلب به نبرد با فرخان بزرگ شتافت.[یادداشت ۱] وی با بد رفتاری با مردم در جرجان، فرخان بزرگ را وادار به پذیرش پیمان صلح کرد. از آن پس قرار بر این بود که مردم طبرستان، هرساله چهار میلیون و هفتصد هزار درهم مثقالی، به عنوان غرامت جنگی بپردازند. چهارصد بار زعفران پیشکش نموده و چهارصد نفر مَرد را که به‌روی سرشان سپری داشته و قنطاری نقره‌ای و بالشی حریری در دست، به حاکمان عرب دهند. این تعهدات مدت‌ها اجرا می‌شد و گاهی نیز حکام طبرستان از آن سرپیچی می‌کردند؛ ولی در زمان خلافت مروان بن محمد، آخرین خلیفه اموی شام، مردم طبرستان به کلی این پیمان را شکستند و تن به خراج ندادند.[۲۸]

جانشینی پیش از خورشيد

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: اسپهبد خورشید

اسپهبد خورشید در سال ۷۳۴ میلادی زاده شد؛ زمانی‌که پدرش، دادمهر، فرزند بزرگ فرخان بزرگ، از ۷۲۸ تا ۷۴۰ میلادی، برای دوازده سال، فرمانروایی طبرستان را از آن خود داشت. هنگام مرگ دادمهر، خورشید هنوز به سن قانونی فرمانروایی نرسیده بود؛ بر همین اساس به سفارش دادمهر، برادرش فرخان کوچک،[یادداشت ۲] در جایگاه جانشین زودگذر و ناپایدار تا سال ۷۴۸ میلادی فرمانروایی را به دست گرفت. زمان سرپرستی وی بر خورشید را شش سال یاد کرده‌اند. پس از مرگ دادمهر، فرخان کوچک برادرزاده‌اش را به شهر تمیشه فرستاد.[۲۹][۳۰]

پایان جانشینی

[ویرایش]

به گفتهٔ چراغعلی اعظمی سنگسری پس از شش سال فرمانروایی فرخان کوچک، خورشید در سال ۷۴۸ میلادی و پس از رسیدن به چهارده‌سالگی، از اسپهبد فرخان کوچک در نامه‌ای خواست که فرمانروایی را به وی واگذار کند. فرخان درونمایهٔ نامه را با فرزندانش درمیان گذاشت و سپس آن را پذیرفت. پسران فرخان، ناسازگار با پدر، با این کار مخالفت می‌ورزیدند.[۳۱]

پس از آن‌که خورشید برای گرفتن توانمندی و فرمانروایی به پایتخت رفت. فرخان کوچک نشست بزرگی برپا کرد و فرزندان فرخان کوچک که خواهان رسیدن به فرمانروایی بودند، نیز برآن شدند که هنگام نوشیدن شراب خورشید را با زوبین بکشند. ورمجه هرویه از این تصمیم آگاه شد و خبر را به خورشید رساند. خورشید از برادر رضاعی خود، جلوانان، خواست تا دو اسب تیزپا را به درگاه بیاورد. خود نیز پس از خوردن خوراک، سوار بر اسبی شد و به همراه جلوانان به سوی تمیشه تاخت.[۳۲]

پس از آن‌که فرخان کوچک از این رخدادها آگاه شد، در نامه‌ای از خورشید پوزش خواست و از آنچه رخ داد، ابراز شرمندگی نمود. سپس از اسپهبدی کناره گرفت و مرکب شاهی و خدمتکاران را به تمیشه نزد خورشید فرستاد تا او در آن شهر فرمانروایی خویش را آغاز کند. یک سال پس از این رویداد شبانه خورشید به سوی سارویه لشکرکشی نموده و در نزدیکی کاخ دادقان سپاهیان عموزادگانش را درهم‌کوفت. سپس به ساری رفت و روبه فرخان کوچک چنین گفت: «تو را گناهی نیست؛ جایگاهی که دلت خواهد اختیار فرمای و هرکه تو را با آن خوش است، با خویشتن آنجا برو و به سلامت بنشین.» سپس فرزندان فرخان را به «فرخان فیروز» تبعید کرد.[۳۳][۳۴]

تبارنامه دابویگان

[ویرایش]
پیروز یکم
جاماسبقباد یکم
بهواطنرسی کامگارخسرو انوشیروان
نیای شاهان بعدی ساسانی		کیوس
نیای باوندیان
سرخابوهرز دیلمی
گشاینده و حاکم یمن		فیروز
گیلانشاه
گیل گاوباره
دابویهپادوسبان یکم
مؤسس پادوسپانیان
فرخان بزرگ
سارویهدادمهرفرخان کوچکآذرمیدخت گران‌گوشوار
گشنسپطوسجلواناناسپهبد خورشیدیاکند
فهرانوندرندفرخان
دادمهرهرمزدوندادهرمزهمسر منصوربرادر زن منصور
همسر عباس بن محمد		شکله
همسر المهدی

یادداشت‌ها

[ویرایش]
  1. ↑ نبردهای یزید بن مهلب با فرخان بزرگ در حدود سال‌های ۷۱۵ تا ۷۱۷ میلادی بوده‌است.
  2. ↑ فرخان کوچک با نام «کربالی» نیز شناخته شده‌است.

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ اعظمی سنگسری، ۲۸.
  2. ↑ Madelung.
  3. ↑ اعظمی سنگسری، ۲۹.
  4. ↑ خلیلی، ۱۰-۱۱.
  5. ↑ مفرد، ۵۰.
  6. ↑ اعظمی سنگسری، ۱۹۰.
  7. ↑ شریفی، ۳۸۴.
  8. ↑ پرگاری، ۳۷.
  9. ↑ اعظمی سنگسری، ۱۹۰.
  10. ↑ فهیمی، «تاریخ طبرستان و رویان و مازندران»، ۳۱۱۳.
  11. ↑ Waines.
  12. ↑ قاسم‌زاده، ۳۱.
  13. ↑ اعظمی سنگسری، ۱۹۰.
  14. ↑ فهیمی، «تاریخ رویان»، ۳۱۰۱.
  15. ↑ حقیقت، ۵۵۵.
  16. ↑ میرمحمدی، ۵۷–۵۵.
  17. ↑ اعظمی سنگسری، ۵.
  18. ↑ Madelung، 198.
  19. ↑ مادلونگ، تاریخ ایران کمبریج، ۱۷۲–۱۷۳.
  20. ↑ گلشنی.
  21. ↑ اعظمی سنگسری، ۱۶۴–۵.
  22. ↑ اعظمی سنگسری، ۱۶۸.
  23. ↑ گلشنی.
  24. ↑ حقیقت، ۵۵۳.
  25. ↑ اعظمی سنگسری، ۱۱.
  26. ↑ حقیقت، ۵۵۳.
  27. ↑ اعظمی سنگسری، ۱۶۸.
  28. ↑ حقیقت، ۵۵۴.
  29. ↑ Madelung.
  30. ↑ اعظمی سنگسری، ۲۸.
  31. ↑ اعظمی سنگسری، ۳۰.
  32. ↑ اعظمی سنگسری، ۳۰.
  33. ↑ Madelung.
  34. ↑ اعظمی سنگسری، ۳۱.

منابع

[ویرایش]
  • اعظمی سنگسری، چراغعلی (۱۳۵۶). «گیل، فرشواذگرشاه و گاوبارگان دابویی (اسپهبدان بزرگ طبرستان)» (۷۱). بررسی‌های تاریخی. تاریخ وارد شده در |سال=، عدم تطابق|سال= / |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  • خلیلی، احسان. سکه‌های اولیه تبرستان.
  • مفرد، محمدعلی (۱۳۸۶). ظهور و سقوط آل‌زیار. تهران: انتشارات رسانش. شابک ۹۶۴-۷۱۸۲-۹۴-۵.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ فرخان کوچک موجود است.
اسپهبدان طبرستان
پیشین:
دادمهر 		اسپهبد دابویی پسین:
اسپهبد خورشید
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=فرخان_کوچک&oldid=39450617»