طبقه‌بندی گلداشمیت
طبقه‌بندی گلداشمیت (انگلیسی: Goldschmidt classification) که توسط ویکتور گلدشمیت (۱۹۴۷–۱۸۸۸) توسعه داده‌شده، یک طبقه‌بندی زمین‌شیمیایی است که عناصر شیمیایی موجود در زمین را بر پایه فازهای میزبان ترجیحی خود را در چند دسته شامل عناصر سنگ‌دوست (دوست‌دار سنگ)، آهن‌دوست (دوست‌دار آهن)، گوگرددوست (دوست‌دار کانسنگ سولفیدی یا دوست‌دار کالکوژن) و جوّدوست (دوست‌دار گاز) یا مواد فرّار (عنصر یا ترکیبی که در آن وجود دارد، در شرایط سطحی محیط به‌صورت مایع یا گاز است)، گروه‌بندی کرده‌است.
طبقه‌بندی در جدول تناوبی
[ویرایش]گروه‌بندی اصلی جدول تناوبی بر پایه طبقه‌بندی گلداشمیت در جدول زیر آورده شده‌است. توجه کنید که برخی عناصر به بیش از یک فاز شباهت دارند. همچنین توضیحات مورد هر گروه دز ادامه جدول آمده‌است.
| ۱ | ۲ | ۳ | ۴ | ۵ | ۶ | ۷ | ۸ | ۹ | ۱۰ | ۱۱ | ۱۲ | ۱۳ | ۱۴ | ۱۵ | ۱۶ | ۱۷ | ۱۸ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| گروه ← | |||||||||||||||||||
| ↓ دوره | |||||||||||||||||||
| ۱ | 1 H |
2 He | |||||||||||||||||
| ۲ | 3 Li |
4 Be |
5 B |
6 C |
7 N |
8 O |
9 F |
10 Ne | |||||||||||
| ۳ | 11 Na |
12 Mg |
13 Al |
14 Si |
15 P |
16 S |
17 Cl |
18 Ar | |||||||||||
| ۴ | 19 K |
20 Ca |
21 Sc |
22 Ti |
23 V |
24 Cr |
25 Mn |
26 Fe |
27 Co |
28 Ni |
29 Cu |
30 Zn |
31 Ga |
32 Ge |
33 As |
34 Se |
35 Br |
36 Kr | |
| ۵ | 37 Rb |
38 Sr |
39 Y |
40 Zr |
41 Nb |
42 Mo |
43 Tc |
44 Ru |
45 Rh |
46 Pd |
47 Ag |
48 Cd |
49 In |
50 Sn |
51 Sb |
52 Te |
53 I |
54 Xe | |
| ۶ | 55 Cs |
56 Ba |
|
71 Lu |
72 Hf |
73 Ta |
74 W |
75 Re |
76 Os |
77 Ir |
78 Pt |
79 Au |
80 Hg |
81 Tl |
82 Pb |
83 Bi |
84 Po |
85 At |
86 Rn |
| ۷ | 87 Fr |
88 Ra |
|
103 Lr |
104 Rf |
105 Db |
106 Sg |
107 Bh |
108 Hs |
109 Mt |
110 Ds |
111 Rg |
112 Cn |
113 Nh |
114 Fl |
115 Mc |
116 Lv |
117 Ts |
118 Og |
|
|
57 La |
58 Ce |
59 Pr |
60 Nd |
61 Pm |
62 Sm |
63 Eu |
64 Gd |
65 Tb |
66 Dy |
67 Ho |
68 Er |
69 Tm |
70 Yb | |||||
|
|
89 Ac |
90 Th |
91 Pa |
92 U |
93 Np |
94 Pu |
95 Am |
96 Cm |
97 Bk |
98 Cf |
99 Es |
100 Fm |
101 Md |
102 No | |||||
|
طبقه‌بندی گلداشمیت: سنگ‌دوست آهن‌دوست گوگرددوست جوّدوست کم‌مقدار/ترکیبی |
عناصر سنگ‌دوست
[ویرایش]عناصر سنگ‌دوست[۱] به عناصری گفته‌می‌شود که بر روی سطح یا نزدیک به آن باقی می‌مانند زیرا به راحتی با اکسیژن ترکیب شده و ترکیباتی تشکیل می‌دهند که در هسته زمین فرو نمی‌روند. همچنین این عناصر بیشتر در فاز سیلیکاتی شهاب‌سنگ‌ها جمع می‌شوند تا در فازهای فلزی یا سولفیدی. این گونه عناصر در پوستهٔ سیلیکاتی زمین متمرکز می‌شوند.
عناصر سنگ‌دوست عبارتند از: آلومینیم، بور، باریم، بریلیم، برم، کلسیم، کلر، کروم، سزیم، فلوئور، ید، هافنیم، پتاسیم، لیتیوم، منیزیم، سدیم، نیوبیم، اکسیژن، فسفر، روبیدیم، اسکاندیم، سیلیسیم، استرانسیم، تانتالم، توریم، تیتانیم، اورانیوم، وانادیم، ایتریم، زیرکونیم، تنگستن و لانتانیدها یا عناصر کمیاب زمین (REE).
عناصر آهن‌دوست
[ویرایش]عناصر آهن‌دوست،[۲] فلزهای واسطه‌ای هستند که تمایل به فرورفتن در هسته زمین دارند، زیرا به راحتی در آهن یا به صورت محلول جامد یا در حالت مذاب حل می‌شوند، اگرچه برخی از منابع[۳] عناصری را که فلز واسطه نیستند (مانند ژرمانیم) را نیز در فهرست عناصر آهن‌دوست خود قرار می‌دهند.
ویژگی عناصر آهن‌دوست بیشتر در فاز فلزی متمرکز است تا در فازهای سیلیکاتی و سولفیدی و احتمالاً بیشتر در هستهٔ زمین متمرکز است تا در گوشته و پوستهٔ آن.
عناصر آهن‌دوست با ویژگی آهن‌دوستی بالا شامل روتنیم، رودیم، پالادیم، رنیم، اسمیم، ایریدیم، پلاتین، وطلا، و آهن‌دوستی متوسط شامل کبالت و نیکل، علاوه بر عناصر مورد مناقشه‌ای که قبلاً ذکر شد – برخی منابع[۳] حتی تنگستن و نقره را در این دسته‌بندی آورده‌اند.[۴]
عناصر گوگرددوست
[ویرایش]عناصر گوگرددوست[۵] بیشتر در فاز سولفیدی متمرکز هستند تا در فازهای فلزی و سیلیکاتی. این عناصر عبارتند از: نقره، آرسنیک، بیسموت، کادمیم، مس، گالیم، ژرمانیم، جیوه، ایندیم، سرب، گوگرد، آنتیموان، سلنیم، قلع، تلوریم، تالیم رو روی.[۶]
عناصر جوّدوست
[ویرایش]عناصر جوّدوست[۷] عناصری هستند که بیش از همه در جوّ زمین وجود دارند. این عناصر عبارتند از: هیدروژن، کربن، نیتروژن و گازهای نجیب.[۸]
عناصر کم‌مقدار یا ترکیبی
[ویرایش]عناصر کم‌مقدار یا ترکیبی از این طبقه‌بندی مستثنی می‌شوند، زیرا به‌طور طبیعی رخ نمی‌دهند. عناصر نادر رادیواکتیو (برای مثال تکنسیم، پرومتیم، پولونیم، استاتین، رادون، فرانسیم، رادیم، اکتینیم، پروتاکتینیم، نپتونیم، پلوتونیم) نیز معمولاً به عنوان ترکیبی شناخته می‌شوند. اگرچه این عناصر در طبیعت نیز وجود دارند. ,[۹][۱۰][۱۱]
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ «سنگ‌دوست» [زمین‌شناسی] هم‌ارزِ «lithophile»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر اول. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۱-۱ (ذیل سرواژهٔ سنگ‌دوست)
- ↑ «آهن‌دوست» [زمین‌شناسی] هم‌ارزِ «siderophile»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر نهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۱۸-۴ (ذیل سرواژهٔ آهن‌دوست)
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Richard J. Walker (2014), "Siderophile element constraints on the origin of the Moon", Philosophical Transactions of the Royal Society A, accessed 1 December 2015.
- ↑ Ramanathan, A. L.; Bhattacharya, Prosun; Dittmar, Thorsten; Prasad, B.; Neupane, B. (2010). Management and Sustainable Development of Coastal Zone Environments. Springer Science & Business Media. p. 166. ISBN 9789048130689. Retrieved 5 June 2017.
- ↑ «گوگرددوست» [زمین‌شناسی] هم‌ارزِ «chalcophile»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر نهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۱۸-۴ (ذیل سرواژهٔ گوگرددوست)
- ↑ Allaby, M. (2013). A dictionary of geology and earth sciences. Oxford University Press.
- ↑ «جوّدوست» [زمین‌شناسی] هم‌ارزِ «atmophile»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر نهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۱۸-۴ (ذیل سرواژهٔ جوّدوست)
- ↑ Pinti D.L. (2018) Atmophile Elements. In: White W.M. (eds) Encyclopedia of Geochemistry. Encyclopedia of Earth Sciences Series. Springer, Cham. doi:10.1007/978-3-319-39312-4_209
- ↑ Yoshida, Zenko; Johnson, Stephen G.; Kimura, Takaumi; Krsul, John R. (2006). "Neptunium". In Morss, Lester R.; Edelstein, Norman M.; Fuger, Jean (eds.). The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements (PDF). Vol. 3 (3rd ed.). Dordrecht, the Netherlands: Springer. pp. 699–812. doi:10.1007/1-4020-3598-5_6. ISBN 978-1-4020-3555-5. Archived from the original (PDF) on January 17, 2018.
- ↑ Curtis, David; Fabryka-Martin, June; Paul, Dixon; Cramer, Jan (1999). "Nature's uncommon elements: plutonium and technetium". Geochimica et Cosmochimica Acta. 63 (2): 275–285. Bibcode:1999GeCoA..63..275C. doi:10.1016/S0016-7037(98)00282-8.
- ↑ McGill, Ian (2005), "Rare Earth Elements", Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, vol. 31, Weinheim: Wiley-VCH, p. 188, doi:10.1002/14356007.a22_607
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Goldschmidt classification». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۴ فوریه ۲۰۲۴.