شاهین معمولی

شاهین معمولی
وضعیت حفاظت
	; کمترین نگرانی (IUCN 3.1)
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پرندگان
راسته:	شاهین‌سانان
تیره:	شاهینان
سرده:	شاهین‌ها
گونه:	F. pelegrinoides
نام دوبخشی
	Falco pelegrinoides; Temminck, 1829

شاهین،^[۲]^[۳]^[۴]^[۵]^[۶] شاهین کوهی^[۷]، شاهین کوهسار^[۸]، شاهین شور، شاهین جِبِل یا جبلی^[۹] یا شاهین باربِری نیز نامیده می‌شود.

رده‌بندی

شاهین با نام علمی: Falco pelegrinoides پرنده‌ای شکاری از سردهٔ شاهین‌ها با جثهٔ متوسط (تقریباً اندازهٔ کلاغ) است. شبیه شاهین بحری است اما کمی لاغرتر بوده و دم بلندتری دارد.

اختلاف نظر زیادی بین متخصصان در مورد وضعیت شاهین معمولی (Falco pelegrinoides) وجود دارد، برخی پرنده‌شناسان آن را زیرگونهٔ شاهین بحری و برخی دیگر وی را یک گونهٔ مستقل می‌دانند.

طرحی از *F. p. babylonicus*. زیرگونه‌ای که از ایران تا هندوکش و تیان شان تا کوه‌های آلتای یافت می‌شود.

زیرگونهٔ Falco peregrinus babylonicus, در سال ۱۸۶۱ توسط فیلیپ اسکلاتر توصیف شده است، در ایران، هندوکش و تیان‌شان تا آلتای، مغولستان پراکنش دارد. گاهی در شمال و شمال غرب هند، عمدتاً در زیستگاه‌های نیمه‌بیابانی زمستان‌گذرانی می‌کند.^[۱۰]

از زیرگونهٔ pelegrinoides روشن‌تر است و شبیه لاچین (Falco biarmicus) کوچک و روشن است. نرها وزنی حدود ۳۳۰ تا ۴۰۰ گرم (۱۲ تا ۱۴ اونس)، درحالی‌که ماده‌ها حدود ۵۱۳ تا ۷۶۵ گرم (۱۸٫۱ تا ۲۷٫۰ اونس) وزند دارند.^[۱۱]

زیرگونهٔ Falco peregrinus pelegrinoides, نخستین بار توسط کنراد جاکوب تمینک در ۱۸۲۹ توصیف شد، در جزایر قناری و شمال آفریقا و خاور نزدیک تا میان‌رودان زیست می‌کند. خیلی شبیه زیرگونه brookei اما به‌طور چشمگیری روشنتر با گردن حنایی است و نخودی روشن با نوارهای زیرتنه کم است. کوچکتر از زیرگونه نمادین شاهین بحری nominate subspecies و ماده‌ها وزنی حدود ۶۱۰ گرم (۱٫۳۴ پوند) دارند.^[۱۱]

ریشه‌شناسی

شاهین و انواع دیگر از فارسی میانه šāhēn (به معنای واقعی کلمه "باشکوه، پادشاهی") و نام Šahēn آمده است. ارمنی میانه را شاهین (šahēn) و ارمنی قدیم شاهین (Šahēn) مقایسه کنید. در فارسی/فارسی دو معنی دارد: شاهین به‌ویژه شاهین بربری. معنای دوم واژهٔ «شاهین»، به معنی نشانگر ترازو است.

نام رایج انگلیسی شاهین (shahin) نباید با همان کلمه در زبان هندواروپایی، فارسی،^[۱۲] زبان ترکی ترکی، و زبان آفریقایی عربی شاهین (falcon)، اشتباه گرفته شود. ممکن است به شاهین یا گونه‌ای از شاهین اشاره داشته باشد.

در زبان هند و اروپایی هندی، شاهین یا شاهین کوهی (کوه به تپه^[۱۳] اشاره دارد) به ماده زیرگونه پرگریناتور اشاره دارد، در حالی که نرهای این زیرگونه به عنوان کوهیلا نامیده می‌شوند.

پراکندگی و زیستگاه

شاهین معمولی در غرب آسیا، شمال آفریقا و مناطق همسایه آنها در اروپا زندگی می‌کند.^[۱] همچنین در ایران نیز یافت می‌شود و نیاز است در این کشور تحت برنامه حفاظتی قرار گیرد. زیستگاه شاهین معمولی در مناطق نیمه بیابانی و صخره‌ها و تپه‌های باز و خشک است. این پرنده گاه زیرگونهٔ شاهین بحری شمرده می‌شود.

A map of the world, green shows on several continents, but there are also several big bare spots marked with E for extinct — نقشهٔ گسترهٔ زادآوری زیرگونه‌ها

منابع

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ BirdLife International (2012). "Falco pelegrinoides". IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.1. International Union for Conservation of Nature. Retrieved 16 July 2012.
↑ Scott D.A. , Moravej Hamadani H. & Adhami Mirhosseyni A. 1975. The Birds of Iran. Iran Department of the Environment, Tehran, 409 pp. [In Persian with scientific names, English introduction]
↑ فیروز، اسکندر (۱۳۷۹). مهره‌داران ایران. مرکز نشر دانشگاهی. ص. ۴۹۱.
↑ کابلی، محمد؛ علی‌آبادیان، منصور؛ توحیدی‌فر، محمد؛ هاشمی، علیرضا؛ موسوی، سیدبابک و رزلار، کیس (۱۳۹۵). اطلس پرندگان ایران. جهاد دانشگاهی، واحد استان البرز. ص. ۶۱۷. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۶۰۵-۲۰-۲.
↑ مبصر، فرید (۱۳۹۵). راهنمای میدانی پرندگان ایران. تهران: ناشر نویسنده. صص. ۲۵۵. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۴-۶۱۸۷-۴.
↑ Khaleghizadeh A. , Roselaar C. , Scott D.A. Tohidifar M. , Mlikovsky J. , Blair M. & Kvartalnov P. (2017). Birds of Iran: Annotated checklist of the bird species and subspecies. Iran-Shenasi Publishing, 474 pp. شابک ‎۹۷۸−۶۰۰−۸۳۵۱−۱۰−۸.
↑ کتاب بازنامه نوشیروانی. ص. ۳۷.
↑ کتاب بازنامه نَسَوی. ص. ۱۵۹.
↑ «عکس شاهین جبلی». https://fa.nody.ir/. بایگانی‌شده از اصلی در ژوئن ۲۴, ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۵ آبان ۱۴۰۳. پیوند خارجی در |ناشر= وجود دارد (کمک)
↑ Pande, Satish; Yosef, Reuven; Mahabal, Anil (2009). "Distribution of the Peregrine Falcon (Falco peregrinus babylonicus, F. p. calidus and F. p. peregrinator) in India with some notes on the nesting habits of the Shaheen Falcon". In Sielicki, Janusz (ed.). Peregrine Falcon populations – Status and Perspectives in the 21st Century. Mizera, Tadeusz. European Peregrine Falcon Working Group and Society for the Protection of Wild animals "Falcon", Poland and Turl Publishing & Poznan University of Life Sciences Press, Warsaw-Poznan. pp. 493–520. ISBN 978-83-920969-6-2.
↑ ^۱۱٫۰ ^۱۱٫۱ Snow, D.W. (1998). The Complete Birds of the Western Palaearctic on CD-ROM. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-268579-7.
↑ "The Sikandar Nama,e Bara". Persian Literature in Translation. The Packard Humanities Institute (PHI). Retrieved 2014-04-21. 'Sháhín' signifies—a royal white falcon (bahrí); the beam of a pair of scales; and one of the two stars of the constellation of the eagle.
↑ Phillott, D. C. (1907). "Note on the Shahin Falcons (Falco peregrinator and F. barbarus, Blanford)". Journal of the Asiatic Society of Bengal. 3: 389–393.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Barbary Falcon». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۳ اسفند ۱۳۹۱.
«بحری (شاهین)». وبگاه کویرها و بیابان‌های ایران. دریافت‌شده در ۲۳ اسفند ۱۳۹۱.

این یک مقالهٔ خرد پرندگان است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[ReferenceA-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ BirdLife International (2012). "Falco pelegrinoides". IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.1. International Union for Conservation of Nature. Retrieved 16 July 2012.

[2] Scott D.A. , Moravej Hamadani H. & Adhami Mirhosseyni A. 1975. The Birds of Iran. Iran Department of the Environment, Tehran, 409 pp. [In Persian with scientific names, English introduction]

[3] فیروز، اسکندر (۱۳۷۹). مهره‌داران ایران. مرکز نشر دانشگاهی. ص. ۴۹۱.

[4] کابلی، محمد؛ علی‌آبادیان، منصور؛ توحیدی‌فر، محمد؛ هاشمی، علیرضا؛ موسوی، سیدبابک و رزلار، کیس (۱۳۹۵). اطلس پرندگان ایران. جهاد دانشگاهی، واحد استان البرز. ص. ۶۱۷. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۶۰۵-۲۰-۲.

[5] مبصر، فرید (۱۳۹۵). راهنمای میدانی پرندگان ایران. تهران: ناشر نویسنده. صص. ۲۵۵. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۴-۶۱۸۷-۴.

[Khaleghizadeh2017-6] Khaleghizadeh A. , Roselaar C. , Scott D.A. Tohidifar M. , Mlikovsky J. , Blair M. & Kvartalnov P. (2017). Birds of Iran: Annotated checklist of the bird species and subspecies. Iran-Shenasi Publishing, 474 pp. شابک ‎۹۷۸−۶۰۰−۸۳۵۱−۱۰−۸.

[7] کتاب بازنامه نوشیروانی. ص. ۳۷.

[8] کتاب بازنامه نَسَوی. ص. ۱۵۹.

[9] «عکس شاهین جبلی». https://fa.nody.ir/. بایگانی‌شده از اصلی در ژوئن ۲۴, ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۵ آبان ۱۴۰۳. پیوند خارجی در |ناشر= وجود دارد (کمک)

[Pande2007-10] Pande, Satish; Yosef, Reuven; Mahabal, Anil (2009). "Distribution of the Peregrine Falcon (Falco peregrinus babylonicus, F. p. calidus and F. p. peregrinator) in India with some notes on the nesting habits of the Shaheen Falcon". In Sielicki, Janusz (ed.). Peregrine Falcon populations – Status and Perspectives in the 21st Century. Mizera, Tadeusz. European Peregrine Falcon Working Group and Society for the Protection of Wild animals "Falcon", Poland and Turl Publishing & Poznan University of Life Sciences Press, Warsaw-Poznan. pp. 493–520. ISBN 978-83-920969-6-2.

[Snow1998-11] ۱۱٫۰ ^۱۱٫۱ Snow, D.W. (1998). The Complete Birds of the Western Palaearctic on CD-ROM. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-268579-7.

[12] "The Sikandar Nama,e Bara". Persian Literature in Translation. The Packard Humanities Institute (PHI). Retrieved 2014-04-21. 'Sháhín' signifies—a royal white falcon (bahrí); the beam of a pair of scales; and one of the two stars of the constellation of the eagle.

[phillott-13] Phillott, D. C. (1907). "Note on the Shahin Falcons (Falco peregrinator and F. barbarus, Blanford)". Journal of the Asiatic Society of Bengal. 3: 389–393.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]