ریوند (دریاچه)

دریاچه ریوند
نام	دریاچه ریوند
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	نیشابور
بخش	مرکزی
اطلاعات اثر
نام محلی	چشمه سو، دریای سو
نام‌های دیگر	برکه‌های کوه سی‌سر
نام‌های قدیمی	رَئِوَنْت
دیرینگی	تاریخ باستان
دریاچه ریوند روی نقشه ایران ۳۶٫۴۵۶۷۳۸°شمالی ۵۸٫۴۹۹۳۹۹°شرقی / 36.456738; 58.499399

رِیوَنْد (به اوستایی: رَئِوَنْت) به معنای «دارندهٔ جلال و شکوه و فروغ»؛ نام دریاچه‌ای که بر پایه گفتار بندهش، در حوالی کوه ریوند در نیشابور خراسان، قرار دارد. برکه‌های سی‌سر در جنوب روستاهای اندراب و زرنده از توابع دهستان بینالود بخش مرکزی شهرستان نیشابور را بر دریاچه ریوند مطابقت داده‌اند.

در اوستا و متون پهلوی

نام این دریاچه در «اوستا» نیامده است. بر پایه متون پهلوی؛ کوهی به نام «سِپَندیار» یا «سپندیاد»، در کنار و مُشرِف بر این دریاچه است. نام این کوه در «زامیادیشت» از دفتر یشت‌های «اوستا» به صورت «سپنتودات» آمده‌است. سپنتودات به معنی «آفریده خرد مقدس» یا «آفریده وَرجاوَند مینوی» است. پورداود و اوشیدری، جای سپندیاد (سپنتودات) را در محیط ریوند دانسته و بهزادی، آن را از متفرعات و شاخه‌های کوه ریوند برشمرده است.

در جغرافیای امروز

نمایی از جلگه همجوار روستاهای اندراب و زرنده در شمال غربی نیشابور؛ که برکه‌های سه‌گانه سی‌سر (موسوم به دریاچه ریوند) در آن قرار گرفته‌اند.

نمایی از برکه دوم از برکه‌های سه‌گانه سی‌سر در شمال غربی نیشابور، موسوم به دریاچه ریوند.

دریاچه ریوند؛ بر پایه متون پهلوی، در کنار کوه سپندیار در کوهستان ریوند است. فریدون جنیدی، از این دریاچه، بر کوه ریوند و در نزدیکی آتشکده آذر برزین‌مهر (در پیرامون برزنون نیشابور) یاد کرده مانوئل بِربِریان، دربارهٔ این ناحیه، می‌گوید: در ۳۷ کیلومتری شمال باختری شهر نیشابور (و ۱۱ کیلومتری شمال خاوری کان فیروزه نیشابور، بر سر کوره‌راهی که از کان فیروزه و کان گچ نیشابور به جلگه ماروسک می‌رود)؛ در کوهپایه‌های شمالی کوه سی‌سر (در جنوب روستاهای اندراب و زرنده)؛ چند برکه کوچک است که در میان روستاییان افسانه‌های بس شگفتی پیرامون آنها وجود دارد. بر پایه بررسی‌های جنیدی؛ آب این برکه‌ها، بویژه بزرگترین آن‌ها که سو (Sow) نامیده می‌شود، در چشم ایرانیان کهن، یکی از گرامی‌ترین آب‌های جهان بوده و از دورترین روزگاران، شناخته شده و مقدس بوده‌است. گفتنی است که جنیدی و بربریان، این ناحیه (در نزدیکی برزنون و در دامنه کوه‌های سی‌سر) یا چشمه سبز (بر فراز کوهستان بینالود؛ میان شهرستان نیشابور و شهرستان چناران امروزین) را به عنوان «دریاچه سوور» (یاد شده در «بندهش» و «گزیده‌های زادسپرم» که در نزدیکی آذر برزین‌مهر بوده) در پیش نگاه و گمان داشته‌اند.

جستارهای وابسته

• نیشابور
• رئونت
• ربع ریوند
• کوه ریوند

فهرست منابع

• «اوستا؛ کهن‌ترین سرودها و متنهای ایرانی»، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید، ۱۳۷۵.
• «بُندهش»، فرنبغ دادگی، گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس، ۱۳۹۰.
• «بندهش هندی؛ متنی به زبان پارسی میانه»، تصحیح و ترجمه رقیه بهزادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۸.
• «پایتخت‌های ایران»، به کوشش محمدیوسف کیانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۷۴.
• «جستاری در پیشینه دانش کیهان و زمین در ایرانویچ»، مانوئل بربریان، تهران: نشر بلخ، ۱۳۷۶.
• «دانشنامه مزدیسنا: واژه‌نامه توضیحی آیین زرتشت»، جهانگیر اوشیدری، تهران: نشر مرکز، ۱۳۸۶.
• «فرهنگ اساطیر ایرانی؛ بر پایه متون پهلوی»، خسرو قلی‌زاده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ۱۳۹۲.
• «گزیده‌های زادسپرم»، ترجمه راشد محصّل، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۶.
• «یشت‌ها»، تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر، ۱۳۷۷.

پیوند به بیرون

• تالاب باستانی سی سر نیشابور در آستانه ثبت ملی