پرش به محتوا

علم و فناوری در ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از دانش در ایران)
فناوری آبی قنات که به کشورهای دیگر نیز راه یافت.
دانشگاه تهران از اثرگذارترین دانشگاه‌ها در دانش و فناوری ایران است.

علم و فناوری در ایران به‌صورت تاریخی نمود پیدا کرده است. در طول تاریخ، ایران پرورش‌دهندهٔ دانشمندان سرشناسی بوده است که برخی از آنان، در میان دانشمندانی جای گرفتند که با اکتشاف‌های خود، جهان را دگرگون کردند. این کشور، به شکل تاریخی دارای دانشمندان بزرگی در زمینه‌های اخترشناسی، انسان‌شناسی، پزشکی، ریاضیات، شیمی، جانورشناسی، فلسفه طبیعی و فیزیک، تاریخ، جغرافیا، حکمت، فلسفه، الهیات، علوم حکمرانی، فنون تفریحات (مانند شطرنج، شکار و ورزش) و دیگر زمینه‌های علمی بوده است.

دانشمندان و فرزانگانی شامل ارفخشاد، ابراهیم خلیل (از تبار ایرانی[۱][۲][۳][۴])، جاماسب حکیم، هوشتانه (اوستانس)، آرتاخه، بوبارس، دانیال نبی (از فرزانگان حکومتی در عصر هخامنشی)، زرتشت، اریدو پیزیر (سرنگونگر نمرودیان اکد)، هوشنگ و ویگرد حکیم، اوشنر، آزونکس، بزرگمهر (بوذرجمهر)، برزویه، سلمان فارسی (در حکمت سیاسی-اجتماعی، نظامی و الهیات)، ابوریحان بیرونی (همه چیزدان)، ابوسعید سجزی (منجم و طبیعی دان)، ابوالوفا محمد بوزجانی، پورسینا (همه چیزدان)، جابر بن حیان، خوارزمی، ابوعبدالله ماهانی (منجم و ریاضی‌دان)، ابومنصور موفق هروی (داروشناس)، کمال الدین فارسی، قطب الدین شیرازی، خیام، زکریای رازی، ابن خردادبه، ابومعشر بلخی (منجم)، احمد سرخسی، بدیع‌الزمان جزری، خواجه نصیرالدین طوسی، غیاث‌الدین جمشید کاشانی، ابوحنیفه دینوری (همه چیزدان)، فارابی (معلم ثانی و همه چیزدان)، بنوموسی خراسانی، احمد ابن رسته (کاشف و گیتاشناس)، ابوزید بلخی، ابن ماجد (دریانورد و کاشف)، ابوزید سیرافی، سلیمان تاجر، (دریانورد و کاشف)، ابوعلی مسکویه، بونصر منصور، حکیم ابوالقاسم فردوسی، ابوطاهر طرسوسی، مولانا جلال الدین رومی، کوشیار گیلانی، اثیرالدین ابهری، زکریای قزوینی، نجم الدین کبری، عطار نیشابوری، عین القضاه همدانی، علی بن ابراهیم قمی، ابوالحسن اهوازی، میر سید علی همدانی، مختومقلی فراغی، میرداماد، میرفندرسکی، شیخ بهائی (از فرزانگان حکومتی و زیستهٔ اصفهان در عصر صفویه)، ملاصدرا، سعدی و حافظ (در معناپردازی، علوم بیان و علوم ادبی)، شیخ انصاری (در فقه شیعه)، ابوحنیفه (در فقه سنی)، قائم مقام فراهانی و میرزاتقی خان امیرکبیر (در سیاسیات)، سید روح‌الله موسوی خمینی (نظریه‌پردازی سیاسی، الهیات، فقه شیعه، فلسفه، عرفان و تفسیر)، سید محمود حسابی (فیزیکدان و همه چیزدان) و محمد بن جریر طبری (مورخ) که از جمله مفاخر علمی تمدن ایران در قبل و بعد از اسلام هستند.[۵][۶]

در دوران نوین، دانشمندان ایرانی سهم چشمگیری در گسترش دانش داشته‌اند؛ به عنوان نمونه، علی جوان نخستین لیزر گازی را پدیدآورد و لطفی زاده تئوری مجموعه‌های فازی را به جهان معرفی کرد.[۷] مریم میرزاخانی، ریاضی‌دان اهل تهران که نخستین زن و نخستین ایرانی برندهٔ مدال فیلدز است، توسط نهاد زنان سازمان ملل متحد در فهرست «۷ زنی که جهان را تغییر دادند» قرار گرفته است.[۸] توفیق موسیوند نخستین پمپ قلب مصنوعی را اختراع و توسعه داد و غلامعلی پیمانی مخترع عمل لیزریک. در پیشبرد تحقیقات و درمان دیابت نیز ساموئل رهبر توانست هموگلوبین گلیکوزیله را کشف کند. فیزیک ایران نیز به ویژه در نظریه ریسمان، قوی است و مقاله‌های بسیاری در این کشور منتشر می‌شوند.[۹] فرهاد ارباب[۱۰] (با اچ ایندکس بالای ۴۰ در علوم و مهندسی کامپیوتر[۱۱])، مؤسس زبان برنامه‌نویسی رئو برای سامانه‌های پیشرفته سایبرفیزیکی است. دکتر رضا ملک‌زاده مؤسس مطالعه بزرگ کوهورت گلستان است که بر اساس یافته‌های این مطالعه، برای اولین بار سرطان زا بودن تریاک برای مجامع علمی بین‌المللی اثبات شد.[۱۲] طرح مهندسی راکتور برای بازطراحی راکتور اراک در قالب یک راکتور هیبریدی آب سبک-سنگین، توسط دانشمندان هسته ای ایران (به سرپرستی دکتر علی اکبر صالحی) تحسین متخصصان بین‌المللی را در خلال مذاکرات فنی پسابرجام به همراه داشت.[۱۳] هواپیمای جت آموزشی بومی یاسین و هواپیمای بازمهندسی شده باربری سیمرغ، از جمله برجسته‌ترین دستاوردهای فناوران ایران در حوزه هوانوردی بوده است.[۱۴] دکتر کامبیز بدیع و همکاران یک نظریه جدید در زمینه محاسبات شناختی معنایی (برای زبان های طبیعی) ارائه نمودند که مورد توجه محققین بین المللی قرار گرفت[۱۵].

دانشگاه تهران توانسته است که ربات‌های انسان‌نمای سری سورنا را توسعه دهد و تاکنون چند نسل از آن را رونمایی کرده است.[۱۶] مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران نیز دارای کرسی یونسکو در رشتهٔ بیوشیمی است.[۱۷] پژوهشگاه رویان یکی از معتبرترین مراکز خدمات تخصصی و فوق تخصصی در خاورمیانه است و در سال ۱۳۸۵ توانست تولد نخستین گوسفند شبیه‌سازی شده در ایران را رقم بزند.[۱۸] در رتبه بندی دانشگاه های جهان در علوم میان رشته ‏ای توسط موسسه تایمز (سال 2025)، دانشگاه تهران در رتبه 77 جهان (و رتبه اول ایران) قرار گرفت[۱۹].

دانشگاه صنعتی شریف به عنوان نمونه و شاخص در زمینه ساخت ماهواره، رایانش با کارایی بالا، نانوفناوری، فناوری‌های تصفیه آب، طراحی و اجرای عمرانی و مکانیکی پروژه‌های نیروگاه‌های آبی، تجهیزات زیرساختی برق قدرت، تجهیزات مخابراتی، مواد زیستی پیشرفته، پروژه رصدخانه ملی، اینترنت اشیاء برای بهره‌وری انرژی، وجوه علمی در طراحی و اجرای ابرسازه‌های عمرانی در کشور، مهندسی پروژه برای مگاپروژه‌های ملی، طراحی موتورهای ملی (بنزینی، دیزلی و برقی)، پژوهش‌های میان رشته‌ای برای حکمرانی، میز لرزان برای مطالعات سازه و زلزله، رباتهای اجتماعی و رباتهای شناختی، افزایش بازدهی چاه‌های نفت، افتخارآفرینی در علوم ریاضی، فلسفه علم و فناوری، دانش پلاسما، دانش نجوم، فناوری هسته ای، پیش‌بینی قیمت نفت با هوش مصنوعی، سکوهای فضای مجازی کاربردی و دیگر زمینه‌های فنی و مهندسی، دارای دستاوردهای شناخته شده است.

سنت علمی ایران در فلسفه، حکمت و ادبیات توسط استادان و محققین در دانشگاه و حوزه علمیه تداوم دارد[۲۰][۲۱] که بارزترین مشارکتهای علمی در این زمینه توسط دانشگاه تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، بنیاد اسراء، مؤسسات آموزشی و پژوهشی قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی و دانشگاه‏ های شهرهای تهران، قم، مشهد، شهرری و دیگر شهرها و موسسات انجام می پذیرد.[۲۲]

تاریخچه

[ویرایش]

ایران دانش و فناوری باستانی و یک روند تمدنی در علم و فناوری در طول تاریخ نیز دارد.

پیشاهخامنشی

[ویرایش]

دست ساخته ها و مصنوعات انسانهای پیش از انسان خردمند (مانند انسان نئاندرتال و دیگر موارد) در نواحی کوهپایه ای و کوهستانی زاگرس و البرز مرکزی کشف شده است.[۲۳]

به دلیل استقرار ایران در ناحیه هلال حاصل خیر و محل تقاطع 3 قاره آسیا، آفریقا و اروپا، ایران نیز دارای قدیمی ‏ترین بقایای تمدنی باستانی انسان خردمند (خارج از آفریقا) هم‏پا با بقیه ناحیه هلال حاصلخیز (شامل فلسطین، سوریه، عراق و ترکیه) است.

یافته ها از شهر سوخته سیستان، تپه سیلک کاشان، چغازنبیل در خوزستان، تپه مارلیک در گیلان، تپه حسنلو در آذربایجان، سملقان و ریوی در خراسان، سرپل ذهاب در زاگرس، چشمه علی در ری و تهران، تپه قمرود در قم و دیگر سایتهای باستانی پیشاهخامنشی در سراسر گستره ایران فعلی، بیانگر پویایی تمدنی، فناوری و صنعتی در فلات ایران از دوران پیش از تاریخ تا قبل از دوران هخامنشی است.

قدیمی‏‏ ترین بقایای استخراج فلزات (خصوصا مس) در فلات ایران کشف شده و مربوط به 6500 تا 8000 سال پیش است.[۲۴][۲۵]

سفالگری، ارابه سازی، استخراج فلزات، متالورژی، مصنوعات فلزی، اهلی کردن حیوانات و گیاهان، دامداری و کشاورزی، مداخلات پزشکی (مشابه با جراحی و برخی پروتزها در تمدن شهر سوخته)، کاشیکاری، شیشه سازی، مجسمه سازی، ساخت ابنیه پیچیده، نگارگری، رنگرزی، چرمسازی، پارچه بافی، کشتی سازی، حفر چاه و فناوری منتج به قنات، تشکیل ساختارهای سیاسی، نظامی، اجتماعی و دینی، ساخت زیگوراتها و معابد، ساخت قلعه ها و برخی استحکامات، ساخت شهرهای دارای دیوار محافظ و ساختار چند سطحی، داستان سرایی و اسطوره پردازی، روابط بازرگانی با دیگر تمدنهای دوردست و سوارکاری و تیراندازی و دیگر فنون نظامی، دیپلماسی بین فرهنگی و بین تمدنی (بر اساس مندرجات کشف شده از نامه های عمارنه)، از جمله شناخته شده ترین فعالیتها یا دستاوردهای کهن تمدنی در گستره فلات ایران در زمان پیش از تاریخ تا دوران پیشاهخامنشی است.

دوران هخامنشی

[ویرایش]

طبق نقل گزنفون و دیگر مورخان یونانی، پارسیان در زمان هخامنشی دارای نظام آموزشی مدون بودند. منابع کهن یونانی، رومی و همچنین اروپاییِ قرون وسطی، از ایرانیان باستان در زمان هخامنشی و قبلتر (و حتی از شخص زرتشت[۲۶]) به عنوان معلمین ستاره‌شناسی، ریاضیات، فلسفه، طبیعیات و دیگر علوم در زمان خود یاد می‌کنند (شبیه این پیوند بین «دانش» و «پارس» را در داستان مسیحی «سه مغ»[۲۷] و همچنین در حدیث مشهور نبوی که "اگر دانش در ثریا باشد، مردانی از پارس به آن دست می‌یابند[۲۸]" هم می‌توان مشاهده کرد). سهروردی، قدمت حکمت و فلسفه و مکتب انوار و اشراق را تا دوران کیانیان (هخامنشیان) به عقب می‌برد.[۲۹]

گزنفون و همچنین برخی دیگر منابع کهن یونانی و رومی، چندین اختراع را به کوروش کبیر هخامنشی نسبت داده‌اند (مانند اختراع مفهوم فرسنگ، سیستم چاپار و تأسیس دیوان برید، کاروانسرا، ارابه‌های خاص جنگی، چرخ‌های خاص آبکشی، چرخهای خاص استحصال نفت (قیر طبیعی)، صنایع خاص آلیاژی کهن و فلزی و غیره).

همچنین برخی نقل‌های کهن، اختراع اولیه بنیان علم منطق را به فرزانه ای در شهر اصطخر در زمان بهمن کیانی (احتمالا کوروش هخامنشی) نسبت می‌دهند (جالب است که نقلهای دیگری از اختراع منطق در زمان ذوالقرنین (که احتمال کوروش بودن او مطرح شده است) وجود دارد).

برخی جملات گزنفون این احتمال را مطرح می‌کند که او به صورت ضمنی، اختراع هنرهای رزمی (با الهام‌گیری از روش‌های مبارزه حیوانات) را و همچنین برگزاری مسابقات بین‌المللی ورزشی (برای اولین بار) در شهر بابل باستان را به دوران هخامنشی نسبت می‌دهد.[۳۰]

ریشه‌های فلسفه یونان باستان را به سه تن (تالس، فیثاغورث و هراکلیتوس) نسبت می‌دهند که هر سه از معاصران زمانی کوروش هخامنشی (و دانیال نبی) و حداقل دو تن از ایشان از شهروندان در گستره حکومت هخامنشی بودند. ریشه‌های فلسفه شرقی (در مکاتب مختلف شرق آسیا) را به سه تن (بودا، کنفسیوس و جاماسب-زرتشت) نسبت می‌دهند که دو تن از ایشان قطعاً معاصر دوران کوروش هخامنشی (و دانیال نبی) بودند و نفر سوم هم طبق برخی نظریات، معاصر دوران کوروش هخامنشی بوده است. در حکمت ایرانی، سهروردی از کیخسرو به عنوان یکی از بنیانگذاران حکمت انوار و اشراق نام می‌برد که طبق نقل ابوریحان بیرونی، می‌توان زمانه او را با کوروش هخامنشی (و دانیال نبی) تطبیق داد.

قنات، گنبد،[۳۱] ایوان، پردیس باغی، کاروانسرا، سرسراهای ستون دار، بستهای دم چلچله ای برای اتصال قطعات سنگی بزرگ، حجاری‌های ظریف و هنری، کاشی‌های لعابدار، شیشه‌های رنگی، دروازه‌های بزرگ، داکت و مجرا، تأسیسات زیرزمینی، سدسازی، برج و دیوارهای دفاعی، خندق سازی، رنگکاری ابنیه، مصطبه، سرستونهای حجیم و هنری، و بازارسراها، آب انبار و یخچال، از جمله عناصر معماری در عصر هخامنشی (برخی با تداوم از قبل و برخی هم نوآورانه) بوده‌اند.

مگاپروژه‌های باستانی (مانند راه شاهی (به عنوان بخش مهمی از راه ابریشم باستانی)، تکمیل کانال باستانی مشابه کانال سوئز در زمان داریوش یا کانالهای حفر شده در زمان خشایارشا در یونان (کانال خشایارشا) و همچنین بنای ارگ بم، پاسارگاد و تخت جمشید) از جمله شاخصه‌های فعالیتهای مهندسی باستانی در دوران هخامنشی است.

دریانوردی و اقیانوس نوردی ناوگان هخامنشی در دریای مدیترانه، دریای سرخ، خلیج فارس، اقیانوس هند و احتمالا در بخش‌هایی از اقیانوس اطلس و آرام (هم مستقلا و هم در همکاری با فنیقی‌های همپیمان خود) از دیگر فناوری‌های حمل و نقل باستانی در این دوران است.

دوران اشکانی

[ویرایش]

پیل بغداد نیز به عنوان نخستین باتری احتمالی ساخت انسان، در دوران اشکانیان یا ساسانیان در نظر گرفته شده است و نظریات گوناگونی را دربارهٔ چرایی دست‌یابی ایرانیان باستان به اصول تولید برق، پدیدآورد.[۳۲] آزونکس یا آزوناکس پزشک و روان‌شناس دوران اشکانیان بود.[۳۳] دانشمندان دوران اشکانیان در بابل، از تکنیک‌های ریاضیاتی و نجومی، مشابه با برخی تکنیکهای مدرن ستاره‌شناسی استفاده می‌کردند.[۳۴] مشهور است که شیوه جنگی و نظامی پارتیزانی (که نوعی خاص از تاکتیک دفاعی-هجومی است) در زمان اشکانیان و توسط ایرانیان (مشخصا توسط سردار مشهور پارتی: سورنا) مورد استفاده موفق و رواج قرار گرفت.

فناوریِ استحصال، انتقال و مدیریت آب در ایران از دوران باستان مورد نیاز و توجه ساکنین فلات ایران بوده است، به نحوی که از دوران پیش از هخامنشی (شهر سوخته)، هخامنشی (تخت جمشید و پاسارگاد)، اشکانیان و ساسانیان و دوران اسلامی، آثار و ابنیه مرتبط با فناوری‌های آب و فاضلاب کشف شده است. به عنوان مثال، در محوطه‌های استقرار دارای لایه دوران اشکانی، تنبوشه (لوله‌های سفالی برای انتقال بدون پِرت آب) کشف شده است.[۳۵][۳۶][۳۷]

معماری دوران اشکانی، اگرچه اقتباسهایی از پیشینیان و تمدن‌های معاصر خود دارد، ولی دارای ابداعات، تکامل‌ها و سیاق‌های خاص خود نیز می‌باشد. ابداع (یا تداوم از معماری دوران هخامنشی) در استفاده از فرم‌های دایروی و کروی (در معماری ساختار کلی شهرها، دایروی بودن شهرها، گنبدهای بناهای مهم و غیره) در دوران اشکانی مشاهده می‌شود.[۳۸][۳۹]

دوران ساسانی

[ویرایش]

در دوران ساسانیان، آموزشگاه‌هایی همانند دانشگاه گندی شاپور و افرادی همچون مانی وجود داشتند و کتاب‌های خارجی به زبان پهلوی ترجمه شدند.[۴۰] همچنین ایرانیان باستان، فناوری آبی قنات را در دوران هخامنشی تا ساسانی اختراع کردند که سپس به کشورهای دیگر نیز راه یافت.[۴۱] پیل بغداد نیز به عنوان نخستین باتری احتمالی ساخت انسان، در دوران اشکانیان یا ساسانیان در نظر گرفته شده است و نظریات گوناگونی را دربارهٔ چرایی دست‌یابی ایرانیان باستان به اصول تولید برق، پدیدآورد.[۳۲] صنعت فلزکاری و سفالگری دوره ساسانیان دارای نبوغ و نوآوری‌های چشمگیری بوده است.[۴۲] به نحوی که ظروف ساسانی در هزاران کیلومتر دورتر از مرزهای ایران کنونی در شمال روسیه، شمال چین و شمال اروپای غربی[۴۳] کشف شده است. فناوری بافندگی خاصی در دوران ساسانی برای تولید پارچه های ابریشمی با بافت ظریف و دارای نقوش مختلف[۴۴] ابداع گردید که محصولات حاصل از این نوع بافندگی، در مسیر جاده ابریشم [۴۵] و تا نواحی وایکینگها [۴۶] در اروپای شمال غربی، مورد استفاده اقوام و ملل دیگر قرار گرفت.[۴۷]

دوران اسلامی

[ویرایش]

در قرون اول اسلامی شاهد خیزش نسلی از دانشمندان ایرانی در علوم مختلف طبیعی، ریاضی، عقلی و نقلی (همانند برمکیان، اکثریت اخوان الصفاء، خوارزمی، ابن هیثم، رازی، ابوریحان، ابن سینا و دیگران) هستیم. دانش هم در قالب تدریس مدون در محافل عالی و هم در قالب متون حِکمی-ادبی (مانند شاهنامه، مثنوی معنوی، گلستان و بوستان) در جامعه ایرانی، حفظ و پرورش و تبادل می‌شد. تأسیس کتابخانه، بیمارستان، مدارس علمی عالی، رصدخانه، خانه استنساخ کتب و دیگر زیرساختهای علمی-پژوهشی-تحقیقاتی از جمله موارد مورد اهتمام ایرانیان مسلمان برای وقف و امور خیریه بود. مجمع علمی رصدخانه مراغه و دانشگاه ربع رشیدی در دوران حکمرانی مغولان بر ایران (با نقش آفرینی خواجه نصیرالدین طوسی و خواجه رشید الدین همدانی)، از جمله اولین مراکز علمی بین‌المللی در دوران نزدیک به عصر پیشارنسانس بودند که از نظر تاریخی در نسل اول دانشگاه‌های مدرن و از نظر متدیک در نسل چهارم روش پژوهش و تحقیقات، قرار داشتند.[۴۸][۴۹][۵۰] تقویت بنیان‌های دانش منطق توسط فارابی و ابن سینا، تأسیس جبر توسط خوارزمی، تقویت بنیان‌های دانش مثلثات توسط افرادی مانند غیاث الدین جمشید کاشانی، محاسبات دقیق پارامترهای طبیعی-ریاضیاتی مانند شعاع زمین توسط ابوریحان و محاسبه دقیق عدد پی توسط کاشانی و ترسیم نقشه جهان توسط اصطخری، قضایای دینامیک سماوی خواجه نصیرالدین طوسی که منجر به تسهیل کارهای بعدی توسط امثال کپرنیک شد،[۵۱] بنیان‌های فیزیک نور توسط ابن هیثم، روش پزشکی سینوی و دیگر موارد،[۵۲] از میراثها و دستاوردهای علمی مجامع علمی-دانشگاهی ایران در دوران قبل از رنسانس است.

فناوری

[ویرایش]

ایرانیان باستان، فناوری آبی قنات را اختراع کردند که به کشورهای دیگر نیز راه یافت.[۴۱] بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین قنات در شهر گناباد است که پس از ۲۷۰۰ سال هنوز آب کشاورزی و آشامیدنی ۴۰ هزار نفر را فراهم می‌کند.[۵۳] پیل بغداد نیز به عنوان نخستین باتری احتمالی ساخت انسان، در دوران اشکانیان یا ساسانیان در نظر گرفته شده است و نظریات گوناگونی را دربارهٔ چرایی دست‌یابی ایرانیان باستان به اصول تولید برق، پدیدآورد.[۳۲]

چرخ بادی در سال ۱۷۰۰ پیش از میلاد توسط بابلی‌ها اختراع شد و در قرن هفتم مهندسان ایرانی بر اساس آن، ماشین بادی پیشرفته‌تری ساختند به‌نام آسیاب بادی.[۵۴][۵۵]

ورود نانو به ایران

[ویرایش]

اولین حرکات علمی برای راه اندازی فناوری نانو در ایران، از سال ۱۳۸۰ با ارتباط محمدتقی ابتکار و غلامعلی منصوری شکل گرفت. در همین سال کمیته مطالعات فناوری نانو به دستور رئیس‌جمهور شکل گرفت. اولین قدم، جلب نظر مخاطبان بود. در سال ۱۳۸۲ این کمیته به ستاد ویژه توسعه فناوری نانو تبدیل شد. پس از آن یک سند راهبردی در نانو تدوین شد. همایش‌های مختلفی هم در موضوع ملی و بین‌المللی شکل گرفت.[۴۱]

از ابتدای سال ۸۴، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با اجرای برنامه حمایت‌های تشویقی، محققان دانشگاه‌های کشور را به سمت تحقیق و پژوهش در زمینه فناوری نانو سوق داد و انتشار مقالات ایران، روندی صعودی به خود گرفت، به طوری که در سال ۸۷ ایران با انتشار ۸۱۳ مقاله و توانست رتبه ۱۹ دنیا را کسب کند.[۵۶] فناوری نانو (Nanotechnology) بر اساس استاندارد ملی INSO-ISO 80004-1 که برگرفته از استاندارد بین‌المللی ایزو ISO/TS 80004-1:2015 است، به استفاده از دانسته‌های علمی در دستکاری و کنترل ماده، غالباً در نانومقیاس (محدوده ۱–۱۰۰نانومتر) برای بهره‌برداری از پدیده‌ها و خواص وابسته به ساختار و اندازه است. این خواص متمایز با خواص اتم‌ها و مولکول‌های منفرد و غیرقابل برونیابی (استنتاج) از شکل توده همان ماده هستند.[۵۷] سازمان ملی استاندارد ایران (ISIRI) تعداد ۶۶ استاندارد مرتبط با فناوری نانو تا پایان سال ۲۰۱۷ منتشر کرده است.[۵۸][۵۹] پژوهشگران دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در اردیبهشت ۱۳۹۲ موفق به ارائه و معرفی راه‌های ارتباط بین فناوری نانو و علوم اعصاب به یکدیگر و نیز روشی برای ردیابی پیام رسان‌ها در مغز شدند.[۶۰]

ریاضیات

[ویرایش]
مریم میرزاخانی، نخستین زن و نخستین ایرانی برندهٔ مدال فیلدز

در قرن دوازدهم محمدبن موسی خوارزمی جدول لگاریتمی را به وجود آورد، جبر را توسعه داد و آن را در نظام حساب ایرانی و هندی به کار گرفت. آثار او توسط یک مترجم ایتالیایی به نام Gerard of Cremona تحت عنوان De jebra et almucabola ترجمه شد. آثار خوارزمی تأثیر ژرفی بر ریاضیات غرب در قرون وسطی گذاشت.[۶۱]

مریم میرزاخانی، ریاضی‌دان اهل تهران و برگزیده المپیادهای ملی و بین‌المللی که در مقطع کارشناسی از دانشگاه صنعتی شریف فارغ‌التحصیل شد و سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت، نخستین زن و نخستین ایرانی برندهٔ مدال فیلدز است، که توسط نهاد زنان سازمان ملل متحد در فهرست «۷ زنی که دنیا را تغییر دادند» قرار گرفته است.[۸]

پزشکی

[ویرایش]
همچنین ببینید: پزشکی در ایران و پزشکی ایران باستان
ترجمه کتاب قانون در طب از ابن سینا که پانصد سال دیرینگی دارد.

نخستین بیمارستانی که در آن دانش‌پژوهان علوم پزشکی تحت نظارت پزشک، به‌طور روش‌مندی بر روی بیماران کار می‌کردند در دانشگاه جندی شاپور بود. برخی متخصصان پا را از این هم فراتر نهاده و معتقدند کل اعتبار نظم بیمارستانی را باید در ایران قدیم مشاهده کرد.[۶۲]

تراکاشت اعضای بدن حیوان در بدن انسان (به انگلیسی: xenotransplantation) ریشه در ایران دوران هخامنشی دارد.[۶۳]

Adolf Fonahn در کتاب خود Zur Quellenkunde der Persischen Medizin که در سال ۱۹۱۰ در لایپزیگ چاپ شده است نام کتاب‌های پزشکی که فقط به زبان فارسی نوشته شده است را بیش از ۴۰۰ عنوان می‌داند و نام آن‌ها را ذکر می‌کند. این کتاب‌ها شامل کتاب‌های عربی که توسط ابن سینا نوشته شده است نمی‌شود.

نجوم

[ویرایش]
همچنین ببینید: ستاره‌شناسی در ایران
یک اسطرلاب ایرانی قرن هجدهم

در سال ۱۰۰۰ پس از میلاد ابوریحان بیرونی رساله‌ای نوشت که در آن به امکان گردش زمین به دور خورشید اشاره کرد.

در سده دهم، ستاره‌شناس ایرانی عبدالرحمان صوفی اولین کسی بود که کهکشانی غیر از کهکشان راه شیری کشف کرد. وی برای اولین بار کهکشان اندرومدا (امرأة مسلسلة) را رصد کرد.[۶۴]

شیمی

[ویرایش]

خواجه نصیر طوسی عقیده داشت ماده می‌تواند تغییر کند اما نمی‌تواند ناپدید شود. او نوشت: «ماده نمی‌تواند ناپدید شود اما می‌تواند شکل، حالت، ترکیبات، رنگ و مشخصات دیگر خود را عوض کند و به یک ترکیب یا عنصر دیگر تبدیل شود». پانصد سال بعد، میخاییل لومونسف (۱۷۱۱–۱۷۶۵) و لاوازیه (۱۷۴۳–۱۷۹۴) قانون پایستگی جرم را ایجاد کردند و همان ایده را پیاده‌سازی کردند.[۶۵]

جابر ابن حیان شیمیدان مشهور ایرانی رساله‌های مختلفی دارد که در آن‌ها دوهزار موضوع را پوشش می‌دهد که این کتاب، «کتاب مقدس» شیمیدان‌های اروپایی قرن هجدهم (bible of European chemists) مخصوصاً لاوازیه نام گرفته بود. این آثار کاربردهای زیادی داشت از جمله تقطیر گل‌ها و گیاهان، طب درمانی، باروت و نوعی وسیله نظامی قدرتمند که قبل از این که بدست غربیان بیفتد در تملک مسلمانان بود. هم‌اکنون از او به عنوان بنیانگذار شیمی و همچنین مخترع بسیاری از فرایندها و تجهیزات شیمی که برخی از آن‌ها تا امروز هم توسط شیمیدان‌ها استفاده می‌شود (مانند تقطیر) نام برده‌اند.[۶۴]

فیزیک

[ویرایش]

ابن هیثم (ق۳۵۴–۴۳۰) به خاطر کتاب‌ها و آزمایش‌هایش دربارهٔ لنز و آینه و شکست نور و بازتاب نور، به پدر اپتیک ملقب شده است. وی مکان هندسی نقاطی روی دایره کروی را که نور از آنجا به ناظر بازتاب می‌شود بدست آورد. او از مطالعه روی شکست نور، توانست بفهمد که اتمسفر ضخامت خاصی دارد و شفق پدیده‌ای است که به وسیله شکست نور خورشید وقتی که زیر افق است ایجاد می‌گردد.[۶۶]

ابوریحان بیرونی (ش۳۵۲–۴۲۷) نخستین دانشمندی بود که رسماً اعلام کرد نور سرعت محدودی دارد پیش از اینکه گالیله آن را به صورت عملی اثبات کند.

کمال الدین فارسی (م۱۲۶۷–۱۳۱۸) نخستین اثبات ریاضی را برای پدیده رنگین کمان انجام داد و طبیعت نور را که نظریه ابن هیثم را شکل می‌داد تفسیر کرد. او همچنین معتقد بود که رنگین کمان حاصل دو بار شکست نور خورشید در درون قطره‌های باران است. او این کار به کمک آزمایشی که در آن از کره‌ای شفاف که از آب پر شده بود و یک دوربین تاریکخانه‌ای انجام داد.

اختراع قطب‌نما و ایرانیان

[ویرایش]

می‌دانیم که چینیان نخستین بار تقریباً در آغاز تقویم میلادی قطب‌نما را با شناور کردن تکه ای سنگ ماگنت بر روی چوب پنبه شناور بر آب ساختند.

اما در شاهنامه فردوسی (که نوعی تاریخ ایرانیِ اساطیری شده را در درون خود دارد)، صحبت از قطب‌نمای تَر (مبتنی بر سوزن آهنی شناور بر روی سطح آب و مورد کاربرد دریانوردان در قدیم) در دوران گشتاسپ در داستان هفت خان اسفندیار[۶۷] است.

گذرگاه این آب دریا کجاست

بباید نمودن به ما راه راست

بدو گفت با آهن از آبگیر

نیابد گذر پر و پیکان تیر

اگر نقل موجود در این ابیات، مربوط به دوران‌های کهنِ قبل از فردوسی باشد و اگر ریشه در بازروایت برخی واقعیات تاریخی (ولو در قالب اسطوره سازی شده) مربوط به دوران کیانیان (یعنی هخامنشیان) داشته باشد، در این صورت می‌توان گفت که ممکن است اختراع قطب‌نما، ارتباطی با ایرانیان هم داشته بوده باشد.[۶۸]

دانش در ایران کنونی

[ویرایش]

با در نظر گرفتن فرار مغزها در ایران و رابطه سیاسی ضعیف او با آمریکا و دیگر کشورها، جامعه دانشگاهی ایران همچنان بارور مانده است اگرچه تحریم‌های بین‌المللی دانشگاه‌ها را برای خریدن تجهیزات یا فرستادن افراد به ایالات متحده برای دیدارهای علمی دچار مشکل کرده است.[۶۹] بارور ماندن دانش در ایران علی‌رغم تحریم‌ها و فرار مغرها به دلیل پتانسیل عمیق ایرانی‌ها در زمینه‌های علمی در جهان است که می‌توان آن را با آلمان یا ژاپن قیاس کرد. فرار مغرها ضربات جدیدی بر جامعه ایران وارد کرده زیرا اصولاً بهترین‌ها از کشور خارج می‌شوند. به عنوان مثال ایرانیان مقیم آمریکا، تحصیلکرده‌ترین گروه نژادی در کشور آمریکا محسوب می‌شوند.[۷۰] بنابر اداره آمار آمریکا در سرشماری سال ۲۰۰۰، نزدیک به ۲۷٪ ایرانیان آمریکایی دارای مدرک کارشناسی ارشد به بالا بودند، که این میزان در میان گروه‌های مهاجر آمریکایی دارای رتبه نخست است؛ و بیش از ۵۶٪ ایرانیان مقیم آمریکا دارای مدرک کارشناسی می‌باشند، که در میان ۶۷ گروه مهاجر آمریکا دارای رتبه دوم است.[۷۱]

تعداد دانشجویان در ایران از حدود ۱۰۰ هزار نفر در سال ۱۹۷۹ به حدود ۴٫۷ میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ رسید.[۷۲]

همه این‌ها نشان می‌دهد که جایگاه ایران کنونی با پتانسیل واقعی خود تفاوت عظیمی دارد. به گفته میلانی، دانشکدهٔ علوم سیاسی دانشگاه استنفورد فرار مغزها در چند سال گذشته ۳۰۰ برابر جنگ ایران و عراق به اقتصاد ایران صدمه زده است. حتی می‌توان این ادعا را کرد که اگر فرار مغرها این قدر بالا نبود جایگاه ایران در میان کشورهای پیشرفته قرار داشت. فرارمغزها آن‌قدر بالاست که صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال ۲۰۰۹ خود اعلام کرده است ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته جهان، مقام نخست را داراست.[۷۳][۷۴] اما از طرفی نیز بنابر گزارشی دیگر، شمار دانشجویان ایرانی در مقاطع پیشرفته دانشگاهی در سال‌های گذشته سیر نزولی داشته است.[۷۵]

پس از انقلاب ۱۳۵۷ در ایران تلاش‌هایی توسط برخی از عالمان دینی اسلامی صورت گرفته است که علوم مدرن را اسلامی‌سازی کنند.[۷۶]

هوافضا در ایران

[ویرایش]

ایران در پیش از انقلاب ۱۳۵۷، خریدار آخرین هواپیماهای کمپانی‌های آمریکایی بود. پس از انقلاب و شروع جنگ، فعالیتها برای تعمیر و نگهداری بومی ادوات هوایی (خصوصا با فرسایش و آسیبهای ناشی از جنگ) در ایران آغاز شد. اولین پروژه‌های تحقیق و توسعه برای ساخت هواپیماهای آموزشی ملخی در ایران در دهه ۶۰ شمسی تحت هدایت منصور ستاری در نیروی هوایی ارتش ایران آغاز شد. این فعالیتها پس از جنگ در قالب پروژه‌های بازآماد، آرایش فنی و روزآمدسازی هواپیماهای F5 در چندین مرحله در قالب پروژه‌های مختلف پیگیری شد. اگرچه ایده کپی کردن کامل F-14 در ایران در دهه ۷۰ شمسی مطرح بود، ولی عملاً نهایتا کار بر روی تولید بومی یک اسکادران از جنگنده صاعقه (تک نفره و از نسل فنی f5 است) انجام پذیرفت. سپس پروژه جنگنده کوثر (۲ نفره و با ضریب ساخت داخل نهایی بالای ۸۰ درصد) در دهه ۹۰ شمسی به سرانجام رسید و طبق اعلام رسانه‌های رسمی ایران، این جنگنده از قابلیتهای اویونیکز هم رده با جنگنده‌های نسل چهارم برخوردار است.

اولین پلتفرم بومی ایران در زمینه هواپیماهای جت (و جنگنده آموزشی) با هواپیمای جت آموزشی یاسین در دهه ۹۰ به سرانجام و پروازهای آزمایشی اثبات فناوری، رسید.

در زمینه هواگردهای تجاری، مسافربری و باربری، تلاش‌های ایران معطوف به بازآمد، تعمیر و نگهداری هواپیماهای غربی و بالگردهای غربی و شرقی و مونتاژ تحت لیسانس (برای پروژه ایران-۱۴۰) بوده است. نهایتاً این تلاش‌ها به تولید هواپیمای باری سیمرغ (که حاصل بازمهندسی و ارتقای جنبی پلتفرم آنتونوف-۱۴۰ بوده است) منجر شده است.

در زمینه فناوری فضایی، ایران تلاش‌های گسترده‌ای در زمینه موشکی و ماهواره ای داشته است. ماهواره بر سیمرغ تا سپتامبر ۲۰۲۴ (شهریور ۱۴۰۳) بیش از ۶ پرتاب رسمی و عملیات مرتبط داشته است که با این آمار، در بین ۴۰ لانچر فعال ماهواره با بیشترین تعداد عملیات در جهان قرار دارد و ایران را به مدار ۱۰۰۰ کیلومتری فضایی رساند. این ماهواره بر با کلاستر ۴ موتوره در مرحله اول خود، می‌تواند بارهایی با وزن بیش از ۳۴۰ کیلوگرم را به مدار LEO برساند.

ایران موفق به ارسال موجودات زنده به غیر از انسان (خصوصا میمون) به فضا شده است که این کشور را در بین 7 کشور که تا کنون چنین اقدامی داشته اند قرار می دهد[۷۷][۷۸].

تولید موتورهای جت (موتور اوج بر اساس بازمهندسی موتور جنگنده F5)، موتورهای سوخت مایع راکتی، موتورهای سوخت جامد راکتی و پره‌های توربین‌های حرارتی هوایی و زمین پایه، از مهم‌ترین دستاوردهای بومی ایران در حوزه هایتکِ پیشرانه‌های هوایی و فضایی است.

فعالیت بخش خصوصی در فعالیتهای فضایی در ایران از سال ۱۳۹۸ شدت گرفت و نهایتاً به پرتاب بین‌المللی اولین ماهواره‌های ساخته شده و تملک شده توسط بخش خصوصی در ایران (به نام ماهواره‌های هدهد و کوثر) در ۱۵ آبان ۱۴۰۳ (پرتاب به طریق بین‌المللی و از طریق پرتابگر سایوز روس) انجامید.[۷۹]

در سال 2024 (تا دسامبر)، فقط 7 کشور جهان (که در میان آنها ایران هم قرار دارد)، توانستند پرتاب موفقیت آمیز ماهواره (از خاک خودشان یا از خاک دیگر کشورها) داشته باشند: آمریکا، روسیه، چین، اتحادیه اروپا، هند، ژاپن و ایران.[۸۰]

در تاریخ 16 آذر 1403 (6 دسامبر 2024) ماهواره بر سیمرغ در دومین پرتاب موفق خود در طول یک سال، پرتاب بلوک انتقال مداری سامان-1 به ارتفاع 400 کیومتری به همراه دو محموله دیگر (شامل ماهواره فخر-1) مجموعا به وزن 300 کیلوگرم را در یک عملیات واحد به انجام رساند.[۸۱]

نانوفناوری در ایران

[ویرایش]

با ورود این علم به ایران، استقبال خوبی از طرف جامعه دانشگاهی صورت گرفت. همین مسئله باعث شد تا رقابت‌های المپیادی دانش آموزان و دانشگاهی شکل بگیرد. تعداد اساتیدی که در ایام ورود این علم به ایران به صورت مستقیم با این رشته در ارتباط بودند، ۲۵۰ نفر بودند که در چند سال گذشته به ۲۵۰۰ نفر ارتقاء یافته است. ایران توانسته است تا به لحاظ پیشرفت در این علم، درچند سال گذشته به رتبه زیر ۵۰ در سطح جهانی برسد و[۴۱] در سال گذشته رتبه چهارم در جهان و رتبه اول در خاورمیانه، رتبه ایران بوده است.[۴۱][۸۲][۸۳] هم‌اکنون ۵ سال است که ایران در رتبه چهارم در سطح جهانی قرار دارد.[۳۲] در ایران ۲۴۰ شرکت فعال در زمینه نانو فعالیت می‌کنند و ۶۵۰ قلم کالا در زمینه نانو طراحی و ساخته شده است.[۴۱] در سال ۲۰۱۷ محصولات نانو ایران به بیش از ۴۷ کشور مختلف صادر می‌شدند.[۸] چندی از نهادهای علمی بین‌المللی، فعالیت‌های حوزه نانو در ایران را به رسمیت شناخته‌اند. مؤسسه فیزیک آمریکا مقاله ای علمی در مورد استفاده از مواد نانو در درمان سرطان توسط دانشمندان ایرانی را منتشر کرده است. همینظور نهادهای مشارکت کننده در حوزه نانو در ایران با برخی از کشورها همکاری می‌کنند.[۸۴]

درسال ۲۰۱۵ تعداد ۶۶۹۰ مقاله در موضوع فناوری نانو توسط محققین ایرانی نوشته شده است که ۷۲ درصد از کل مقالات نوشته شده در موضوع نانو در جهان بوده است. ایران در سال ۲۰۱۴ رتبه هفتم دنیا را داشته است. این رتبه در سال ۲۰۰۱، پنجاه و هفتم جهان بوده است. بنابر گزارش استت نانو در سال ۲۰۲۱، ۵٫۵ درصد از مقالات علمی در موضوع نانو را ایرانی‌ها منتشر می‌کنند.[۳۲][۸۵] به‌طور متوسط ۲۰ درصد از کل مقالات ارائه شده توسط محققان ایرانی در سال ۲۰۲۰ مربوط به موضوع نانو بوده است.[۸۵] تعداد مقالات فناوری نانو که در نشریات ISI به چاپ رسیده یکی از شاخص‌های علمی برای بررسی جایگاهی علمی کشورها در این حوزه است. ایران در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی در این شاخص داشته است به طوری‌که از رتبه ۵۶ در سال ۲۰۰۰ به رتبه ۴ در سال ۲۰۱۷ رسیده است. بر اساس اطلاعات پایگاه استت‌نانو در سال ۲۰۱۷ ایران ۸۷۹۱ مقاله نانو به چاپ رسانده که معادل ۵٫۷ درصد از کل مقالات نانوی سال ۲۰۱۷ می‌شود. ایران در این شاخص رتبه اول در حوزه خلیج فارس و همچنین کشورهای اسلامی را دارد.[۸۶] از منظر کیفیت مقالات نانو، مقدار شاخص h-index پنج ساله برای مقالات نانوی ایران (منتشر شده در سال‌های ۲۰۱۳–۲۰۱۷) ۹۳ و رتبه ایران در این شاخص هجدهم است[۸۷] و همچنین ایران از نظر متوسط ارجاع به مقالات نانو در پنج سال منتی به ۲۰۱۷ در رده چهل و چهارم دنیا قرار دارد.[۸۸] ایران در مجموع بیش از ۲۲۰ پتنت مرتبط با فناوری نانو تا سال ۲۰۱۸ در دفاتر ثبت پتنت اروپا و آمریکا ثبت کرده است که این مقدار حدود یک سوم از کل پتنت‌های ایران در حوزه‌های مختلف می‌شود. در سال ۲۰۱۷ رتبه ایران در تعداد پتنت‌های منتشر شده در دفتر ثبت آمریکا (USPTO) بیست و دوم بود.[۸۹] ایران در زمینه تعداد پتنت‌های منتشر شده در رابطه با فناوری نانو، مقام ۲۹ را در سال ۲۰۱۲ در دنیا کسب کرد.[۹۰] شبکه تبادل فناوری نانو برای رفع تقاضاهای شرکت‌های صنعتی موجود بر پایه فناوری‌های توسعه‌یافته داخلی ایجاد شده است. در این شبکه، ۳۸ کارگزار تبادل فناوری نانو مشغول فعالیت هستند و تا مهرماه ۱۴۰۱، نزدیک به چهارهزار تقاضای صنعتی احصا شده و بیش از ۳۰۰ پروژه موفق تبادل فناوری نانو بین فناوران و شرکت‌های صنعتی در کشور به اتمام رسیده است.[۹۱]

با ورود نانوفناوری در ایران، ۲ سند ده ساله تدوین شده است. در سند اول راهبرد اصلی بر مبنای تربیت نیروی انسانی ماهر و توسعه زیرساخت‌های این فناوری قرار داشت. در سند دوم، هدف سال ۱۴۰۴ است و مهم‌ترین نکته حفظ حرکت پرشتاب علمی کشور در این حوزه است. ارتقاء هرچه بیشتر جهانی جایگاه علمی کشور در این حوزه، توسعه بازار صادارات برای محصولات نانو و تأثیرگذاری این فناوری در تولید ثروت درکشور از اهم برنامه‌های پیش روی تکنولوژی نانو در ایران می‌باشد.[۴۱] سند سومی نیز در تاریخ ۲۴ آبان ۱۴۰۱ از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد که افق این فناوری را تا سال ۱۴۱۲ ترسیم کرده است.[۹۱] فناوری نانو در ایران از سال ۱۳۸۰ شکل گرفته است. ایران رتبه چهارم جهان[۸۵] و رتبه اول خاورمیانه را در نانوفناوری دارد. به نقل از بی‌بی‌سی، در زمینه فناوری نانو که ایران یکی از پیشتازان آن در دنیاست، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در سال ۱۳۸۲ به دستور محمد خاتمی تشکیل شد. برای اینکه این شاخه نوین دانش فرصت رشد داسته باشد، محمد رضا عارف، معاون محمد خاتمی به‌طور مستقیم بر این موضوع نظارت کرد تا روند کار را تسهیل کند.[۹۲]

فناوری زیستی و پزشکی در ایران

[ویرایش]

بعد از چند همه‏ گیری بزرگ (که همزمان با قحطی) در ایران در زمان قاجار رخ داد، نخبگان ایرانی (مانند امیرکبیر، دکتر محمد قریب و دیگران)، به اهمیت سیستم بهداشت و درمان روزآمد برای رفاه و سلامتی جامعه ایرانی پی بردند و بهداشت و درمان (چه در مصوبات مجالس شورای ملی و چه مصوبات دولتهای وقت و چه پویش اجتماعی مردم و نخبگان) اهمیت بالایی یافت. وضعیت فعلی بهداشت و درمان در ایران را می توان حاصل حدود دو قرن تلاش مستمر برای ارتقای سیستم بهداشت و درمان روزآمد دانست.

ایران اکنون در زمینه فناوری زیستی، فناوری‏های پزشکی و دانش پزشکی، از جایگاه شناخته‏ شده ای در جهان برخوردار است. داروی آیمود برای افزایش کیفیت زندگی بیماران HIV، تولید بومی و در برهه هایی صادرات انواع واکسن ها (مانند واکسن فلج اطفال، وبا، تب برفکی و ...) و تحقیق و توسعه و تولید واکسن بومی کوو ایران برکت برای SARS-CoV-2 در خلال سالهای 2021 تا 2023 [۹۳][۹۴] در ایام کرونا (که ایران را در میان یکی از 10 کشور اول و معدود کشورهای تولید کننده واکسن بومی برای این بحران قرار داد)، و الگوی ایران در سیستم شبکه بهداشت شهری و روستایی[۹۵]، از جمله دستاوردهای شاخص ایران در زمینه فناوری های پزشکی و نظام سلامت است.

تولید بومی دستگاه مانیتور تمام دیجیتال علائم حیاتی بیمارستانی، دستگاه ونتیلاتور، دستگاه دیالیز، دستگاه سی تی اسکن، دستگاه CDP (تشخیص کناره های سرطانی)، دستگاه ناوبری جراحی، انواع پروتزها، دستگاه های تحریک عصبی، دستگاه های سیگنال برداری، ماسکهای نانو، داربستهای رشد بافت و طراحی و ساخت ربات جراح سینا (که صادرات آن به کشور اندونزی انجام شده است و مذاکراتی برای صادرات به چین، هند و روسیه در سوابق خود داشته است) از پیشرفته ترین دستاوردهای اعلامی ایران در زمینه مهندسی پزشکی و تجهیزات پزشکی است.

تلاش‏هایی در ایران برای تولید بومی انواعی از آنتی بیوتیکها (و برخی مواد اولیه موثره آنها)، انسولین، فاکتور 8 انسانی، پانسمان بیماران پروانه ای، داروهای ضد سرطان و شیمی درمانی و طیفی از برخی از مواد اولیه و موثره دارویی صورت گرفته است. سلول درمانی (خصوصا با تکیه بر دانش سلول های بنیادی) از دیگر زمینه های پیشرفته تحقیقات و درمان پزشکی در ایران است.

تجاربی از به کارگیری فناوری کریسپر و تحقیقات بر روی تولید واکسن‏های مبتنی بر M-RNA در ایران گزارش شده است.

هوش مصنوعی

[ویرایش]

ایران در زمینه هوش مصنوعی در سال 1403 ( 2024 ) از نظر تولیدات علمی در بین 20 کشور اول جهان و از حیث کاربردها در بین 100 کشور اول قرار دارد.[۹۶][۹۷]

فناوری هسته ای

[ویرایش]

ورود فناوری هسته ای به ایران با تلاش های دکتر سید محمود حسابی (و دیگران) با تاسیس راکتور و مرکز تحقیقات هسته ای تهران در نیمه دوم قرن بیستم آغاز شد.

ایران اکنون چرخه سوخت هسته ای، دانش طراحی راکتور، دانش راهبری نیروگاه هسته ای و دستاوردهایی در زمینه داروهای هسته ای در اختیار دارد و به غنی سازی اورانیوم تا سطوح 3.5، 5، 20 و 60 درصد در سالهای اخیر اقدام نموده است. تولید صفحات سوخت 20 درصد برای راکتور تهران، تولید آب سنگین با کیفیت بالا، تولید انواع رادیوداروها، تولید سنجشگرها و حسگرهای پرتویی و تولید دستگاه شتاب دهنده خطی صنعتی و پزشکی از شاخص ترین دستاوردهای اعلامی ایران در این زمینه است.

فناوری لیزر و کوانتوم

[ویرایش]

ایران در زمینه دانش لیزر و کوانتوم، چندین مرکز تحقیقاتی را تاسیس و دستاوردهایی را اعلام نموده است.

گیاهان دارویی و طب سنتی

[ویرایش]

ایران ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی، دانشکده های طب سنتی، مراکز تحقیقات طب گیاهی و یک اکوسیستم از شرکتهای دانش بنیان در این زمینه را در اختیار دارد. از مهمترین دستاوردهای اعلامی ایران در این زمینه تلاش برای ادغام طب سنتی در شبکه بهداشت، رونمایی از برخی داروهای گیاهی در ایام کرونا، رتبه جهانی در زمینه تولید مقالات بین المللی در زمینه داروهای گیاهی و طب سنتی، صادرات مواد اولیه دارویی گیاهی به اروپا و تولید و اشاعه مصرف داروهای گیاهی استاندارد شده در لیست داروهای ژنریک بوده است.

مهندسی عمران، سدسازی و راه و ساختمان

[ویرایش]

ایران دارای یک نظام مهندسی نسبتا بزرگ و یک نظام فنی و اجرایی متشکل برای پروژه های عمرانی (راه، ساختمان، زیربنایی، شهرسازی و سدسازی) است. از مهمترین دستاوردهای اعلامی ایران در زمینه دانش و فناوری مهندسی عمران می توان به این موارد اشاره کرد: رتبه جهانی در دانش و فناوری سدسازی، سدهایی مانند سد کرخه و کارون 3، بازسازی شهر بم پس از تخریب کامل در زلزله بم، طراحی و ساخت برج میلاد تهران با تکیه بر توان مهندسی بومی، شکافتن مسیر در البرز و زاگرس برای راهگشایی در پروژه های آزادراهی، پل های مرتفع (مانند پروژه مسیر دسترسی دریاچه سد کارون 3 و راه آهن قزوین-رشت)، تونلسازی و گالری سازی زیرزمینی برای پروژه های راه و نیروگاه، مهندسی رزمی در دوران جنگ ایران و عراق، اعمال پدافند غیرعامل در ابنیه زیرساختی، شهرهای زیرزمینی، پروژه های متروسازی، میز لرزه در دانشگاه های مادر، شبکه لرزه شناسی ملی، پروژه سیستم پیش آگهی زلزله، مطالعات گسل و زلزله شناسی، تحقیق و توسعه بر روی بتن های نوآمد و فراکارا، ساخت اسکله، موج شکن و بنادر و دیگر موارد.

مهندسی برق، الکترونیک، میکروالکترونیک و سخت افزار

[ویرایش]

از مهمترین دستاوردهای اعلامی ایران در زمینه دانش و فناوری برق، الکترونیک و میکروالکترونیک می توان به این موارد اشاره کرد: طراحی مدارهای مجتمع، طراحی و تولید فرستنده ها، طراحی و تولید تجهیزات شبکه برق و مخابرات، طراحی و تحقیق و توسعه بر روی ادوات میکروالکترونیک، طراحی و تولید بردهای متنوع مخابراتی و کنترلی و رایانشی، تولید رادارهای بومی، ساخت لامپ رادار F-14 در زمان جنگ ایران و عراق یا بعد از آن، ربات انسان نمای سورنا، خودروهای برقی، تجهیزات ذخیره سازی برق، تجهیزات مدیریت شبکه برق، برخی تجهیزات تولید برق خورشیدی، تحقیق و توسعه بر روی مولدهای انرژی های تجدیدپذیر، رتبه جهانی در تولید مقالات در زمینه برق و الکترونیک، برخی کاربردهای اینترنت اشیاء و صنعت 4، نظریه اطلاعات در دانش مخابرات، رمزنگاری در دانش مخابرات (انجمن رمز ایران) و دیگر موارد.

مهندسی نرم افزار، فناوری سایبری و فناوری اطلاعات

[ویرایش]

از مهمترین دستاوردهای اعلامی ایران در این زمینه می توان به این موارد اشاره کرد: نرم افزارهای بومی کاربردی (خصوصا در زمینه های خاص جامعه، صنعت، تجارت و فرهنگ ایران)، راهکارهای بومی نرم افزاری و فناوری اطلاعات، چارچوبهای بومی توسعه و ایجاد نرم افزار، رتبه جهانی در مقالات علمی مهندسی نرم افزار، بیوانفورماتیک و الگوریتم ها، موتورهای بومی ایجاد نرم افزار، تولید نرم افزارهای بومی با حجم مخزن بالای 10 میلیون خط کد تولیدشده توسط انسان، تولید بازی های رایانه ای پر مخاطب با بیش از 10 میلیون کاربر، طیفی از سیستم عاملهای بومی و ملی برای دستگاه های نهفته، موبایلی و رایانه ای، لینوکس ملی شریف، پایگاه های داده ملی، جامعه بزرگی از برنامه نویسان و مهندسین و معماران نرم افزار، جامعه بومی توسعه دهندگان متن باز، پایگاه های اطلاعات ملی، تحقیق و توسعه بر روی راهکارهای فضای مجازی پاک، ضد ویروس بومی، دیوار آتش بومی، انواع راهکارهای بومی، ابزارهای کنترل محتوایی ترافیک کاربران شبکه و نقش آفرینی موثر در عرصه جهانی رقابت در فناوری های خاص سایبری.

مهندسی مکانیک

[ویرایش]

در زمینه مهندسی مکانیک می توان به این موارد به عنوان اهم دستاوردهای اعلامی ایران اشاره کرد: طراحی و تولید موتورهای ملی بنزینی و دیزل، ارائه پلتفرم های خودرویی، بازطراحی و تولید قطعات خودرویی، طراحی و تولید انواع روباتهای تحقیقاتی و نمونه فناوری، طراحی و تولید انواع پمپها، طراحی و تولید قطعات دوار و متحرک خطوط تولید صنعتی، طراحی و تولید انواع پرس ها، طراحی و تولید انواع دستگاه های CNC، تحقیق و توسعه بر روی راهکارهای ساخت افزایشی و چاپ سه بعدی، طراحی و تولید انواع دستگاه های چاپ، حکاکی و برش صنعتی، مهندسی سازه های بزرگ مکانیکی، مهندسی تجهیزات سد و نیروگاهی مکانیکی، طراحی و تولید انواع اتصالات و قطعات صنعتی، مکانیک کامپوزیت و مکانیک مواد پیشرفته، تحقیق بر روی میکروفلوئیدیک، تولید تجهیزات راهکارهای TBM و دیگر موارد اشاره کرد.

مهندسی شیمی، مهندسی فرآیندها و مهندسی نفت

[ویرایش]

ایران در زمینه طراحی و تولید انواع ماژول‏ها، قطعات، سامانه ها و راهکارهای فرآیندی در مهندسی شیمی، مهندسی فرآیندها و مهندسی نفت دارای دستاوردهای اعلامی بوده است. مواردی مانند: طراحی و تولید صنعتی برج های تقطیر، طراحی و تولید اکسپلرها، طراحی و تولید راکتورهای شیمی و نفت، تجهیزات ضد انفجار، طراحی و تولید انواع کاتالیستها، ارائه لایسنس فرآیندی، حل و مهندسی سناریوهای فرآیندی، تجهیزات پالایشگاهی، تجهیزات پتروشیمی، تجهیزات حفاری، به کارگیری تجهیزات اکتشاف، اتوماسیون چاه های نفت، حفاری افقی، حفاری عمیق و تجهیزات درون چاهی و دیگر موارد.

مهندسی صنایع و سیستم ها

[ویرایش]

ایران در زمینه مهندسی صنایع و سیستم ها دارای این دستاوردهای اعلامی بوده است: دستاوردها در زمینه شبیه سازی، تنظیم و زمانبندی خطوط تولید، مهندسی و مدیریت مگاپروژه های صنعتی و تولیدی، تحلیل و طراحی و مهندسی و بازمهندسی فرآیندها در صنایع و سازمانها، مهندسی ارزش، مهندسی کیفیت و مهندسی زنجیره ارزش. این موارد بیشتر در صنعت خودرو، نفت، سیستم بانکی، حمل و نقل، بهداشت و درمان، سازمان های دولتی و خصوصی و دیگر صنایع و سازمانها مورد استفاده بوده است.

تجهیزات و مواد آزمایشگاهی

[ویرایش]

ایران در زمینه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی، هر ساله یک نمایشگاه با عنوان "ایران ساخت" برگزار می کند و دستاوردهایی در این زمینه اعلام داشته است: تولید انواع میکروسکوپ‏ها (خصوصا نانوسکوپ STM و AFM)، طیف سنج‏ ها (خصوصا اسپکتروفتومتر)، دستگاه‏های لایه نشانی، سانتریفیوژهای آزمایشگاهی، آسیاب ها، الکتروریسی، آشکارسازها، آکوستیک و صوت سنجی، تجهیزات فیلتراسیون، مواد و تجهیزات کاتالیست ها، دستگاه‏های پایش و کنترل تجهیزات، دوربین‏ های فراطیفی، تجهیزات رادیوگرافی، شبیه سازها و دیگر موارد.

صنایع اپتیک

[ویرایش]

ایران در زمینه تولید و ساخت انواع تجهیزات اپتیکی، طراحی و تولید تلسکوپ های آموزشی و کاربردی و طراحی و ساخت تلسکوپهای رصدخانه ای، دارای دستاوردهای اعلام شده است. سازمان های علمی (مانند سازمان انرژی اتمی)، دانشگاه ها و شرکتهای دانش بنیان ایرانی تا کنون موفق به تولید لیدار (خصوصا برای کاربردهای سنجش ریزگرد، پارامترهای جوی و آلودگی هوا از راه دور)[۹۸]، هدایتگر حفاری لیزری، لیزرهای با توان‏های مختلف و انواع طیف سنج‏ ها (مانند طیف سنج رامان) شده اند.

بودجه

[ویرایش]

در لایحه کل بودجه ۱۴۰۲ برای معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و زیر مجموعه‌های آن ۳ هزار میلیارد و ۶۹۵ میلیارد و ۶۵۲ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان پیش‌بینی شده است که این رقم نسبت به سال ۱۴۰۱ رشد ۳۵ درصدی نشان می‌دهد و این در حالی است که اعتبارات ستادهای توسعه فناوری به غیر از ستاد نانو و میکرو این نهاد رشدهای از صفر تا ۲۰ درصدی را خواهند داشت.

چالش‌های سیاست‌گذاری پژوهشی

[ویرایش]

بر پایه گزارشی در سال ۱۳۹۵، نبود پیوند لازم میان دانشگاه‌ها و صنعت در ایران، یکی از چالش‌های دانش و فناوری در این کشور است.[۹۹]

واسپاری و تأمین مالی پژوهش‌ها

[ویرایش]

بنابر مطالعات سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، در جهان بیش از ۶۰٪ پروژه‌های تحقیق و توسعه در حوزه‌های علمی و فنی توسط صنایع (از طریق واحدهای تحقیق و توسعهٔ شرکت‌هایشان)، ۲۰٪ توسط دانشگاه‌ها و ۱۰٪ توسط دولت‌ها انجام می‌شود.[۱۰۰] بنابراین کارفرمای بخش عمده پروژه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها در کشورهای توسعه‌یافته، به‌ویژه دانشگاه‌های دولتی که حقوق‌بگیران دولت‌ها هستند، خود دولت‌ها می‌باشند؛[۱۰۱] که در علوم کاربردی سپس امتیاز این نوآوری‌ها و محصولات پیشرفته حاصله را به بخش خصوصی واگذار می‌کنند؛ به‌طور مثال در ایالات متحده، دولت در سال ۲۰۱۷ بیش از ۵۵ میلیارد دلار آمریکا تنها در زمینه تحقیق و توسعه (علوم کاربردی) هزینه کرده است که عمدتاً به‌شکل‌دادن گرنت به استادان برای انجام پروژه‌های مدنظر دولت بوده است.[۱۰۲] یا همچنین در سال ۲۰۱۳ کارفرمای ۶۳ درصد پژوهش‌های مؤسسهٔ تحقیقاتی دانشگاه استنفورد، وزارت دفاع ایالات متحده بوده است و کارفرماهای پسین به‌ترتیب وزارت بهداشت آمریکا با ۱۱ درصد و وزارت آموزش آمریکا با ۴ درصد بوده‌اند.[۱۰۳]

اما در ایران وزارت علوم، به‌جای سپردن بررسی‌های علمی و پروژه‌های تحقیقاتی و فنی بلندمدت و میان‌مدت به استادان؛ مقالات را که محصول جانبی پژوهش هستند، معیار ارزیابی علمی استادان قرار می‌دهد. نتیجه این امر آن است که استادان همواره بدون داشتن کارفرما برای پژوهش‌های خود،[۱۰۴] به‌صورت پراکنده و بدون تمرکز موضوعی بر اهداف حقیقی، اقدام به پژوهش‌های زودبازده جهت انتشار هرچه بیشتر مقالات علمی برای ارتقای درآمد و رتبهٔ علمی خود کرده‌اند که این امر موجب رتبه‌تراشی کاذب برای جایگاه علمی ایران در جهان تنها برپایهٔ تعداد مقالات علمی شده؛[۱۰۵][۱۰۶][۱۰۷] بنابراین دانشگاه که همواره خود پیشران علمی و اقتصادی کشورها بوده، در ایران به سرباری برای اقتصاد و بودجه کشور تبدیل شده است.[۱۰۸][۱۰۹][۱۱۰][۱۱۱][۱۱۲][۱۱۳][۱۱۴][۱۱۵][۱۱۶]

این مشکل باعث شده که توسعهٔ فرایندها، توسعهٔ محصولات جدید و نوآورانه یا توسعهٔ روش‌ها، نظریه‌ها، سامانه‌ها، سازوکارها، الگوها و برنامه‌ها هرگز موضوع پروژه‌های پژوهشی دانشگاه‌های ایران نباشند و بالطبع پژوهش دانشگاهی در ایران هیچ‌گونه نقش واقعی در پیشبرد علم و توسعۀ فناوری نداشته باشد.[۱۱۷]

دستاوردها

[ویرایش]
همچنین ببینید: رده:اختراع‌های ایرانیان معاصر

برجسته‌ترین نوآوری‌ها و یافته‌های دانشمندان ایرانی خارج از ایران و داخل ایران از این قرارند:

دستاوردهای نانو فناوری

[ویرایش]

تعداد اختراعات ایران در زمینه نانو در سال ۲۰۱۹، ۱۹ درصد از کل اختراعات ایران را شکل داده است که نشانه اولیت بالا نانو برای این کشور است. ایران در زمینه اختراعات نانو، در جمع بیست کشور اول دنیا قرار ندارد.[۱۱۹] در تیر ۱۴۰۱، خبرگزاری‌های ایرانی اعلام کردند که ۸۰۰ قلم محصول نانو در ایران تولید می‌شوند.[۱۲۰] داروی ضد سرطان سنادوکسوزوم یکی از محصولات ساخته شده در ایران بر مبنای علم نانو است. کورکومین هم داروی نانویی ساخت ایران است. این دارو خاصیت ضدالتهابی دارد. داروی پاکلینب که ضد سرطان پستان است، داروی دیگر بر مبنای فناوری نانو است.[۸] دستگاه تشخیص سریع کرونا، مواد ضدعفونی‌کننده، ماسک‌های تنفسی و دستگاه تصفیه هوا، از دیگر اقلام پزشکی در حوزه نانو است که در ایران ساخته شده است.[۹۱] سهم تولید محصولات پزشکی در ایران بر پایه نانو، ۱۵ درصد از مجموع سهم تولیدات نانویی است.[۱۲۰] نانو کلوئید نقره، نانو امولاسیون، پودر سیلیس، آلومینا به عنوان کاتالیست، ایروژل با کاربرد عایق صوت و حرارت و گرانول از محصولات نانویی ساخت ایران است.[۸] نانو پوشش و نانو مواد بیشترین حجم صادرات و فروش محصولات نانویی ایران را شکل داده‌اند.[۱۲۱] تولیدات صنعتی، ۱۳ درصد از سهم محصولات نانویی در ایران را شامل می‌شود. ۱۵ درصد هم مربوط به رنگ، پوشش، مواد و فراورده‌ها است.[۱۲۰]

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی یوم سه شنبه 23 برج جدی 1303 مطابق هفدهم جمادی الثانیه 1343، بیانات سید حسن مدرس دربارهٔ تبار ایرانی ابراهیم خلیل.
  2. ↑ Atzmon, Gil; Hao, Li; Pe'er, Itsik; Velez, Christopher; Pearlman, Alexander; Palamara, Pier Francesco; Morrow, Bernice; Friedman, Eitan; Oddoux, Carole (2010-06). "Abraham's Children in the Genome Era: Major Jewish Diaspora Populations Comprise Distinct Genetic Clusters with Shared Middle Eastern Ancestry". The American Journal of Human Genetics. 86 (6): 850–859. doi:10.1016/j.ajhg.2010.04.015. ISSN 0002-9297. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  3. ↑ Mazaheri، Neda؛ Ghahremani، Amin؛ Babazadeh، Masoumeh؛ NashtaAli، Damoun؛ Motahari، Seyyed Abolfazl (۲۰۲۴-۰۳-۱۹). «Large-Scale Assessment of the Iranian population structure of Mitochondrial and Y-chromosome Haplogroups». dx.doi.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۰-۱۰.
  4. ↑ Sahakyan, Hovhannes; Margaryan, Ashot; Saag, Lauri; Karmin, Monika; Flores, Rodrigo; Haber, Marc; Kushniarevich, Alena; Khachatryan, Zaruhi; Bahmanimehr, Ardeshir (2021-03-23). "Origin and diffusion of human Y chromosome haplogroup J1-M267". Scientific Reports. 11 (1). doi:10.1038/s41598-021-85883-2. ISSN 2045-2322.
  5. ↑ «دستاوردهای علمی ۹ دانشمند بزرگ ایرانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹.
  6. ↑ Entekhab.ir، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | (۱۳۹۷/۱۲/۱۰–۲۱:۲۴). «عبدالکریم سروش: آیت الله خمینی باسوادترین رهبر ایران؛ از هخامنشیان تا روزگار حاضر/ هیچ‌کس به لحاظ علمی به پای او نمی‌رسید». fa. دریافت‌شده در 2024-10-09. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  7. ↑ «Project Retired – EECS at UC Berkeley» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ «مریم میرزاخانی در بین ۷ زنی که دنیا را تغییر دادند». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹.
  9. ↑ Vali Nasr (2007). The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future. W.W. Norton. p. 213. ISBN 978-0-393-06640-1.
  10. ↑ de Boer, Frank; Bonsangue, Marcello; Rutten, Jan, eds. (2018). "It's All About Coordination". Lecture Notes in Computer Science. doi:10.1007/978-3-319-90089-6. ISSN 0302-9743.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «Farhad Arbab». scholar.google.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۰-۰۹.
  12. ↑ «تایید «سرطان‌زا بودن مصرف تریاک» توسط آژانس بین‌المللی سرطان». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۱۰-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۰-۰۹.
  13. ↑ مصاحبه علی اکبر صالحی با شبکه 4 سیما، 1397.
  14. ↑ https://bmn.ir/اخبار/%C2«ÛŒØ§Ø³ÛŒÙ†%C2»Ù¾ÛŒØ´Ø±ÙØªÙ‡-ترین-جت-آموزشی-%C2«Ø§ÛŒØ±Ø§Ù†-ساخت%C2»-بال-گشود
  15. ↑ Badie, Kambiz, and Maryam Tayefeh Mahmoudi. Conceptualizing Semantic Relevance between Word Roots: A New Approach to Etymology. Cambridge Scholars Publishing, 2024.
  16. ↑ «نسل چهارم ربات انسان نمای ملی «سورنا» رونمایی می‌شود». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۳۰.
  17. ↑ «ایسنا دانشگاه تهران». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۳۰.
  18. ↑ «آشنایی با پژوهشکده رویان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۳۰.
  19. ↑ "Isr University Rankings". Times Higher Education (THE) (به انگلیسی). 2024-11-18. Retrieved 2024-11-23.
  20. ↑ Rezamand, Ardalan. "Academic Philosophy, the University, and the Politics of Knowledge in Modern Iran.", M.A., Simon Fraser University, Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy, (2012).
  21. ↑ Yaminfirooz, Mousa, Mohammad Karim Saberi, Hossein Vakilimofrad, Leila Hashempour, Davoud Haseli, Abbas Doulani, and Ronak Hamzehei. "Global Research Trends in Spirituality, Religion and Health: A Bibliometric Analysis and Visualization." Informology 3, no. 1 (2024): 111-126.
  22. ↑ Mokhtari, Heidar, Mohammad Karim Saberi, Hossein Vakilimofrad, and Sana Barkhan. "Iranian Authors' Contributions to the Library Philosophy and Practice." Library Philosophy and Practice 2021 (2021): 1-15.
  23. ↑ Vahdati Nasab, Hamed; Berillon, Gilles; Hashemi, Seyyed Milad; Bahain, Jean-Jacques; Sévêque, Noémie; Jayez, Mozhgan; Bonilauri, Stéphanie; Jamet, Guillaume; Kharazian, Mohammad Akhavan (2024-05-23). "Qaleh Kurd Cave (Qazvin, Iran): Oldest Evidence of Middle Pleistocene Hominin Occupations and a Human Deciduous Tooth in the Iranian Central Plateau". Journal of Paleolithic Archaeology. 7 (1). doi:10.1007/s41982-024-00180-4. ISSN 2520-8217.
  24. ↑ Khosravi, Shokouh, and Kamal Aldin Niknami. "New Evidence of the Ancient Metallographical Activities in the Margin of the Iranian Central Plateau." Iranian Journal of Archaeological Studies 11, no. 2 (2021): 57-65.
  25. ↑ https://dolat.ir/detail/440710
  26. ↑ "زرتشت در منابع غربی". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2023-05-25.
  27. ↑ Strohm، Harald (۲۰۱۹-۰۱-۰۳). «Heilige drei Könige: Sterndeuter, die aus Iran kamen» (به آلمانی). Neue Zürcher Zeitung. شاپا 0376-6829. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۰-۰۹.
  28. ↑ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام. ج. ۶۴ جلد. به کوشش دیجیتالی شده توسط مرکز تحقیقات کامیپوتری علوم اسلامی (نور). بیروت، لبنان: دار احیاء التراث العربی (بیروت-لبنان). ۱۹۸۳. ص. ۱۷۴.
  29. ↑ انواری, سعید; رضی, سپیده (2018-08). "خرّة کیانی بالاترین مقام معنوی در حکمت اشراقی". دوفصلنامه جاویدان خرد. 15 (33). doi:10.22034/iw.2018.69581. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  30. ↑ Xenophon of Athens (۱۹۱۴). «Cyropaedia». Digital Loeb Classical Library. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۰-۰۹.
  31. ↑ E. Baldwin Smith—The Dome. A Study in the History of Ideas. Princeton University Press, 1950.
  32. ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ ۳۲٫۲ ۳۲٫۳ ۳۲٫۴ «Riddle of 'Baghdad's batteries'» (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹.
  33. ↑ حقیقت، عبدالرفیع. دانشمندان ایرانی از کهن‌ترین زمان تاریخی تا پایان دوران قاجار. کومش. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۰۰۰-۶۸-۰.
  34. ↑ «دانشمندان دوران اشکانیان در بابل از تکنیک مدرن ستاره‌شناسی استفاده می‌کردند». صدای آمریکا. ۲۰۱۶-۰۱-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۰-۱۴.
  35. ↑ علی نوراللهی*. 1401. بررسی باستان‌شناسی استقرارهای دوره اشکانی حوضه آبریز قره چای شهرستان تفرش استان مرکزی. Ancient Iranian Studies 4. 3-39. قابل دسترسی از طریق: https://www.ancientiranianstudies.ir/article_166542_9cd4d0cefc7e30bf9827a6d7e75fd9e2.pdf
  36. ↑ برشان، محمد، "سنگ‌ها، سفال‌ها و خشت ها؛ نقش آب در تخت جمشید، شهر سوخته و ارگ بم". عمران آب 80. 27. 1393.
  37. ↑ علی اقرء. 1398. مهندسی دفع آب‌های سطحی در دوره هخامنشی: نمونه موردی ساختمان A در برزن جنوبی تخت جمشید. سومین کنگره بین‌المللی علوم و مهندسی
  38. ↑ مژده زحمت کشان. 1384. پایتخت‌های اشکانیان: تأملی در شهرهای دایره ای اشکانیان. رشد آموزش تاریخ 19. .
  39. ↑ گنبد، یادگار حکومت اشکانیان بر ایران، روزنامه دنیای اقتصاد، مورخ 11 آبان 1394، شماره خبر: ۳۲۷۶۸۲۳.
  40. ↑ تاریخ کامل ایران، دکتر عبدالله رازی، چاپ چهارم، ۱۳۴۷، صفحه ۱۲۷، ۱۲۸.
  41. ↑ ۴۱٫۰ ۴۱٫۱ ۴۱٫۲ ۴۱٫۳ ۴۱٫۴ ۴۱٫۵ ۴۱٫۶ «تاریخ تازه‌ها - تاریخچهٔ قنات در ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹.
  42. ↑ «نبوغ ساسانیان در فلزکاری و سفالگری». ایسنا. ۲۰۱۵-۱۲-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۱۷.
  43. ↑ «ظرف نقره‌ای شگفت‌انگیزی دوره ساسانی در گنجینه اسکاتلندی‌ها + عکس». همشهری آنلاین. ۲۰۲۴-۰۹-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۱۷.
  44. ↑ دکتر محمدرضا جعفرپور، دکتر فتانه محمودی. 1387. بررسی تطبیقی پارچه های ساسانی و پارچه های مصری - قبطی. نقش مایه 1. 5-18.
  45. ↑ Vedeler, Marianne. "Silk trade to Scandinavia in the Viking Age." Textiles and the Medieval Economy: Production, Trade, and Consumption of Textiles, 8th—16th Centuries. Oxford: Oxbow Books (2015): 78-85.
  46. ↑ Larsson, Annika. "Asian Silk in Scandinavian Viking Age Graves." Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities 81 (2020): 107-148.
  47. ↑ Vedeler, Marianne. "Silk for the Vikings.", Oxbow Books, 2014, ISBN-10: 1782972153.
  48. ↑ «پزشکیان: کشورها برای خود تاریخچه فرهنگی می‌سازند، اما ما آنچه داریم را فراموش کردیم». ایسنا. ۲۰۲۴-۱۰-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۰-۰۹.
  49. ↑ «همترازی "ربع رشیدی" با دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم امروزی». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۳-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۰-۰۹.
  50. ↑ «ربع رشیدی؛ نخستین دانشگاه جهان پس از اسلام». جاده‌های سبز. سال پانزدهم. ۱۳۹۷.
  51. ↑ حسن، جمیل؛ طارمی، حسن (۱۳۸۶). «طوسی و کوپرنیک: «حرکت زمین» در متون نجومی». فرهنگ (شماره ۶۱ و ۶۲).
  52. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | (۱۳۹۸/۰۶/۱۳–۱۷:۰۱). «دستاوردهای علمی ۹ دانشمند بزرگ ایرانی + تصاویر». fa. دریافت‌شده در 2024-10-09. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  53. ↑ Ward English, Paul (21 June 1968). "The Origin and Spread of Qanats in the Old World". Proceedings of the American Philosophical Society. JSTOR. 112 (3): pp 170–181. JSTOR 986162. {{cite journal}}: |pages= has extra text (help)
  54. ↑ "Intute: Science, Engineering and Technology". Psigate.ac.uk. Retrieved 21 October 2011.
  55. ↑ "Internet Archive Wayback Machine". Web.archive.org. 27 October 2009. Archived from the original on 27 October 2009. Retrieved 7 February 2012. {{cite web}}: Cite uses generic title (help)
  56. ↑ «نانو». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۱.
  57. ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۸.
  58. ↑ «Nanotechnology Standards | STATNANO». statnano.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰.
  59. ↑ «استانداردهای ملی تدوین شده». www.nanostandard.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۱.
  60. ↑ Iranian researchers from Noshirvani Babol University of Technology could specify the applications of nanotechnology in neurosciences by carrying out a field study. nanotech-now.com
  61. ↑ Hill, Donald. Islamic Science and Engineering. 1993. Edinburgh University Press. ISBN 0-7486-0455-3 p.222
  62. ↑ C. Elgood, A medical history of Persia, Cambridge Univ. Press. p. 173
  63. ↑ Transplantation Activities in Iran, Behrooz Broumand
  64. ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ Gemson, Claire (13 October 2007). "1,001 inventions mark Islam's role in science". The Scotsman. UK.
  65. ↑ "9.2 A 13th-Century Darwin? – Tusi's Views on Evolution – Farid Alakbarov". Azer.com. Retrieved 21 October 2011.
  66. ↑ On the page to which this comment is linked, the optical diagram on the Pakistani commemorative in blue, green, and black is hard to decipher because of the lack of contrast. http://ublib.buffalo.edu/libraries/asl/exhibits/stamps/em.html
  67. ↑ «گنجور» فردوسی» شاهنامه» داستان هفتخوان اسفندیار» بخش ۸». ganjoor.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۱۵.
  68. ↑ «اختراع قطب‌نما». روزنامه دنیای اقتصاد. ۲۰۲۴-۱۱-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۱۵.
  69. ↑ Nature. "Education and training put Iran ahead of richer states". Nature.com. Retrieved 21 October 2011.
  70. ↑ رمز موفقیت ایرانیان در آمریکا. فرشته امین از دانشگاه پپرداین. ترجمه حمید شفیع پور. نشر هادیان. چاپ ۱۳۸۷. ص۱۹
  71. ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۵ مارس ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  72. ↑ Kazemi, Abbas Varij, and Azadeh Dehqhan Dehnavi. "The new academic proletariat in Iran." Critique 45, no. 1-2 (2017): 141-158.
  73. ↑ «موج جدید مهاجرت نخبگان از دانشگاه‌های ایران». راه سبز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۸۸.
  74. ↑ نجاتی، محمدحسین (۳۱ مرداد ۱۳۸۹)، «تعابیر جدید رئیس سازمان ملی جوانان دربارهٔ یک پدیده اجتماعی؛ به جای فرار مغزها بگوییم هجرت فرهنگی»، تهران امروز، ش. شماره ۳۲۹، ص. صفحهٔ ۱۵، بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۰، دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵ مهرداد بذرپاش، رئیس سازمان ملی جوانان: «در برخی از محافل از فرار مغزها در میان قشر جوان صحبت می‌شود که این امر اشتباه است و باید به جای فرار مغزها واژه «هجرت فرهنگی علمی» را به کار ببریم. هجرت برای معرفی افتخارات کشور به دنیا و کسب تجربه‌های بسیار ارزشمند است و هم‌اکنون زمان تشکیل نهضت انتقال فرهنگ کشور فرا رسیده است، چرا که این امر مهجور مانده است. اگر بتوانیم فرهنگ مترقی کشور را به خوبی انتقال دهیم، نصف راه را به سلامت پیموده‌ایم.»
  75. ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۵ مارس ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  76. ↑ Maziar Bahari (22 May 2009). "Quarks and the Koran: Iran's Islamic Embrace of Science – The Daily Beast". Newsweek. Retrieved 21 October 2011.
  77. ↑ Tarikhi، Parviz (۲۰۱۵). The Iranian Space Endeavor. Springer International Publishing.
  78. ↑ Enthusiast, Space (2024-04-16). "Animals in Space: The Full Story of Non-human Astronauts". Orbital Today (به انگلیسی). Retrieved 2024-12-04.
  79. ↑ 1573 (۲۰۲۴-۱۱-۰۴). «ماهواره‌های «کوثر» و «هدهد» با موفقیت پرتاب شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۰۶.
  80. ↑ "Comparison of orbital launch systems". Wikipedia (به انگلیسی). 2024-11-20.
  81. ↑ «ماهواره‌بر سیمرغ رکورد بزرگترین و سنگین‌ترین تزریق محموله فضایی در مدار را شکست». ایسنا. ۲۰۲۴-۱۲-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۲-۰۶.
  82. ↑ «قرار گرفتن ایران در رتبه چهارم جهانی تولید علم نانو/محصولات فناورانه ایرانی در 47 کشور». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۱-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۱.
  83. ↑ «قدرت‌نمایی ایران با فناوری نانو | رتبه خیره‌کننده جهانی در تولید مقالات نانو». همشهری آنلاین. ۲۰۲۲-۰۸-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۱.
  84. ↑ "Iran among world leaders in nanotechnology - Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East". www.al-monitor.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-02-01.
  85. ↑ ۸۵٫۰ ۸۵٫۱ ۸۵٫۲ "Iran among five pioneers of nanotechnology". Tehran Times (به انگلیسی). 2021-01-09. Retrieved 2023-02-01.
  86. ↑ StatNano Annual Report 2017, StatNano Publications, March 2018
  87. ↑ «Five year h-Index of nano-articles (--) | Countries Report | STATNANO». statnano.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۲.
  88. ↑ «Five year average citation per nano-article (Citation per article) | Countries Report | STATNANO». statnano.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۲.
  89. ↑ «Nanotechnology published patent applications in USPTO (Patent) | Countries Report | STATNANO». statnano.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۲.
  90. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۹ مارس ۲۰۱۵.
  91. ↑ ۹۱٫۰ ۹۱٫۱ ۹۱٫۲ «اذعان مراکز علمی نسبت به نانو ایران». خبرگزاری قرن. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۲۳.
  92. ↑ «جایگاه علمی ایران واقعاً کجاست؟». BBC News فارسی. ۲۰۱۳-۰۷-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۱.
  93. ↑ Mohraz, Minoo; Salehi, Mohammadreza; Tabarsi, Payam; Abbasi-Kangevari, Mohsen; Ghamari, Seyyed-Hadi; Ghasemi, Erfan; Amini Pouya, Maryam; Rezaei, Negar; Ahmadi, Naser (2022-04). "Safety and immunogenicity of an inactivated virus particle vaccine for SARS-CoV-2, BIV1-CovIran: findings from double-blind, randomised, placebo-controlled, phase I and II clinical trials among healthy adults". BMJ Open. 12 (4): e056872. doi:10.1136/bmjopen-2021-056872. ISSN 2044-6055. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  94. ↑ Mohraz, Minoo; Vahdat, Katayoun; Ghamari, Seyyed-Hadi; Abbasi-Kangevari, Mohsen; Ghasemi, Erfan; Ghabdian, Yasaman; Rezaei, Negar; Pouya, Maryam Amini; Abdoli, Asghar (2023-09-21). "Efficacy and safety of an inactivated virus-particle vaccine for SARS-CoV-2, BIV1-CovIran: randomised, placebo controlled, double blind, multicentre, phase 3 clinical trial". BMJ: e070464. doi:10.1136/bmj-2023-070464. ISSN 1756-1833.
  95. ↑ «الگوبرداری ایالت آمریکایی از سیستم بهداشت عمومی ایران». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۰-۰۸-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۲۲.
  96. ↑ گزارش ملی شاخص هوش مصنوعی ایران 1403، دانشگاه صنعتی شریف، https://aistrategy.tsc.sharif.ir/wp-content/uploads/2024/11/Iran-AI-Index-2024.pdf
  97. ↑ «آخرین رتبه ایران در هوش مصنوعی و مقایسه با رقبا». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۳-۰۷-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۲-۰۲.
  98. ↑ عسکری, میلاد; بیات, سعیده; معصومی, امیر; مراد حاصلی, روح‌اله (2023-08-30). "بررسی آماری تحول لایه مرزی جوی شهر زنجان با استفاده از داده‌های لیدار پس‌پراکنش کشسان". فیزیک زمین و فضا. 49 (2): 423–430. doi:10.22059/jesphys.2023.341541.1007419. ISSN 2538-371X.
  99. ↑ «چالش‌های تولید علم در ایران». jamejamonline. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۰۳.
  100. ↑ OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2015: Innovation for growth and society. OECD Science, Technology and Industry Scoreboard. OECD. 2015. p. 156. doi:10.1787/sti_scoreboard-2015-en. ISBN 9789264239784 – via oecd-ilibrary.org.
  101. ↑ «How universities can contribute to national development». University World News. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۰۸.
  102. ↑ "Global R&D: OECD spending on defense by country 2017". Statista (به انگلیسی). Retrieved 2021-11-08.
  103. ↑ "SRI Fact Sheet" (PDF). SRI International. March 2014. Archived from the original (PDF) on 10 September 2019. Retrieved 2014-05-17.
  104. ↑ «چاپ مقالات پژوهشی در سطح بین‌الملل مشکلات کشور را حل نمی‌کند». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۶.
  105. ↑ «مقاله محوری و رتبه تراشی کاذب علمی برای ایران، خود فریبی تا به کی؟!». پایگاه تحلیلی خبری شعار سال. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۰۱.
  106. ↑ «ادعای گمراه‌کننده وزیر علوم دربارهٔ رتبه علمی ایران در دنیا». فکت نامه. ۲۰۲۲-۰۶-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۰۱.
  107. ↑ «سیاست‌گذاری پژوهشی معطوف به توسعه». جهان صنعت. ۲۰۲۳-۰۹-۱۹.
  108. ↑ «به شهوت مقاله‌نویسی پایان دهید!». عصر ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۱۶.
  109. ↑ «دانشجویان جرأت انجام کارهای پژوهشی را ندارند/ ازدیاد تعداد مقالات، هنر نیست». ایسنا. ۲۰۱۶-۱۰-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۱۶.
  110. ↑ «مقاله ISI که تکنولوژی ایجاد نکند بی فایده است/اقتصاد کشور نیاز به فرهنگ دانش بنیان دارد». خبرگزاری دانشجو. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۱۶.
  111. ↑ «مقالات پژوهشی بی فایده و افرادی که از قبل آن به نان و نوا می‌رسند!». تابناک. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۱۶.
  112. ↑ «مشکلات اهمیت دادن بیش از اندازه به ISI/ پژوهش باید مشکلی از جامعه را حل کند». خبرگزاری مهر. ۲۰۱۳-۰۵-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۱۶.
  113. ↑ «انتقاد به مقاله محور بودن ارتقای اعضای هیئت علمی در دانشگاه‌ها/انعقاد قرارداد صنعتی دلیلی بر توانمندی علمی استاد نیست». خبرگزاری فارس. ۲۰۲۱-۰۳-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
  114. ↑ «نگاه استادان دانشگاه از مقاله محوری به مشکل محوری تغییر کند». ایرنا. ۲۰۱۹-۰۷-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
  115. ↑ «مقاله محور شدن دانشگاه‌ها، یکی از آسیب‌های جدی رشته مهندسی است». جام جم آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
  116. ↑ «واکاوی رویکرد مقاله محوری در تحقیقات دانشگاهی و غفلت از نیازها و مسائل کشور». ایسنا. ۲۰۲۱-۱۲-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
  117. ↑ «توسعه فناورانه با مرجعیت دانشگاه». جام‌جم. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۴.
  118. ↑ Badie, Kambiz, and Maryam Tayefeh Mahmoudi. Conceptualizing Semantic Relevance between Word Roots: A New Approach to Etymology. Cambridge Scholars Publishing, 2024.
  119. ↑ "2019's Most-innovative Countries in Nanotechnology | STATNANO". statnano.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-02-01.
  120. ↑ ۱۲۰٫۰ ۱۲۰٫۱ ۱۲۰٫۲ «"تولید 800 نانو محصول ایرانی" تازه‌ترین دستاورد دانشمندان ایرانی- اخبار علم و تکنولوژی - اخبار اجتماعی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۱.
  121. ↑ سردبیر (۲۰۲۳-۰۱-۳۰). «کدام حوزه بیشترین سهم را در صادرات محصولات نانویی ایرانی دارد؟». پایگاه خبری فناوری نانو ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۱.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=علم_و_فناوری_در_ایران&oldid=40871172»