به‌آفرید (شاهنامه)

به‌آفرید (شاهنامه)
اطلاعات کلی
نام	به‌آفرید
منصب	شاهدخت
نژاد	کیانیان
دودمان	ارزانیان
آئین	مزدیسنا
ملیت	ایران
سایر اطلاعات
شناخته شده	اسارت توسط ارجاسپ
خانواده
نام نیا	لهراسپ
نام پدر	گشتاسپ
خواهران	همای
برادران	اسفندیار، پشوتن

به‌آفرید / بِهْ‌آفَریٓد/ دختر گشتاسپ، شخصیت زن اسطوره‌ای در اساطیر ایران است. نام او در شاهنامه به صورت به‌آفرید و در تاریخ طبری به صورت باذافره و فاذافره آمده‌است. وی به همراه خواهرش، همای، به دست خیونان اسیر می‌شود و سرانجام برادرش اسفندیار ایشان را می‌رهاند.

دگر دختر شاه به‌آفرید		که باد هوا هرگز او را ندید
به خواری ورا زار برداشتند		برو باره و تاج نگذاشتند

به‌آفرید در شاهنامه

در شاهنامه از به‌آفرید و همای به عنوان دختران گشتاسپ و خواهران اسفندیار یاد شده‌است. وقتی به گشتاسپ خبر می‌رسد که تورانیان دخترانش را اسیر کرده‌اند و ارجاسپ آنان را به رویین‌دژ برده‌است، از پسرش اسفندیار می‌خواهد که برای نجات خواهران‌اش دست به‌کار شود. اسفندیار در کسوت بازرگانان به دژ رویین می‌رود و در آن‌جا خواهران خود را با لباسی ژنده، نیمه عریان و گریان می‌یابد. اسفندیار در نقش عرضه‌کننده کالا و خواهرانش به بهانه خریدار کالا با یکدیگر رابطه برقرار می‌کنند و اسفندیار از آن‌ها می‌خواهد چند روز صبر نمایند تا چاره‌ای بیندیشید سرانجام اسفندیار ارجاسپ و دیگر سرداران رویین‌دژ را کشته و به‌آفرید و همای را نجات می‌دهد.

به‌آفرید در اوستا

این نام در اوستا به گونهٔ واریذکنا آمده‌است. در یشت نهم اوستا، گِوش یَشت (درواسپ یَشت)، فصل هفتم بند ۳۱ آمده‌است: مرا این کامیابی ارزانی‌دار که تَثریاونت دٌژدین را براندازم، که سپنج اوروشک دیوپرست را براندازم، که دیگر باره همای و واریذکنا را از سرزمین خیون‌ها به خاندان بازگردانم، که سرزمین‌های خَیون‌ها را برافگنم: پنجاه‌ها صدها، صدها هزارها، هزارها ده‌هزارها، ده‌هزارها صدهزارها.»

در تاریخ طبری

این نام در تاریخ طبری باذافره ضبط شده‌است. البته در بخش‌های دیگری از دستنویس‌های این تاریخ، فاذافره آمده‌است. طبری می‌نویسد: خرزاسف (ارجاسپ) دفترها بسوخت و لهراسف و هیربدان بکشت و آتشکده‌ها ویران کرد و بر اموال و گنج‌ها تسلط یافت و دو دختر بشتاسب (گشتاسپ) را که یکی خمانی (هومایا، همای) و دیگری باذافره نام‌داشت اسیر کرد. این نام را گردیزی اوفیه آورده‌است.

منابع

• حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
• اوستا کهن‌ترین سرودهای ایرانیان، به کوشش گزارش و پژوهش: دکتر جلیل دوست‌خواه.، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۷۹
• فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۷۶)، شاهنامهٔ فردوسی متن انتقادی بر اساس چاپ مسکو (جلد سوم)، به کوشش به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تصحیح متن به اهتمام م.ن. عثمانوف، زیر نظر ع. نوشین.، تهران: نشر قطره، شابک ۹۶۴-۵۹۵۸-۱۵-۶
• شهیدی مازندرانی، حسین (۱۳۷۷)، فرهنگ شاهنامه (نام کسان و جای‌ها)، تهران: نشر بلخ
• طبری، محمدبن جریر (۱۳۵۲)، تاریخ طبری (تاریخ‌الرسل و الملوک)، ترجمهٔ ابوالقاسم پاینده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
• گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود (۱۳۶۳)، زین‌الاخبار (تاریخ گردیزی)، به کوشش به تصحیح و مقابله عبدالحی حبیبی.، تهران: دنیای کتاب