بز سینا

قله بُز سینا
مرتفع‌ترین نقطه
ارتفاع	۳۴۸۰ متر
مختصات	شهرستان ارومیه، بخش سیلوانه، دهستان مرگور
جغرافیا
موقعیت	ایران، استان آذربایجان غربی، مرز مابین شهرستان ارومیه و شهرستان اشنویه
رشته‌کوه مادر	زاگرس

بز سینا نام کوهستانی است که در زاگرس شمالی واقع شده‌است. این کوه در زبان کوردی بز سینایا وارێ سینا و در زبان ترکی آذربایجانی بوز سینه (کوهستان همیشه برفی و یخی) گفته می‌شود. این کوهستان مرز طبیعی مابین شهرستان‌های اشنویه و ارومیه است که در نزدیکی مرزهای ایران، عراق و ترکیه نیز واقع شده‌است. ارتفاع این کوه از سطح دریاهای آزاد ۳۴۸۰ متر می‌باشد. بز سینا یا برج سینا این اصطلاح دارای دو کلمه بز و سینا ، که در زبان های کردی و ترکی هم اشتراکاتی دارد بز سینا یا واری سینا ، طبق گفته اهالی بومی منطقه برج سینا ، در زبان کردی به گویش بادینی منطقه ، بز به معنی رنگ زرد مایل به کرمی و طلایی کم رنگ که هنگام طلوع و غروب آفتاب بر دامنه و صخره کوه ، رنگی تقریبا متمایل به طلایی نمایان می شود و بُز یا پُز (poz) در کردی به معنای تیغه و دماغه کوه گفته می شود و این اصطلاحات در اثر تحولات آوایی در گذر زمان رخ داده است و از جهاتی دیگر کلمه بز در زبان کردی به گونه‌ای پرنده شکارچی گفته می‌ شود که در فارسی به آن باز می‌گویند ، طبیعت و سرشت بازها این است که در ارتفاعات زیست کنند.در نتیجه منطقی است که بُزسینا جولانگاه باز ها بوده. واژه سینا، در دو زبان:فارسی ، کردی هم وجود دارد . در کرمانجی ، سینا اسم طایفه‌ای از کرمانج هاست که برج سینا یا بز سینا ییلاق (زوزان) این طایفه بوده ، اما به دلایلی نامشخص که لازم است در تاریخ شفاهی این منطقه جست و جو شود این دیار را رها کرده‌اند و هم اکنون هم این تیره در اقلیم کردستان عراق در نزدیکی مرز ایران ساکن هستند . در نتیجه بُزسینا این معانی را دارد: ۱) بُز سینا:دماغه و تیغه کوه طایفه سینا/در بعضی از گویش شفاهی کردی اصطلاحات مالکیت به کار نمی رود. ۲)محل جولانگاه و لانه های باز ها بوده است سینا هم طایفه کردی که در آنجا زندگی می کردند و می شود: بُز های متعلق به طایفه سینا. ۳) جایی که خورشید هنگام طلوع و غروب به آن می تابد و رنگی زرد مایل به کرمی و طلایی کم رنگ را به وجود می‌آورده و سینا هم طایفه کردی که در آنجا زندگی می کردند و ارتفاعاتی بُز رنگ (زرد مایل به کرمی و طلایی کم رنگ) هستند و متعلق به طایفه سینا است ، ارتفاعات( بُز سینا). ۴) برج سینا ( مکانی بلند و {مرتفع و قله کوه به گویش بادینی هرکیانی} طایفه سینا --» مکان بلند اهالی طایفه سینا ) در بعضی از گویش شفاهی کردی اصطلاحات مالکیت به کار نمیرود.

زمین‌شناسی

بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که در دوره کواترنری گسترش یخچال‌ها در کوهستان بز سینا وجود داشته‌است. اگر چه ارتفاع این کوهستان کمتر از نواحی کوهستانی البرز و سبلان می‌باشد، اما آثار یخچالی برجای مانده از عصر یخبندان بسیار گسترده‌است. مطالعات نشان می‌دهد کاهش دمای هوا در آخرین دوره یخچالی حدود ۵ درجه سانتی گراد کمتر از میانگین دمای سالیانه فعلی بوده‌است. جنس سنگ‌های کوهستان بزسینا و دالانپر عمدتاً رسوبی (آهکی) و دگرگونی می‌باشد. در کتاب کوه‌های ایران بز سینا یکی از مناطق بکر و ناشناخته ایران نامبرده شده‌است.

مردم‌شناسی

از دیرباز مردمان این منطقه کورد و کورد زبان بوده اند و گواه این قبور بسیار تاریخی در منطقه کۆرارەزەوان و مێرگە زیارەت و روستای برازان و دزگیر و تپه تاریخی دیزج و زیوه هستند که نشان از یکجا نشینی تاریخی ملت کورد در این منطقه است .

موقعیت جغرافیایی

بز سینا نام کوهیست از رشته کوه زاگرس بزرگ در ۵۴ کیلومتری جنوب غربی ارومیه و واقع در دهستان مرگور که با ارتفاعی بالغ بر ۳۴۸۰ متر یکی از مرتفع‌ترین کوه‌های ایران بشمار می‌آید.از شمال به مرز عراق و اقلیم کوردستان و از جنوب به دهستان مرگور و از غرب به مرز ترکیه منطقه شمزینان ترکیه و از شرق به کۆراڕه‌زه‌وان و مێرگە زیارەت متصل است . بز سینا سرچشمه دو رود بزرگ گادر و دیزج بوده و بربلندای آن یخچال و برف چال‌های دائمی وجود دارد که این رودها را در تمام فصول سال خروشان و مناطق کشاورزی پایین دست کوه را حیات می‌بخشد.

پوشش گیاهی و جانوری بز سینا

از نظر پوشش گیاهی به علت شرایط سخت زمستانی و کوتاه بودن دوره رشد در این کوهستان بیشتر پوشش گیاهی به صورت گیاهان یکساله با طول عمر کم می‌باشد. حیوانات وحشی همانند گرگ، روباه، خرس و گربه وحشی در این کوهستان زندگی می‌کنند. دهلیزهای پربرف بز مکانی مناسب برای یخنوردی و آموزش آن به مبتدیان این رشته مهیج بوده و به دلیل دست رسی آسان به یخچال بز مورد توجه یخنوردان و کوهنوردان منطقه قرار گرفته و در تمام فصول کوهنوردان در حال فعالیت را می‌توان در دامنه‌های این کوه مشاهده کرد. به دلیل اهمیت نظامی منطقه جاده نظامی از دامنه‌های این کوه تا قله دالامپر کشیده شده‌است که این امر باعث بوجود آمدن مشکلات زیست‌محیطی برای این مجموعه بی نظیر شده و به دلیل رعایت نکردن اصول راه‌سازی و آسفالت کردن جاده مذکور تا قله دالامپر یعنی احداث راه نظامی در ارتفاع ۳۴۵۰متری، مسیر آب راها نیز عوض شده و موجب تخریب پوشش گیاهی وساختار طبیعی این منطقه شده‌است.

خصوصیات کوهستانی بز سینا

در قله دوتا دهلیز وجود دارد که دارای برف‌چال می‌باشند. در تمام فصول سال برف قله بز سینا ماندگار و به صورت یخچال می‌باشد و جای مناسبی است برای کوهنوردان صخره‌نورد و یخ نورد می‌باشد. بهترین زمان برای کارکردن در این برف‌چال‌ها از اوایل اردیبهشت تا اواخر خردادماه و در فصل پاییز می‌باشد چون در تابستان خیلی نرم و در زمستان بهمن گیر است.

مسیرهای دسترسی به قله

قله بُزسینا مسیرهای متعددی برای صعود کوهنوردان دارد که عبارتند از:

1. مسیر زمستانه و تابستانه از سه راهی روستای (کوله بهی) شروع می‌شود، در زمستان از روستای مذکور تا قله باید کوهپیمایی کرد ولی در تابستان به علت دسترسی به جاده آسفالت و با استفاده از خودرو می‌توان تا نزدیک قله رسید.
2. از روستای چریک آباد که در دامنه ای قله بُزسینا قرار دارد می‌توان تا قله کوه راهپیمایی نمود.
3. مسیری از قله زردکوه و گردنه ناورون (کۆراڕه‌زه‌وان، گه‌وری یا ناوروون) شروع می‌شود تا قله.

منابع

• جلوه‌های طبیعی کردستان؛ اکبر ولد بیگی؛ انتشارات پرتو بیان؛ ۱۳۸۴

پانویس