ایرباس

ایرباس
نوع	سهامی عام
ISIN	NL0000235190
صنعت	صنایع هوافضایی
بنا نهاده	۱۹۷۰
بنیانگذاران	برنارد لاتیه; راجر بتیل; هنری زیگلر
دفتر مرکزی	لیدن، هلند
محدودهٔ فعالیت	جهانی
مدیر عامل اجرایی	فابریس برژی
رئیس هیئت مدیره	گانتر بوشک
محصولات	هواپیمای مسافربری; هواگرد جنگنده; هواگرد بالگردان; فضاپیما و ماهواره
درآمد	۳۳٫۱۰ میلیارد یورو (۲۰۱۱)
سود خالص	۱٫۵۹ میلیارد یورو (۲۰۱۱)
تعداد کارکنان	۱۳۳٬۷۸۲ نفر (۲۰۱۶)
وبگاه	www.Airbus.com

ایرباس (به انگلیسی: Airbus) شرکت صنایع هوافضایی چندملیتی اروپایی و دومین تولیدکننده بزرگ هواپیماهای جت مسافربری در جهان است. دفتر مرکزی این شرکت در شهر لیدن، هلند قرار دارد و کارخانه‌های آن در سراسر اروپا گسترده می‌باشند. ایرباس هم‌اکنون پس از بوئینگ، دومین هواپیماساز جهان به‌شمار می‌آید^[۱]^[۲]^[۳] و در حدود نیمی از هواپیماهای مسافربری و ترابری جهان را تولید می‌کند.

این کورپوریشن دارای ۱۳۳٬۷۸۲ کارمند و ۱۶ دفتر در کشورهای آلمان، فرانسه، بریتانیا و اسپانیا است. مونتاژ پایانی هواپیماهای ایرباس در شهرهای تولوز در فرانسه، هامبورگ در آلمان، سویل در اسپانیا و تیانجین در چین انجام می‌پذیرد.^[۴] این شرکت همچنین دارای شعب در کشورهای ایالات متحده آمریکا، ژاپن و چین است.

شرکت ایرباس از آغاز کار در سال‌های دهه ۱۹۷۰، توسعه و به‌کارگیری فناوری‌های نوین در صنعت هواپیمایی را به ابزار اصلی برتری خود در رقابت با شرکت‌های دیگر از جمله بوئینگ تبدیل کرد. فناوری‌هایی مانند کاربرد گسترده مواد کامپوزیت در سازهٔ هواپیما، ساختار تمام‌رایانه‌ای و دیجیتالی‌کردن بخش عمده‌ای از سامانه کنترل پرواز و نیاز به تنها دو نفر در کابین خلبان، نمونه‌هایی از فناوری‌های توسعه داده‌شده توسط ایرباس هستند، که نه تنها به رشد این شرکت کمک کردند، بلکه هم‌اکنون به صورت استانداردهایی در صنعت هواپیمایی درآمده‌اند.

شرکت ایرباس به‌صورت کنسرسیومی از ادغام تولیدکنندگان هوافضای اروپا شامل آئروسپاسیال-ماترا فرانسه، دایملرکرایسلر ایروسپیس آلمان و کاسا اسپانیا بنیان گذاشته شد.^[۵] در سال ۲۰۰۱ میلادی، این مؤسسه تبدیل به شرکتی با سهام مشترک گردید، که در آن ۸۰٪ درصد سهام متعلق به شرکت ای‌ای‌دی‌اس و ۲۰٪ درصد سهام آن نیز متعلق به شرکت بی‌ای‌ئی سیستمز در بریتانیا بود. در ماه اکتبر سال ۲۰۰۶ بی‌ای‌ئی سیستمز، همه سهام خود را به ای‌ای‌دی‌اس واگذار کرد.^[۶] در پی تجدید ساختار شرکت ای‌ای‌دی‌اس، ابتدای سال ۲۰۱۴ به گروه ایرباس تغییر نام داد. هم‌اکنون ایرباس دیفنس اند اسپیس و ایرباس هلیکوپترز، به‌عنوان شرکت‌های تابعه ایرباس فعالیت می‌کنند.

تاریخچه

هواپیمای ایرباس ای۳۲۰ شرکت سوئیس اینترنشنال ایرلاینز

ریشه‌های تأسیس

ایرباس نخست به صورت کنسرسیومی از شرکت‌های هوافضای اروپایی، شامل آئروسپاسیال-ماترا فرانسه، دایملرکرایسلر ایروسپیس آلمان و کاسا اسپانیا با هدف رقابت با شرکت‌های آمریکایی چون بوئینگ، مک‌دانل داگلاس و لاکهید کورپوریشن، بنیان گذاشته شد.^[۷] جنگ جهانی دوم بسیاری از زیرساخت‌های صنعتی اروپا، از جمله صنعت هوایی را از بین برده بود، اما هم‌زمان باعث رشد و شکوفایی صنعت هوایی بسیار موفقی در ایالات متحده آمریکا شده بود.

در سال ۱۹۶۵ در نمایشگاه هوایی پاریس، خطوط هوایی عمده اروپا مسئله نیاز به هواپیمای مسافربری کوتاه‌بُرد و میان‌بُرد را به بحث و تبادل نظر گذاشتند. در همین سال، به درخواست دولت بریتانیا، شرکت هاوکر سایدلی با دو شرکت هوایی فرانسوی به نام‌های برُگِه و نورد برای آغاز طراحی نخستین هواپیمای ایرباس وارد مذاکره شد. این سه شرکت طراحی هواپیمایی با کُد HBN 100 را آغاز کردند.

در سال ۱۹۶۶ میلادی، شرکت سود اوییشن فرانسوی، شرکت آربایتشگماینشافت ایرباس (سپس دویچه ایرباس) آلمانی و هاوکر سیدلی بریتانیایی شرکای اصلی پروژه ایرباس بودند و درخواست تأمین بودجه پروژه به هر سه دولت ارسال شده بود.

پروژه "ای۳۰۰

کُد ای۳۰۰ از اوایل سال ۱۹۶۷ میلادی برای نامیدن هواپیمای در دست طراحی ایرباس انتخاب شد. این هواپیما قرار بود ظرفیت حمل ۳۲۰ مسافر را داشته باشد و از دو موتور جت برای تولید نیروی پیشرانه استفاده کند.

در ۲۵ ژوئیه ۱۹۶۷، سه دولت اروپایی شریک در پروژه بیانیه‌ای با متن زیر منتشر کردند:

برای افزایش همکاری‌های اروپایی در زمینه هوانوردی، توسعه اقتصادی و پیشرفت فناورانه در اروپا، اقدام‌های لازم برای طراحی، توسعه مشترک و تولید هواپیمای ایرباس فراهم آید. (بیانیه عملیات ایرباس)

پس از توافق نهایی برای همکاری در پروژه ایرباس، رُژه بِتی، به سمت مدیر فنی پروژه "ای۳۰۰" منصوب شد.^[۸] وی فرایند ساخت و تولید هواپیما را بین شرکت‌های گوناگون تقسیم کرد و این تقسیم‌بندی از آن دوره تاکنون در ساخت تقریباً همه هواپیماهای ایرباس رعایت می‌شود. بر اساس این تقسیم‌بندی قرار شد که اتاق خلبان، ابزار و ادوات کنترل پرواز و بخش میانی زیر بدنه هواپیما در فرانسه تولید شود. رژه بیتی که از طرفداران هواپیمای جت ۳-موتوره بریتانیایی ترایدنت بود، ساخت بال‌های هواپیما را به هاوکر سیدلی در بریتانیا واگذار کرد. همچنین مقرر شد که ساخت قسمت‌های جلو و عقب و بخش میانی فوقانی بدنه اصلی هواپیما در آلمان، شهپرها و اجزاء بال‌ها در هلند و بالک‌های افقی عقب در اسپانیا ساخته شوند.

در ۲۶ سپتامبر ۱۹۶۷ طی توافقی مقرر شد که شرکت سود اوییشن رهبری پروژه را در دست داشته باشد، فرانسه و بریتانیا هر یک ۳۷٬۵٪ درصد و آلمان ۲۵٪ درصد کار را در دست داشته باشند. همچنین شرکت رولز-رویس هولدینگز برای ساخت موتور جت هواپیمای نخست ایرباس انتخاب شد.

در تاریخ ۱۰ آوریل ۱۹۶۹، دولت بریتانیا رسماً از پروژه ایرباس کناره‌گیری کرد و دولت آلمان با استفاده از این موقعیت سهام خود را به ۵۰٪ درصد افزایش داد. پس از خروج دولت بریتانیا از مجموعه سهامداران ایرباس، شرکت هاوکر سایدلی به‌طور مستقل ساخت بال‌های ایرباس را در بریتانیا ادامه داد.

تشکیل صنایع ایرباس

صنایع ایرباس به عنوان یک گروه اقتصادی در ۱۸ دسامبر ۱۹۷۰ تأسیس شد.^[۹] در این گروه شرکت‌های آئروسپاسیال فرانسوی و دویچه ایرباس آلمانی هر یک ۳۶٫۵ درصد، هاوکر سیدلی بریتانیایی ۲۰ درصد و فوکر هلندی ۷ درصد سهم کاری داشتند. در سال ۱۹۷۱، آئرواسپاسیال و دویچه ایرباس جمعاً سهام خود را به ۴۷٫۹ درصد کاهش دادند، تا شرکت اسپانیایی کاسا بتواند ۴٫۲ سهام را دریافت کند.^[۱۰] در ژانویه ۱۹۷۹ شرکت هوافضایی بریتانیا که مالک جدید هاوکر سایدلی بود، ۲۰٪ درصد سهم را از آن خود کرد.

توسعه "ای۳۰۰

نخستین مدل ایرباس ای۳۰۰ پرواز اولیه خود را در سال ۱۹۷۲ انجام داد و نخستین مدل تجاری آن در سال ۱۹۷۴ وارد خدمت شد. نخست موفقیت ایرباس پیشرفت کندی داشت و به دلیل هم‌زمان شدن پروژه "ای۳۰۰" با رونمایی هواپیمای فراصوت کنکورد، کنسرسیوم ایرباس کاملاً زیر سایه تبلیغات کنکورد قرار گرفت، به‌طوری‌که شرکت ایرباس پیش از نخستین پرواز ای۳۰۰ تا ۱۹۷۲ تنها ۱۵ سفارش قطعی برای این مدل دریافت کرده بود و تا سال ۱۹۷۹ تنها ۸۱ فروند هواپیمای ای۳۰۰ در شرکت‌های مختلف خدمت می‌کردند. اما با معرفی مدل ایرباس ای۳۲۰ ناگهان ورق برگشت و ایرباس به عنوان یک بازیگر مهم در بازار هواپیمایی مسافری مطرح شد. ایرباس موفق شد پیش از پرواز ای۳۲۰ تعداد ۴۰۰ سفارش قطعی برای این مدل دریافت کند.

هواپیماهای ایرباس

خانواده "ای۳۰۰

نخستین هواپیمای ایرباس مدل ایرباس ای۳۰۰ بود که در سال ۱۹۷۲ پرواز کرد و نخستین پرواز تجاری‌اش را در ۱۹۷۴ انجام داد. هواپیمای ایرباس ای۳۰۰ نخستین هواپیمای پهن‌پیکر دنیا است که در چیدمان کابین مسافران دو راهروی موازی دارد و در عین حال تنها از ۲ موتور جت نیرو می‌گیرد. آخرین فروند هواپیمای ایرباس ای۳۰۰ در ژوئیه ۲۰۰۷ به فدکس اکسپرس تحویل داده شد و سپس تولید آن برای همیشه متوقف شده‌است.

هواپیمای ایرباس ای۳۱۰ پس از ایرباس ای۳۰۰ معرفی شد و در آن طول هواپیما کاهش پیدا کرده بود و بال‌ها و موتورها تغییراتی کرده بودند.

خانواده "ای۳۲۰

هواپیمای ایرباس ای۳۲۰ یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های تجاری شرکت ایرباس می‌باشد، که در آن برای نخستین بار، سامانه ناوبری موسوم Fly-by-wire به‌کار برده شده بود.^[۱۱] مدل‌های ایرباس ای۳۱۹ و ایرباس ای۳۱۸ در حقیقت مدل‌های کوچکتر ایرباس ای۳۲۰ هستند، که برای بازارهای کوچکتر و همچنین بازار جت‌های خصوصی تجاری، جذاب هستند. مدل ایرباس ای۳۲۱ اندکی از ایرباس ای۳۲۰ بزرگتر است و رقیب مستقیم مدل‌های جدید بوئینگ ۷۳۷ محسوب می‌شود. هم‌اکنون ایرباس در حال مطالعه برای طراحی هواپیمایی جایگزین برای ایرباس ای۳۲۰ است.^[۱۲] هواپیمای جدید ایرباس ای۳۲۰ نئو نام دارد.

خانواده "ای۳۳۰ و "ای۳۴۰

هواپیماهای مدرن ایرباس ای۳۳۰ و ایرباس ای۳۴۰ به ترتیب با ۲ و ۴ موتور هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر دورپرواز ایرباس هستند. هواپیمای ایرباس ای۳۴۰ دارای بُردی معادل ۱۶٬۷۰۰ کیلومتر است. کاربرد اصلی این هواپیماها در جابجایی تعداد زیادی مسافر در مسافت‌های طولانی است. طراحی و ساخت ایرباس ای۳۳۰ و ایرباس ای۳۴۰ از سال ۱۹۸۷ و به‌طور هم‌زمان آغاز شد.

تانکر سوخت‌رسان ایرباس

تانکر سوخت‌رسان ایرباس موسوم به ام‌آرتی‌تی، هواپیمایی نظامی بر اساس طراحی ایرباس ای۳۳۰ است که برای سوخت‌گیری هوایی ساخته شده‌است.

در تاریخ ۲۹ فوریه ۲۰۰۸، شرکت دفاعی هوافضایی اروپا، مالک اسبق ایرباس، برنده مناقصه ساخت ۱۷۹ فروند هواپیمای ام‌آرتی‌تی برای جایگزینی ناوگان قدیمی سوخت‌رسان نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا شد. ارزش این معامله ۴۰ میلیارد دلار برآورد شده‌است. بیشتر قسمت‌های این هواپیما در کارخانه‌های ایرباس در اروپا ساخته می‌شوند و نهایتاً در مرکز جدیدی که ایرباس در ایالات متحده آمریکا دایر کرده، مونتاژ می‌شوند. این هواپیما در نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا با نام کی‌سی-۳۰ شناخته می‌شود.^[۱۳]

به عقیده ژنرال آرتور لیکت، فرمانده یگان حمل و نقل هوایی در نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا، هواپیمای سوخت‌رسان ایرباس در زمینه‌های زیادی از جمله ظرفیت حمل سوخت، نفر و بار از طرح جدید شرکت بوئینگ بسیار برتر است. این هواپیما از انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به هواپیمای سوخت‌رسان بوئینگ برخوردار است و می‌توان آن را سریع‌تر برای انجام مأموریت آماده کرد.^[۱۴]

خانواده "ای۳۸۰

جدیدترین هواپیمای ایرباس مدل ایرباس ای۳۸۰ است که با ۲ طبقهٔ کامل، ۴ موتور و ظرفیت بیش از ۸۵۰ مسافر، بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری در جهان می‌باشد. هواپیمای ای۳۸۰ از اکتبر ۲۰۰۷ رسماً سرویس تجاری خود را با پرواز در شرکت هواپیمایی سنگاپور آغاز کرده‌است. مدل «باری» این هواپیما یعنی ای۳۸۰–۸۰۰اف دومین هواپیمای بزرگ باری جهان، پس از هواپیمای آنتونوف-۲۲۵ می‌باشد. تولید آن متوقف شد.

کنکورد

هواپیمای مافوق صوت کنکورد، با کاربری مسافربری یا ترابری، در کنار توپولف-۱۴۴، یکی از دو هواپیمای مافوق صوت است که در پروازهای تجاری برای حمل مسافر مورد استفاده قرار می‌گرفت. این هواپیما که محصول مشترک دو کشور فرانسه و بریتانیا است، قادر بود با سرعتی حدود دو برابر سرعت صوت یا عدد ماخ ۲ پرواز کند. هواپیمای کنکورد با بهره‌گیری از چهار موتور توربوجت با پس سوز، قادر به پرواز در سرعت‌های مافوق صوت بود. این موتورهای بسیار قدرتمند مصرف سوخت بالایی داشتند.

کنکورد برای نخستین بار در دوم مارس ۱۹۶۹ به پرواز درآمد و در ۲۱ ژانویه ۱۹۷۶ رسماً آغاز به کار کرد و پس از حادثه سقوطی که در ۲۵ ژوئیه سال ۲۰۰۰ در پاریس رخ داد، طراحان آن متوجه نقص در طراحی موتور این هواپیما شدند، که رفع عیب آن از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبود و در نتیجه در بیست و ششم نوامبر ۲۰۰۳ آخرین پرواز این هواپیما انجام شد.

تا پیش از بازنشسته شدن هواپیمای کنکورد در سال ۲۰۰۳، شرکت ایرباس قطعات یدکی و خدمات موردنیاز کنکوردها را تأمین می‌کرد.

فهرست تولیدات

**خانواده هواپیماهای ایرباس**
هواپیما	ویژگی‌ها	تعداد مسافر	حداکثر تعداد مسافر	تاریخ معرفی	نخستین پرواز	نخستین تحویل به مشتری	تاریخ توقف تولید	تعداد تولید	تصویر
ایرباس ای۳۰۰	۲ موتور، ۲ راهرو	۲۲۸–۲۵۴	۳۶۱	ماه مه ۱۹۶۹	اکتبر ۱۹۷۲	مه ۱۹۷۴ ایر فرانس	۲۷ مارس ۲۰۰۷	۵۶۱
ایرباس ای۳۱۰	۲ موتور، ۲ راهرو مدل تغییر یافتهٔ ای۳۰۰	۱۸۷	۲۷۹	ژوئیه ۱۹۷۸	۳ آوریل ۱۹۸۲	دسامبر ۱۹۸۵ هواپیمایی الجزایر	۱۹۹۸	۲۵۵
ایرباس ای۳۱۸	۲ موتور، یک راهرو، ۶ متر کوتاه‌تر از ای۳۲۰	۱۰۷	۱۱۷	آوریل ۱۹۹۹	۱۵ ژانویه ۲۰۰۲	اکتبر ۲۰۰۳ ایر فرانس	۲۰۱۳	۸۰
ایرباس ای۳۱۹	۲ موتور، یک راهرو، ۴ متر کوتاه‌تر از ای۳۲۰	۱۲۴	۱۵۶	ژوئن ۱۹۹۳	۲۵ آوت ۱۹۹۵	آوریل ۱۹۹۶ سوئیس ایر		۱۴۹۸ (ژوئیه ۲۰۲۳)
ایرباس ای۳۲۰	۲ موتور، یک راهرو	۱۵۰	۱۸۰	مارس ۱۹۸۴	۲۲ فوریه ۱۹۸۷	مارس ۱۹۸۸ ایر اینتر		۱۰۹۹۸
ایرباس ای۳۲۱	۲ موتور، یک راهرو، ۷ متر کشیده‌تر از ای۳۲۰	۱۸۵	۲۲۰	نوامبر ۱۹۸۹	۱۱ مارس ۱۹۹۳	ژانویه ۱۹۹۴ لوفت‌هانزا		۲۸۹۳(ژوئیه ۲۰۲۳)
ایرباس ای۳۳۰	۲ موتور، ۲ راهرو	۲۵۳–۲۹۵	۴۰۶–۴۴۰	ژوئن ۱۹۸۷	۲ نوامبر ۱۹۹۲	دسامبر ۱۹۹۳ ایر اینتر		۱۵۷۶(ژوئیه ۲۰۲۳)
ایرباس ای۳۴۰	۴ موتور، ۲ راهرو	۲۳۹–۳۸۰	۴۲۰–۴۴۰	ژوئن ۱۹۸۷	۲۵ اکتبر ۱۹۹۱	ژانویه ۱۹۹۳ ایر فرانس	۲۰۱۲	۳۸۰
ایرباس ای۳۵۰	۲ موتور، ۲ راهرو	۲۷۰–۳۵۰	۳۵۰	دسامبر ۲۰۰۶	پیش‌بینی شده برای ۲۰۱۱	اواسط ۲۰۱۳ تام ایرلاینز		۵۲۴(فوریه ۲۰۲۳)
ایرباس ای۳۸۰	۴ موتور، ۲ راهرو، ۲ طبقهٔ کامل^[۱۵]	۵۵۵	۸۵۳	۲۰۰۲	۲۷ آوریل ۲۰۰۵	۱۵ اکتبر ۲۰۰۷ سنگاپور ایرلاینز	۱۵ اکتبر۲۰۲۰	۵۲۴ (شامل ۳ هواپیمای آزمایشی)

رقابت با بوئینگ

در سال‌های دهه ۱۹۷۰ و در آغاز کار ایرباس، این شرکت توسعه و به‌کارگیری فناوری‌های نوین و برتر در هواپیمای مسافربری و باری را به ابزار اصلی رقابت با بوئینگ تبدیل کرد. به عنوان مثال، در نخستین مدل ایرباس ای۳۰۰ که در سال ۱۹۷۲ پرواز کرد، از بیشترین مواد کامپوزیت در ساخت بدنه هواپیما استفاده شده بود. در همان دهه، ایرباس با رایانه‌ای کردن بخش عمده‌ای از سامانه کنترل پرواز، برای نخستین بار هواپیماهایی به بازار ارائه کرد که تنها به حضور دو نفر (خلبان و کمک خلبان) در کابین خلبان نیاز داشت.

در دهه ۱۹۸۰، ایرباس برای نخستین بار سامانه کنترل هواپیما را دیجیتالی کرد که با عنوان Fly-by-Wire شناخته می‌شود و هم‌اکنون در همه هواپیماهای بزرگ به صورت استاندار درآمده‌است.^[۱۶]

آمار فروش هواپیماهای شرکت ایرباس و مقایسه آن با شرکت بوئینگ در جدول زیر آمده‌است:

تعداد سفارش‌های دریافت شده برای هواپیما
	٢٠٢٢	٢٠٢١	٢٠٢٠	٢٠١٩	٢٠١٨	٢٠١٧	٢٠١۶	٢٠١۵	٢٠١۴	۲۰۱۳	۲۰۱۲	۲۰۱۱	۲۰۱۰	۲۰۰۹	۲۰۰۸	۲۰۰۷	۲۰۰۶	۲۰۰۵	۲۰۰۴	۲۰۰۳	۲۰۰۲	۲۰۰۱	۲۰۰۰	۱۹۹۹	۱۹۹۸	۱۹۹۷	۱۹۹۶	۱۹۹۵	۱۹۹۴	۱۹۹۳	۱۹۹۲	۱۹۹۱	۱۹۹۰	۱۹۸۹
ایرباس	٢٠٠٧	٩۶٨	١١٩٨	٩٨٨	١٨٩٩	١٠٧۶	٢٠٠٠	١٠٨٩	١٢٧٠	۹۵۵	۵۹۰	۷۳۱	۳۹۰	۲۷۱	۷۷۷	۹۴۱	۷۹۰	۱۰۸۵	۳۷۰	۲۸۴	۳۰۰	۳۷۵	۵۲۰	۴۷۶	۵۵۶	۴۶۰	۳۲۶	۱۰۶	۱۲۵	۳۸	۱۳۶	۱۰۱	۴۰۴	۴۲۱
بوئینگ	١٠۴۶	١٠٠٢	٩٩۴	١٠۴۵	١٢٠٠	٨٩٣	١۶٧٠	٩٧۴	٩۵۴	۱۰۷۴	۷۱۳	۱۰۵۵	۴۷۶	۱۴۲	۶۶۲	۱۴۱۳	۱۰۴۴	۱۰۰۲	۲۷۲	۲۳۹	۲۵۱	۳۱۴	۵۸۸	۳۵۵	۶۰۶	۵۴۳	۷۰۸	۴۴۱	۱۲۵	۲۳۶	۲۶۶	۲۷۳	۵۳۳
_منابع: تعداد سفارش‌های دریافتی ایرباس تا ۳۱ اکتبر ۲۰۱۱ تعداد سفارش‌های دریافتی بوئینگ تا ۱۶ نوامبر ۲۰۱۱

تعداد هواپیماهای تحویل داده شده
	۲۰۱۳	۲۰۱۲	۲۰۱۱	۲۰۱۰	۲۰۰۹	۲۰۰۸	۲۰۰۷	۲۰۰۶	۲۰۰۵	۲۰۰۴	۲۰۰۳	۲۰۰۲	۲۰۰۱	۲۰۰۰	۱۹۹۹	۱۹۹۸	۱۹۹۷	۱۹۹۶	۱۹۹۵	۱۹۹۴	۱۹۹۳	۱۹۹۲	۱۹۹۱	۱۹۹۰	۱۹۸۹
ایرباس	۵۸۸	۳۲۵	۴۱۸	۵۱۰	۴۲۵	۴۸۳	۴۵۳	۴۳۴	۳۷۸	۳۲۰	۳۰۵	۳۰۳	۳۲۵	۳۱۱	۲۹۴	۲۲۹	۱۸۲	۱۲۶	۱۲۴	۱۲۳	۱۳۸	۱۵۷	۱۶۳	۹۵	۱۰۵
بوئینگ	۶۴۸	۸۶۶	۷۶۳	۷۹۸	۶۹۶	۳۷۵	۴۴۱	۳۹۸	۵۹۷	۶۹۱	۵۹۷	۳۸۱	۵۲۷	۴۹۱	۶۲۰	۵۹۵	۳۷۵	۲۷۱	۲۵۶	۳۱۲	۴۰۹	۵۷۲	۶۰۶	۵۲۷	۴۰۲
_منبع: تعداد هواپیماهای تحویلی ایرباس تا ۳۱ اکتبر ۲۰۱۱ تعداد هواپیماهای تحویلی بوئینگ تا ۳۱ اکتبر ۲۰۱۱

خودروی پرنده

ایرباس از ساخت خودرویی پرنده خبر داد، که می‌تواند در شهرهای شلوغ و پرترافیک بسیار کارآمد باشد. این خودرو اکنون در مرحله آزمایشی قرار دارد.^[۱۷]

جستارهای وابسته

پانویس

↑ "Airbus leads Boeing after record 2009 plane deliveries" (به انگلیسی). بی‌بی‌سی. ۱۲ ژانویه ۲۰۱۰. Retrieved 26 دی 1388. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
↑ "Airbus flies past Boeing as biggest aircraft manufacturer" (به انگلیسی). The West Australian. ۱۳ ژانویه ۲۰۱۰. Retrieved 26 دی 1388. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)^{^{[پیوند مرده]}}
↑ "Airbus retains place as the world's leading plane maker" (به انگلیسی). خبرگزاری دویچه وله آلمان. ۱۲ ژانویه ۲۰۱۰. Retrieved 26 دی 1388. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
↑ "First Airbus final assembly line outside Europe inaugurated in Tianjin, China" (به انگلیسی). شرکت ایرباس. ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۸. Archived from the original on 11 December 2009. Retrieved 26 دی 1388. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
↑ "Airbus history". Flight International. Reed Business Publishing. 29 October 1997.
↑ «BAE Systems says completed sale of Airbus stake to EADS - Forbes.com». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مارس ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.
↑ "Airbus history". Flight International. Reed Business Publishing. 29 October 1997.
↑ «Airbus - Corporate Information - The Airbus story - Early days». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.
↑ «Airbus - Corporate Information - The Airbus story - Trouble and strife». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.
↑ «Airbus - Corporate Information - The Airbus story - Technology leaders». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.
↑ «Airbus - Corporate Information - The Airbus story - Fly-by-wire». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.
↑ THE 737 STORY: Smoke and mirrors obscure 737 and Airbus A320 replacement studies-07/02/2006-Los Angeles-Flight International
↑ «EADS N.V. - EADS to expand its U.S. industrial presence following selection of Northrop Grumman KC-30 Tanker». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲ مارس ۲۰۰۸.
↑ BBC News | Business | Air tanker deal provokes US row
↑ Airbus A380 Superjumbo Twin-Deck, Twin-Aisle Airliner - Aerospace Technology
↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «رقابت بین ایرباس و بوئینگ». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ آبان ۱۳۹۰.
↑ «Seamless urban mobility?». Airbus. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مارس ۲۰۱۷.

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Airbus». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۱ مارس ۲۰۱۳.

پیوند به بیرون

[1] "Airbus leads Boeing after record 2009 plane deliveries" (به انگلیسی). بی‌بی‌سی. ۱۲ ژانویه ۲۰۱۰. Retrieved 26 دی 1388. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)

[2] "Airbus flies past Boeing as biggest aircraft manufacturer" (به انگلیسی). The West Australian. ۱۳ ژانویه ۲۰۱۰. Retrieved 26 دی 1388. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)^{^{[پیوند مرده]}}

[3] "Airbus retains place as the world's leading plane maker" (به انگلیسی). خبرگزاری دویچه وله آلمان. ۱۲ ژانویه ۲۰۱۰. Retrieved 26 دی 1388. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)

[4] "First Airbus final assembly line outside Europe inaugurated in Tianjin, China" (به انگلیسی). شرکت ایرباس. ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۸. Archived from the original on 11 December 2009. Retrieved 26 دی 1388. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)

[flightintairhist-5] "Airbus history". Flight International. Reed Business Publishing. 29 October 1997.

[6] «BAE Systems says completed sale of Airbus stake to EADS - Forbes.com». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مارس ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.

[flightintairhist3-7] "Airbus history". Flight International. Reed Business Publishing. 29 October 1997.

[8] «Airbus - Corporate Information - The Airbus story - Early days». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.

[9] «Airbus - Corporate Information - The Airbus story - Trouble and strife». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.

[10] «Airbus - Corporate Information - The Airbus story - Technology leaders». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.

[11] «Airbus - Corporate Information - The Airbus story - Fly-by-wire». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۸.

[12] THE 737 STORY: Smoke and mirrors obscure 737 and Airbus A320 replacement studies-07/02/2006-Los Angeles-Flight International

[13] «EADS N.V. - EADS to expand its U.S. industrial presence following selection of Northrop Grumman KC-30 Tanker». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲ مارس ۲۰۰۸.

[14] BBC News | Business | Air tanker deal provokes US row

[15] Airbus A380 Superjumbo Twin-Deck, Twin-Aisle Airliner - Aerospace Technology

[comptech-16] مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «رقابت بین ایرباس و بوئینگ». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ آبان ۱۳۹۰.

[17] «Seamless urban mobility?». Airbus. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مارس ۲۰۱۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

ن ب و گروه ایرباس
بخش‌ها	ایرباس ایرباس دیفنس اند اسپیس ایرباس گروپ اینکورپوریتد ایرباس هلیکوپترز
اشخاص	فابریس برژی تام اندرس