آخر بازی (شطرنج)

نمونه ای از وضعیت آخر بازی

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

در آخر بازی شاه کمتر مورد تهدید قرار می‌گیرد و نقش یک مهره فعال را بازی می‌کند.

آخر بازی در بازی شطرنج آخرین مرحله بازی که در آن تنها چند مهره روی صفحه شطرنج باقی می‌ماند و چون شاه کمتر مورد تهدید قرار می‌گیرد، در این مرحله نقش یک مهره فعال را بازی می‌کند. آخر بازی همان قدر اهمیت دارد که شروع بازی یا وسط بازی. معمولاً کسانی که در آخر بازی تبحر بیشتر دارند بازی را خواهند برد.

آخر بازی چیست؟

آخر بازی وقتی است که تعداد زیادی از مهره‌ها ضمن مبارزات مراحل اول و دوم-شروع و وسط- بازی از صحنه خارج شده و دو حریف برای گرفتن نتیجه نهائی با قوایی کمتر و محدودتر در برابر هم قرار گرفته‌اند. آخر بازی در واقع مرحله به ثمر رساندن امتیازات و برتری‌های حاصله از مراحل شروع و وسط بازیست. یک شطرنج باز باید به قوانین مقدماتی (آخر بازی) و تئوری نهایی آن کاملاً آشنا و مجهز باشد در غیر این صورت نتیجه‌ای از برتری‌های مورد بحث به دست نخواهد آورد.

ویژگی‌های آخر بازی

در آخر بازی، معمولاً شاه بمانند مراحل قبلی بازی، در معرض خطر ماتی قرار ندارد و می‌تواند با خیالی آسوده به بازی وارد شود و ارزش پیاده‌ها هرچه به سمت آخر بازی رویم افزایش می‌یابد. حرکت اکراهی نیز در آخر بازی معمولاً بیشتر رخ می‌دهد.

ادبیات آخر بازی شطرنج

اولین سندهای کتبی یافت شده دربارهٔ مباحث آخر بازی شطرنج، مربوط به نسخه‌های خطی قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی، به زبان عربی است. با این حال این سندها مربوط به زمانی است که هنوز قوانین جدید، مانند ترفیع پیاده، وضع و تثبیت نشده بودند. به همین دلیل ارزش این سندها بیشتر جنبه پژوهشی داشته و قابلیت کاربردی آنها محدود است. همچنین کتابی از یک نویسنده ناشناس قرن سیزدهم میلادی، به زبان لاتین پیدا شده که به تجزیه و تحلیل بازی مهره اسب در مقابل پیاده می‌پردازد. همین کتاب بعدها مبنای مطالعات و آثار الکسی ترویتسکی در قرن ۲۰م، قرار گرفت.
در طول تاریخ استادان بزرگی در تشکیل ادبیات شطرنج و از آن میان آخر این بازی سهم داشته‌اند. از جمله این استادان، می‌توان از روی لوپس، فیلیدور، یوسف کلینگ، برنارد هورویتز، یوهان برگر، الکسی ترویتسکی، یوری آورباخ، روبن فاین و بسیاری دیگر نام برد. همچنین در قرنهای اخیر دانشمندان علوم رایانه ننیز مانند کن تامسون، در تکمیل و گسترش نظریات آخر بازی شطرنج مشارکت داشته‌اند.
قسمتی از ادبیات شطرنج، ضمن پرداختن به نکات عمومی این بازی، نکاتی را هم در خصوص مرحله پایانی بازی دربردارند. اما قسمت دیگری از این ادبیات، به وضعیت‌های آخر بازی، مانند بازی با مهره رخ بدون پیاده و امثالهم اختصاص دارند. از آنجایی که تجزیه و تحلیل دقیق آخر بازی شطرنج به علت تنوع حالات محتمل، تقریباً ناممکن است، امروزه تعداد زیادی از انواع کتاب‌های شطرنج به تفسیر راهبردی مرحله آخر بازی قناعت می‌کنند.

منابع

• the oxford Companion of chess,oxford university prees,london,1983
• فرهنگنامه شطرنج، کنفدراسیون شطرنج ایران