یحیی مشیرالدوله

یحیی مشیرالدوله
یحیی مشیرالدوله
	یحیی خان مشیرالدوله در کنار پسرش
وزیر خارجه ایران
	دوره مسئولیت; جمادی‌الاول ۱۳۰۳ – ۱۱ ذیقعده ۱۳۰۴
پادشاه	ناصرالدین‌شاه قاجار
پس از	محمود قراگوزلو
پیش از	عباس قوام‌الدوله
وزیر عدلیه
	متصدی
	آغاز به کار ; جمادی‌الثانی ۱۲۹۹
پس از	میرزا حسین‌خان سپهسالار
وزیر عدلیه و تجارت
	متصدی
	آغاز به کار ; ۱۳۰۶
وزیر بنائی
	متصدی
	آغاز به کار ; ۱۲۹۷
پس از	محمودخان ناصرالملک
اطلاعات شخصی
زاده	میرزا یحیی‌خان مشیرالدوله قزوینی; ۱۲۴۷ قمری; قزوین
درگذشته	۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۰۹ (۶۲ سال)
ملیت	ایران
همسر(ان)	عزت الدوله
پیشه	سیاستمدار
لقب(ها)	آجودان مخصوص، معتمدالملک، وزیر مخصوص و مشیرالدوله

یحیی‌خان مشیرالدوله (اثر ابوتراب غفاری حدود ۱۲۶۳ خورشیدی)

میرزا یحیی‌خان مشیرالدوله قزوینی با لقب‌هایی چون آجودان مخصوص، معتمدالملک، وزیر مخصوص و مشیرالدوله از رجال برجسته و نامدار ایران در عصر قاجار بود. او مسوولیت‌های همچون حکومت عراق و کمره، لرستان و خوزستان، یزد، گیلان، مازندران و فارس داشت و مدتی هم وزیر امورخارجه و وزیر عدلیه بود.

زندگی^[۱]

یحیی خان در سال ۱۲۴۷ قمری در قزوین به دنیا آمد. پدرش میرزا نبی خان امیر دیوان قزوینی از رجال نامی عصر قاجار بود. میرزا نبی‌خان در ابتدای سلطنت ناصرالدین شاه دو فرزند خود، میرزا حسین‌خان و یحیی‌خان را برای تحصیل به اروپا فرستاد. میرزا حسین‌خان به زودی بازگشت، اما یحیی‌خان در پاریس به یادگیری زبان فرانسوی مشغول شد و تا ۱۲۷۲ قمری در فرانسه ماند. پس از بازگشت به ایران، به عنوان مترجم در وزارت امورخارجه مشغول به کار شد. مدتی بعد به نیابت سفارت پطرزبورگ منصوب گردید. در ۱۲۷۳ قمری از پطرزبورگ به ایران برگشت و در همین سال میرزا آقاخان نوری صدراعظم، وی را به سمت آجودان مخصوص خود منصوب نمود. پس از عزل میرزا آقاخان نوری در ۱۲۷۵ قمری، ناصرالدین شاه، یحیی‌خان را به سمت آجودان مخصوص و مترجم حضور خود برگزید. وی در سال ۱۲۷۶ قمری، به عنوان مأمور مخصوص به عثمانی سفر کرد و در استانبول نشان خاص شاه ایران را تقدیم سلطان عثمانی نمود و یک سال بعد در مراجعت نیز نشان‌هایی از جانب سلطان عبدالمجید یکم عثمانی برای شاهزادگان و اعیان دولت ایران آورد.

یحیی‌خان در سال ۱۲۷۸ قمری فرمان ولایتعهدی مظفرالدین میرزا و خلعت او را از جانب شاه به تبریز برد. در سال ۱۲۸۲ قمری، علاوه بر سمت‌های دیگری که داشت، تحویلداری وجوه صرف جیب شاه نیز به وی محول گردید.

در ۱۲۸۴ قمری در رکاب ناصرالدین‌شاه به سفر خراسان و زیارت مشهد رفت و در همین سال در حالی که دارای رتبه و نشان سرتیپی اول بود، نشان و حمایل امیرتومانی دریافت کرد. کمی بعد لقب معتمدالملک گرفت. اندکی پس از آن خطاب «جناب» هم دریافت کرد. در سال بعد با عزت‌الدوله، خواهر تنی شاه ازدواج کرد.

یحیی‌خان در ۱۲۸۸ قمری به مدیریت امور مشورت‌خانه و مجلس شورای مملکتی منصوب شد. او در همین سال به حکومت عراق و کمره منصوب گردید و مدتی بعد حکومت لرستان و خوزستان نیز، ضمیمه حکومتش شد. در همین سال به وزارت مخصوص رسید و در اواخر سال به سمت کشیکچی‌باشی‌گری شاه و ایلخانی ایل قاجار معین شد.

در ۱۲۸۹ به حکومت گیلان و طوالش انتصاب یافت و در ۱۲۹۰ قمری همراه شاه به سفر فرنگ رفت.

در ۱۲۹۱ به حکومت یزد و در ۱۲۹۲ قمری، والی فارس شد.

وی پس از مراجعت از مأموریت فارس و تا سال ۱۲۹۴ قمری شغل مهمی نداشت تا در این سال به حکومت مازندران و سپس به جای برادرش، که همراهِ شاه به فرنگ رفته بود، به کفالت وزارت خارجه و سپهسالاری قشون (وزارت جنگ) منصوب شد.

در سال ۱۲۹۷ قمری و پس از محمود قراگوزلو، وزیر بنایی شد. وزارت بنایی که امور مربوط به بنایی دولتی را به انجام می‌رسانید، از جمله وزارتخانه‌های پرسودی بود که طرفدار بسیار داشت و ادارهٔ بنایی دیوان اعلا نامیده می‌شد و عنوان کامل وزیر آن، وزیر بنایی دیوانی کل ممالک محروسه بود.

پس از درگذشت میرزا حسین‌خان سپهسالار، که لقب مشیرالدوله داشت و برادر یحیی‌خان بود، ناصرالدین‌شاه در جمادی‌الثانی ۱۲۹۹ قمری لقب مشیرالدوله را به یحیی‌خان اعطا کرد و وی را به عنوان وزیر عدلیه منصوب کرد. همچنین در همین زمان لقب قبلی او (معتمدالملک) را به پسرش میرزا حسین خان داد.

در سال ۱۳۰۱ قمری ناصرالدین شاه یحیی‌خان مشیرالدوله را به مناسبت انتساب نزدیکی که به خاندان سلطنتی داشت، برای تبریک جشن بلوغ ولیعهد روسیه، یعنی نیکلای دوم فرزند الکساندر سوم، با تشریفات تمام به دربار پطرزبورگ فرستاد. در همین سفر بود که یحیی‌خان مشیرالدوله به لقب «اشرف» که مخصوص شاهزادگان بود نیز ملقب گردید.

یحیی خان مشیرالدوله روز آخر جمادی‌الاول ۱۳۰۳ هجری قمری به عنوان وزیر خارجه ایران منصوب گردید و این سمت را تا روز چهارشنبه ۱۱ ذیقعده سال ۱۳۰۴ قمری عهده‌دار بود. گفته می‌شود در انتصاب وی، که سیاستمداری روسوفیل بود، روس‌ها نقش عمده ایفا نمودند.

وی در سال ۱۳۰۶ هجری قمری، مجدداً به وزارت عدلیه رسید و این بار وزارت تجارت هم ضمیمهٔ شغل او بود.

یحیی‌خان قزوینی در روز ۲۰ جمادی‌الثانی سال ۱۳۰۹ هجری قمری در سن ۶۲ سالگی فوت کرد. جسد وی طی مراسمی در مشهد و در حرم امام رضا در جوار قبر برادرش میرزا حسین‌خان سپهسالار به خاک سپرده شد.

دربارهٔ او

یحیی خان مشیرالدوله از جمله شاخص‌ترین سیاست‌مداران روسوفیل در تاریخ ایران به‌شمار می‌رفت. در این ارتباط مخبرالسلطنه هدایت در کتاب مشهورش، خاطرات و خطرات می‌نویسد:

یحیی خان وزیر امورخارجه، رسماً نوکر روس بود. در فوتش ناصرالدین شاه شکر کرد، این بوده احوال مملکت ما در باطن امر!

اعتمادالسلطنه در خاطرات روزانه خویش، از مرگ یحیی خان ابراز تألم و ناراحتی می‌کند و می‌نویسد:

خبر فوت مشیرالدوله بی حد و اندازه مرا متالم نمود. این شخص به تمام مردم نیکی کرده، از بزرگ و کوچک، هرکس به جهتی رهین منت او هستند. نسبت به من خیلی مهربان بود، شریک غم و شادی بود، نمی‌دانم به چه زبان افسردگی خود را شرح دهم…

جستارهای وابسته

میرزا حسین‌خان سپهسالار

منابع

↑ بامداد، مهدی. شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، جلد 4. ص. ۴۳۸.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن. «جناب اشرف مشیرالدوله وزیر عدلیه اعظم». روزنامه شرف. دوم (۲۱): ۱ و ۲.
بامداد، مهدی (۱۳۴۷)، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری (جلد ۴)، تهران: زوار
هدایت، مهدیقلی (۱۳۶۱)، خاطرات و خطرات، تهران: زوار

[1] بامداد، مهدی. شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، جلد 4. ص. ۴۳۸.

[۱]

ن ب و وزیران امور خارجه (فهرست)
قاجار	نشاط اصفهانی (۱۲۰۲–۱۲۰۰) ابوالحسن شیرازی (۱۲۱۳–۱۲۰۲) علی فراهانی* (۱۲۱۴–۱۲۱۳) مسعود انصاری (۱۲۱۹–۱۲۱۴) ابوالحسن شیرازی (۱۲۲۵–۱۲۱۹) مسعود انصاری (۱۲۲۷–۱۲۲۵) محمدتقی فراهانی* (۱۲۳۰–۱۲۲۷) محمدعلی شیرازی (۱۲۳۰) سعید انصاری (۱۲۵۲–۱۲۳۰) محمد رئیس نوری* (۱۲۵۲) حسین سپهسالار (۱۲۵۹–۱۲۵۲) سعید انصاری (۱۲۶۲–۱۲۵۹) محمد رئیس نوری* (۱۲۶۲) محمود قراگوزلو (۱۲۶۴–۱۲۶۲) یحیی مشیرالدوله (۱۲۶۶–۱۲۶۴) عباس قوام‌الدوله (۱۲۷۵–۱۲۶۶) نصرالله نایینی* (۱۲۷۵) محسن مظاهر (۱۲۷۸–۱۲۷۵) نصرالله نایینی (۱۲۸۵–۱۲۷۸) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۸۶–۱۲۸۵) جواد سعدالدوله (۱۲۸۶) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۸۶) حسن پیرنیا (۱۲۸۷–۱۲۸۶) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۸۷) جواد سعدالدوله (۱۲۸۸–۱۲۸۷) اسدالله مشارالسلطنه* (۱۲۸۸) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۸۸) اسماعیل ثقةالملک* (۱۲۸۸) محمدابراهیم غفاری (۱۲۸۹–۱۲۸۸) حسینقلی نواب (۱۲۸۹) حسن اسفندیاری (۱۲۹۰–۱۲۸۹) حسن وثوق (۱۲۹۲–۱۲۹۰) محمدابراهیم غفاری (۱۲۹۴–۱۲۹۲) حسن اسفندیاری (۱۲۹۴) علیقلی مسعود انصاری (۱۲۹۴) اکبر صارم‌الدوله (۱۲۹۵–۱۲۹۴) حسن وثوق (۱۲۹۶–۱۲۹۵) محمدعلی علاءالسلطنه (۱۲۹۶) علیقلی مسعود انصاری (۱۲۹۷–۱۲۹۶) اسدالله مشارالسلطنه (۱۲۹۷) علیقلی مسعود انصاری (۱۲۹۸–۱۲۹۷) فیروز فیروز (۱۲۹۹–۱۲۹۸) اسدالله مشارالسلطنه (۱۲۹۹) حسن اسفندیاری (۱۲۹۹) مصطفی‌قلی فهیم‌الدوله* (۱۲۹۹) جهانگیر ناظم‌الملک* (۱۲۹۹) حسن اسفندیاری (۱۲۹۹) محمود جم (۱۳۰۰–۱۲۹۹) محمدتقی معززالدوله (۱۳۰۰) حسن اسفندیاری (۱۳۰۰) ابوالقاسم عمید* (۱۳۰۰) اسدالله مشارالسلطنه (۱۳۰۰) ابراهیم حکیمی (۱۳۰۱–۱۳۰۰) احمد قوام (۱۳۰۱) محمدعلی فروغی (۱۳۰۲–۱۳۰۱) محمد مصدق (۱۳۰۲) محمدعلی فروغی (۱۳۰۳–۱۳۰۲) حسن مشار (۱۳۰۴–۱۳۰۳)
پهلوی	داوود مفتاح* (۱۳۰۵–۱۳۰۴) علیقلی مسعود انصاری (۱۳۰۷–۱۳۰۵) فتح‌الله پاکروان* (۱۳۰۷) ابوالقاسم عمید* (۱۳۰۷) محمدعلی فرزین (۱۳۰۹–۱۳۰۷) محمدعلی فروغی (۱۳۱۲–۱۳۰۹) سید باقر کاظمی (۱۳۱۴–۱۳۱۲) عنایت‌الله سمیعی (۱۳۱۶–۱۳۱۵) مصطفی عدل* (۱۳۱۷–۱۳۱۶) علی سهیلی (۱۳۱۷) مظفر اعلم (۱۳۱۹–۱۳۱۷) جواد عامری* (۱۳۲۰–۱۳۱۹) علی سهیلی (۱۳۲۱–۱۳۲۰) محمد ساعد (۱۳۲۳–۱۳۲۱) محسن رئیس (۱۳۲۳) نصرالله انتظام (۱۳۲۴–۱۳۲۳) انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۴) ابوالقاسم نجم (۱۳۲۴) احمد قوام (۱۳۲۵–۱۳۲۴) محمدعلی همایون‌جاه (۱۳۲۶–۱۳۲۵) انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۶) موسی نوری اسفندیاری (۱۳۲۶) سید باقر کاظمی (۱۳۲۶) موسی نوری اسفندیاری (۱۳۲۷–۱۳۲۶) علی‌اصغر حکمت (۱۳۲۸–۱۳۲۷) علی‌اکبر سیاسی (۱۳۲۸) حسین علاء (۱۳۲۹–۱۳۲۸) محمود صلاحی* (۱۳۲۹) محسن رئیس (۱۳۲۹) عبدالله انتظام (۱۳۳۰–۱۳۲۹) سید باقر کاظمی (۱۳۳۱–۱۳۳۰) حسین نواب (۱۳۳۱) حسین فاطمی (۱۳۳۲–۱۳۳۱) عبدالله انتظام (۱۳۳۴–۱۳۳۲) علیقلی اردلان (۱۳۳۷–۱۳۳۴) علی‌اصغر حکمت (۱۳۳۸–۱۳۳۷) جلال عبده (۱۳۳۸) غلام‌عباس آرام (۱۳۳۹–۱۳۳۸) امیرخسرو افشار* (۱۳۳۹) یدالله عضدی (۱۳۳۹) حسین قدس نخعی (۱۳۴۱–۱۳۳۹) غلام‌عباس آرام (۱۳۴۵–۱۳۴۱) اردشیر زاهدی (۱۳۵۰–۱۳۴۵) عباسعلی خلعتبری (۱۳۵۷–۱۳۵۰) امیرخسرو افشار (۱۳۵۷) احمد میرفندرسکی (۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	کریم سنجابی (۱۳۵۸–۱۳۵۷) مهدی بازرگان* (۱۳۵۸) ابراهیم یزدی (۱۳۵۸) سید ابوالحسن بنی‌صدر* (۱۳۵۸) صادق قطب‌زاده (۱۳۵۹–۱۳۵۸) محمدکریم خداپناهی* (۱۳۵۹) محمدعلی رجایی* (۱۳۶۰–۱۳۵۹) میرحسین موسوی (۱۳۶۰) علی‌اکبر ولایتی (۱۳۷۶–۱۳۶۰) کمال خرازی (۱۳۸۴–۱۳۷۶) منوچهر متکی (۱۳۸۹–۱۳۸۴) علی‌اکبر صالحی (۱۳۹۲–۱۳۸۹) محمدجواد ظریف (۱۴۰۰–۱۳۹۲) حسین امیرعبداللهیان (۱۴۰۳–۱۴۰۰) علی باقری کنی* (۱۴۰۳) سید عباس عراقچی (اکنون–۱۴۰۳)
* سرپرست

ن ب و وزیران دادگستری ایران
پادشاهی	عباسقلی معتمدالدوله جوانشیر (–) • محمدابراهیم معتمدالملک جوانشیر (–) • علی اعتمادالسلطنه (–) • مصطفی بهاءالملک افشار (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • غلامحسین خان سپهدار (–) • حسین مشیرالدوله (–) • محمدناصر ظهیرالدوله قاجار (–) • پاشاخان امین‌الملک (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • امام‌قلی عمادالدوله (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۱–) • علیرضا عضدالملک (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۳–) • علی‌قلی میرزا اعتضادالسلطنه (–) • علیرضا عضدالملک (–) • بهرام میرزا معزالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • علیرضا عضدالملک (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • نظام‌الدین مهندس‌الممالک غفاری (–) • محسن مشیرالدوله (–) • عباس میرزا ملک‌آرا (–) • اسدالله ناظم‌الدوله (–) • روح‌الله میرزا نصرت‌السلطنه (–) • غلامحسین غفاری (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–)
پادشاهی مشروطه	احمد مشیرالسلطنه (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما (–) • محمود علاءالملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • رضا مؤیدالسلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما • (-) حسن وثوق‌الدوله (–) • حسن مشیرالدوله (–) • محمدحسین دبیرالملک شیرازی (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن مشیرالدوله (–) • احمد قوام‌السلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • رضا ارفع‌الدوله (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • فتح‌الله سردار منصور (–) • محمدعلی علاءالسلطنه (–) • محمود علاءالملک (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • محمد مصدق‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • سلیمان میکده (–) • عباس میرزا سالار لشکر (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • ابراهیم عمیدالسلطنه (–) • عبدالحسین سردار معظم خراسانی (تیمورتاش) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • مرتضی ممتازالملک (–) • ابراهیم حکیم‌الملک (–) • ابوالحسن معاضدالسلطنه (–) • حسین ادیب‌السلطنه (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مهدی عمادالسلطنه (مشیر فاطمی) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن وثوق‌الدوله (–) • علی‌اکبر داور () • محسن صدر (–) • احمد متین‌دفتری (–) • محمد سروری (–) (سرپرست) • مجید آهی (۱۳۱۹–۱۳۲۰) • عباسقلی گلشائیان (۱۳۲۰–۱۳۲۰) • مجید آهی (۱۳۲۰–۱۳۲۱) • علی‌رضا قراگوزلو (بهاءالملک) (–) • جواد عامری (–) • علی‌اصغر حکمت (–) • محسن صدر (–) • اسدالله ممقانی (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • الله‌یار صالح (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • مصطفی عدل (۱۳۲۳–۱۳۲۴) • الله‌یار صالح (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • حسنعلی کمال هدایت (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • امان‌الله اردلان (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۴–) • الله‌یار صالح (۱۳۲۷–۱۳۲۸) • علی‌اکبر موسوی‌زاده (۱۳۲۱–۱۳۲۱) • مصطفی عدل (–) • رضا تجدد (–) • محمد سروری (۱۳۲۶–۱۳۲۷) • محمدعلی نظام مافی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محسن صدر (–) • سید محمد سجادی (–) • علی هیئت (–) • محمدعلی بوذری (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • علی هیئت (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • رضا تجدد (–) • عبدالعلی لطفی (۱۳۳۱–۱۳۳۲) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۲–۱۳۳۳) • سید فخرالدین شادمان (–) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۳–۱۳۳۴) • حسین علاء (–) • علی امینی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محمد مجلسی (سرپرست) (–) • سید محمدعلی هدایتی (–) • محمدعلی ممتاز (–) • نورالدین الموتی (–) • غلامحسین خوشبین (–) • محمد باهری (–) • باقر عاملی (–) • سید جواد صدر (–) • منوچهر پرتو (–) • صادق احمدی (۱۳۵۰–۱۳۵۵) • غلامرضا کیانپور (۱۳۵۵–۱۳۵۷) • محمد باهری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • حسین نجفی (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • یحیی صادق وزیری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • شمس‌الدین عالمی (سرپرست) (۱۳۵۷–۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	اسدالله مبشری (۱۳۵۷–۱۳۵۸) • احمد صدر حاج‌سیدجوادی (۱۳۵۸) • ابراهیم احدی (۱۳۵۹) • سید محمد اصغری (۱۳۶۰–۱۳۶۳) • حسن حبیبی (۱۳۶۳–۱۳۶۸) • محمداسماعیل شوشتری (۱۳۶۸–۱۳۸۴) • جمال کریمی‌راد (۱۳۸۴–۱۳۸۵) • غلامحسین الهام (۱۳۸۵–۱۳۸۸) • سید مرتضی بختیاری (۱۳۸۸–۱۳۹۲) • مصطفی پورمحمدی (۱۳۹۲–۱۳۹۶) • سید علیرضا آوایی (۱۳۹۶–۱۴۰۰) • امین‌حسین رحیمی (۱۴۰۰ تا کنون)

زندگی[۱]

دربارهٔ او

جستارهای وابسته

منابع

زندگی^[۱]