گویش بهمئی

بهمئی
زبان بومی در	ایران
منطقه	استان خوزستان، استان کهگیلویه و بویراحمد
شمار گویشوران	نامعلوم  (بدون تاریخ)
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی غربی فارسی بهمئی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

گویش بهمئی (گویش بهمی) یکی از گویش‌های زبان لری و زبان‌های جنوب غربی ایران است که توسط مردم بهمئی که در مناطق بهمئی‌نشین زندگی می‌کنند به کار برده می‌شود. این گویش از لحاظ واژگان با لری بویراحمدی شباهت دارد، اما از لحاظ دستوری با گویش‌های لکی متفاوت است. دانشنامه دایره‌المعارف بزرگ اسلامی گویش بهمئی را متفاوت از بویراحمدی، کهگیلویه‌ای و ممسنی دانسته است. مردم بهمئی عمدتاً بدون نیاز به زبان فارسی در گویش روزمره خود به زندگی می‌پردازند.

محدوده جغرافیایی

کهگیلویه و بویراحمد: شهرستان بهمئی، شهرستان کهگیلویه خوزستان: رامهرمز، باغملک، بهبهان، امیدیه، آغاجاری، اهواز

نمونه واژه‌ها

لری بهمئی	فارسی	تلفظ	توضیحات
بو	بابا	bow
دی/دای/دا	دای، مادر	day/dey
کَکا/گه گو	برادر	kaka
گو	برادر	gow
دَدَ/دَیَه/دِیَه	خواهر	daya/dada
باوا	پدربزرگ	bavaa
نَنَه	مادربزرگ	nana
تاتَه	عمو	tata
حالو	خالو_دایی	haloo
هُمریش	همریش (باجناق)	homrish
بنکو/بمکو	گروه-دسته	bomkoo/bonkoo
کُر	پسر	kor	(کُره که به معنی (بچه مذکر) است از همین ریشه است)
دُوَر	دختر	dooar
جمو	دوقلو	jmo
کاش	کفش	kash
دین	دنبال، پیرو	din	کلمه دین در عربی از همین واژه گرفته شده‌است.
سی	برای	si
سی چه	برای چه	si che
ها	آره	ha
بهر	سهم	bahr
هرپه	هرگاه	harpa
هردمبیل	قاتی پاتی	hardambil
دس نماز	وضو	das nemaz
پساپس	عقب عقب (پس پس)	pasaapas
همی اچنو	همین طور	hamechno
تته	(گهواره	tata
گَه	روز	gah
حالا	iso
اوسو	اونوقت	ouso
مِن	داخل	men
تو	اتاق	too
پلشت، نشسته	کثیف، پلشت	pelasht
جومه	جامه-پیراهنن	jooma
لوقه	روسری	charghay
پتی	خالی-برهنه	pati
گَپو	بزرگ	gapoo
دوال	کمربند	dooal
دشوری	توالت	dashori
گُنج	زنبور	Gonj
بِنگِشت	گنجشک	bengesht
گِلو	گربه	geloo , gloo
مَندیر	منتظر	mandir
تیه	چشم	tiya
نُفت	دماغ	noft
فیر	دماغ	fir
کلیچ	انگشت	clich
کچه	چونه	kacha
بُت	گلو	bot
کَپ	دهان	kap
چیل	دهان	chil
گُرده	کلیه	Gorda
کُم	شکم	kom
گُز	نیشگون	konjor
پِرز	ذره	perz
بَرد	سنگ	bard
صوا	فردا	savaa
دوش	دیشب	doosh
پرندوش	پریشب	parandoosh
دیگ	دیروز	dig
پَرد	پریروز	parid
پسین	عصر-غروب	pasin
وَدَر	به در -بیرون	vadar
سیزه و در	سیزده به در	siza vadar
حولکی	با عجله	houlaki
اَغرض	ازدستی، عمداً	agharazh
وَراسی!	به راستی-جدی! واقعا!	varaasi
هیمَه	هیزم	hima
هوار	صاف (هموار)	hovar
حونه	خانه	hoona
بالاحونه	پشت بام	baalaa hoona
رهگه	محل عبور	rahgah
برم	برکه-گودال بزرگ آب	barm
سمَه	سوراخ	sema
کاسه‌پشت	لاک‌پشت	kaasa posht
موری	مورچه	mouri
بق	قورباغه	ghorbak
باهِندَه	پرنده	bahenda
وَرزا	گاو نر اخته با هیکل ورزیده	varza
گووَر	گودر، گوساله	gooar
کاوَه	بره نر	kaavah
کَهرَه	بزغاله	kahra
جولَه/جیلَه	جوجه تیغی	joola/jila
کتو	سگ	ketoo
سه توره	شغال	satoora
گَرگَراک	آفتاب پرست	gargarak
لس لسک	مارمولک،	leslesak
کندر	عنکبوت	kondgor
کفولک	تار عنکبوت	kafolak
بال جفتو	جغد	baljaftoo
گندی	عدس	gendi
بُنگ	بانگ، صدا	bong
پَل	گیسو، گیسوی بافته شده	pal
پیاله	کاسه بزدگ	peyala
می‌بریز	ماهی بریز، ظرفی مانند ماهی تابه	mey beriz
رو	رود	roo
رود	عزیز	rood	در گویش لری لرستانی روله گفته می‌شود
کول	شانه	kool
گوشتل	کشتی	goushtil
گُند	بیضه	Gond
رم	موهای زهار	rom
پند	مقعد	pend
کند	باسن	kend
خینگ	ظرفی برای نگهداری روغن	khingh
آشپلان	آب‌کش-تراوش پیاله	troshpla
دول	پارچ	dool
دشه	نخ	dasha
تش	آتش	tash
بوی	ای وای-اوا	booy
کلو	دیوونه	kaloo
لوه	آدم ساده	liva
گیزال	گیج و منگ	gizaal
شیتکی	شوت، گیج و منگ	shitaki
آجز	بی‌حس، خسته	ajez
برق	رعد و برق	bargh
رقات	پشت سرهم	reghaat
تلیشه	تکه باریک از پارچه یا چیزهای دیگر مثلاً استخوان	tlisha
خس، خسه	هست-استخوان	khas
دسپلیچی	دستمالی کردن چیزی	dasploo
تنگ	محکم	tengh
سله	نوعی سبد	salah
شپلاک	سیلی	shapalakh
کلم	شل صفت شده	klom
کته	توده سفتی که روی زخم پس از مدتی ایجاد می‌شود	kota
برن	ته‌دیگ	bran	این کلمه از ریشه کروندن یعنی خراشیدن آمده‌است.
قاتق	غذایی که با نان خورده می‌شود	ghaatogh
گله گله	جای به جای	gla gla
گله	نوک	gla
گمبگل	دسته گل	gomb gol
گمبله	کوتاه وچاق	gembla
مازَه	منطقه بالا و وسط هر چیز تپه مانند	maazah
و فرصت	آهسته	va frsat
وایه	آرزو	vaaya
نها	جلو	nhaa
دیندا	پشت سر	dindaa
رِک	چوبی که به عنوان حائل زیر شاخه سنگین شده درخت می‌گذارند تا نشکند	rek
خایه	تخم	khaya	هاگ همان خاگ به معنی تخم یا خایه می‌باشد.
کُل	کوتاه	kol
دمری	دمر-وارونه	damari
وهشه	عطسه	vahsha
کشکاور	خمیازه	Kashkaver
ور کردی	گیر دادی	wer kerdi
همدا (هندا)	هم اندازه	homda
خُش	خشک	khos
آسره	ستاره	asera
آفری	مراسم ختم	afari
و دُز	مخفی	panaapala
کَرَه	سنگ چین هاییکه از روی هم انباشتن سنگ‌های کوچک و بزرگ از داخل زمین‌ها و باغ‌ها ایجاد می‌شود و معمولاً به عنوان مرز زمین‌ها و باغ‌ها استفاده می‌شود	karra
مَهلی	خیلی	mahli
یه چنو	اینقدر	ya chnini	همراه با نشان دادن چیزی برای مقایسه مانند حجم مشت
هور	ظرفی خورجین مانند بافته شده از نوارهای پارچه‌های مختلف که برای حمل گندم بر روی خر استفاده می‌شد	hoor
پندوم	ورم	pandoom
جِر	قوز	jer

بعضی از واژه‌ها به صورت شکسته ادا می‌شوند و در بیشتر موارد حروف صدادار تغییر می‌کنند یعنی مثلاً آ به او و او به‌ای تبدیل می‌شود یا حروفی که در یک کلمه تلفظ آن‌ها کمی مشکل است حذف می‌شوند مانند:

• زونی:زانو
• نون:(نان)
• دس:دست
• چو:چوب
• رَه:راه
• کُه:کوه
• می:مو
• رووهه:روباه
• حونه:خونه
• نخون:ناخن
• آو:آب
• ساز:سبز
• دو:دوغ
• قلا:کلاغ

جمله ها

• لری بهمی یکی اه شاخه یَل زؤن لریه: لری بویراحمدی یکی از شاخه‌های زبان لریه
• وَری بِرَه درستَه بخُن: پاشو برو درستو بخون
• ینه سی اشا سَدُم: این رو برای شما خریدم.
• بره آو سیم بیا؛ برو و آب برام، بیار
• بره بخاس؛ برو و بخواب
• کو په مه شره اویدی گردیمو: بابا مگه شدی شر گرفتی ما را

نمونه‌ای از ضرب‌المثل‌‌ها

مار اه پیدن بدش ایا او کرش سوسو کنه (مار از پونه بدش میاد اون کنارش درمیاد)

• داری که خل اوی مه ده راس ابو (درختی که کج شد دیگه راست نمیشه)
• قلایه گدن گپ بزن گو گی گی (کلاغ رو گفتن حرف بزن گفت گوه گوه (همون قارقار)
• آربز و قلون اگو آل بورت دو سمه دوری (آرد پاک کن به قلیون میگه خاک تو سرت دو سوراخ داری)