گوهر قاجار
گوهر قاجار یا حاجیه گوهر[۱] نویسنده و شاعر عصر قاجار بود که با ستاره‌شناسی هم آشنایی داشت. او با لقب شمسة الشعراء شناخته می‌شد.[۲] او را به عنوان یکی از اولین زنان ستاره‌شناس ایران و نویسنده کتاب گوهریه می‌شناسند.[۳][۲]
زندگینامه و فعالیت‌ها
[ویرایش]گوهر در زمان پادشاهی‌های محمدشاه و ناصرالدین‌شاه در اصفهان می‌زیست و از علوم مختلفی چون ستاره‌شناسی آگاهی داشت.[۴][۵] مادرش طیغون‌خانم[۶] نام داشت که دختر فتحعلی شاه قاجار بود و پدرش موسی خان قوانلو نام داشت.[۵] گوهر در شاعری و به ویژه در قصیده‌سرایی آن هم در آن دوره مردسالارانه، جسور و توانا بود.[۷][۸] او در مکتب قاآنی به پرورش طبع خود در قصیده‌سرایی پرداخته بود از این رو در قصیده پیرو سبک عراقی و در غزل پیرو سبک سعدی و گاه نیز پیرو سبک حافظ بود.[۵][۹]
موضوع اشعار او که در کتابی با نام دیوان گوهر یا گوهریه جمع‌آوری شده بودند،[۱۱] بیشتر در مدح امامان شیعیان، ناصرالدین‌شاه و مادر بود. گوهریه دارای ۶۰۰۰ بیت در قالب قصیده، غزل، رباعی، قطعه و مثنوی بود.[۹] این کتاب در سال ۱۳۲۰ به دستور احمدخان فاتح و به قلم اسماعیل بن احمد خوانساری در تهران چاپ شد.[۱۲]
اشعار گوهر تأثیر بسیاری بر روی مادر ناصرالدین شاه گذاشته بودند و از این رو ملک‌جهان خانم او را در جشن‌ها و مراسم‌ها مختلف به همراه خود می‌برد.[۹]
در دیباچه دیوان اشعارش که در سال ۱۳۲۰ ق. در اصفهان با حمایت احمد فاتح الملک[۱۳] به چاپ رسیده است، آمده که مهد علیا، مادر ناصرالدین شاه، از او خواست که شعری در وصف فاطمه زهرا بسراید و در مجلسی که به همین مناسبت برگزار شده بود آن شعر را بخواند. موفقیت او در آنچه که در این متن، فصاحت و بلاغت ذکر شده، سبب شهرت او شد و ناصرالدین شاه او را ملقب به شمسة الشعراء کرد.
در این متن نوشته شده که او پس از مهدعلیا، دیگر شعر نگفت و نیز آمده است که او تا سال ۱۳۱۹ ق. که دیوان اشعارش در اختیار ناشر قرار گرفته، در قید حیات بوده است.
منابع
[ویرایش]- ↑ دهخدا. «لغت نامه دهخدا (گوهر قاجار)». Google books.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «۱۰۰ زن نخست ایران در حوزه‌های مختلف». BBC News فارسی. ۲۰۱۳-۱۰-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۰.
- ↑ حجازی، بنفشه. تذکرة اندرونی. ص. ۱۹۲.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ قاجار، دنیای زنان در عصر. «گوهریه». دنیای زنان در عصر قاجار. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۰.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ اثرآفرینان. ج. اول و ششم. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- ↑ عضدالدوله، سلطان احمد میرزا، تاریخ عضدی، نشر علم، تهران، صفحه ۳۱۸.
- ↑ روح‌انگیز کراچی (۱۳۸۵). مشروطه و زنان شاعر. رودکی.
- ↑ فرهی، هومن (۱۳۸۲). دايرة المعارف زن ایرانی. چاپ اول. مرکز امور مشارکت زنان ریاست جمهوری. صص. ۷۹۳. شابک ۹۷۸۹۶۴۵۵۱۵۴۰۷.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ «قصیده‌ای که مادر ناصرالدین شاه را متحول کرد». www.irna.ir. ۱۳۹۸-۰۸-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۰.
- ↑ خیرات حسان. اعتمادالسلطنه. ۱۳۰۷.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «Shams al-Shuʻarāʾ, Gawhar. Gawharīyah"». harvard.
- ↑ تهرانی، آقابزرگ. الذریعه الی تصانیف الشیعه (به عربی). ج. ۹. ص. ۹۳۶.
متن عربی:(۶۱۶۵- دیوان گوهر قاجار هی شمس الشعراء الحاجیة گوهر بنت موسی خان قاجار و أمها طیفون بنت الفتح علی شاه طبع دیوانها بطهران فی ۱۳۱۹–۱۳۲۰ بأمر أحمد خان فاتح الملک، و بخط إسماعیل بن أحمد الخوانساری، و یقرب من ستة آلاف بیت، یشتمل علی الغزل و القصائد فی المدائح و المقطعات و المثنویات و الترجیعات و الرباعیات و غیرها، بعنوان گوهریة ترجمها فی خیرات حسان و قال کانت عالمة بالنجوم و الأدب و غیرهما، و عنه أخذ فی از رابعة تا پروین- ص ۱۹۱ و قال إنها تلمذت علی القاآنی و إنها أشعر شواعر الفرس، و لکنه لیس بصحیح أیضا)
- ↑ مجله تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، شماره ۱۹، بهمن ۱۳۷۱ ، نویسنده: مافی، عباس