پرش به محتوا

گاودانه

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

گاودانه
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): آوندداران
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گل‌دار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): گل‌سرخ‌داران
راسته: باقلاسانان
تیره: باقلاییان
زیرخانواده: باقالی‌ها
سرده: ماشک
گونه: گاودانه
نام دوبخشی
Vicia ervilia
(لینه) .Willd

گاودانه یا کرسنه (نام علمی: Vicia ervilia) گیاهی از خانواده باقلاییان و از سرده ماشک‌ها است. گاودانه یکی از قدیمی‌ترین دانه‌های مورد استفاده بشر است که منطقه اصلی آنرا مدیترانه می‌دانند.[۱] در گذشته گیاه گاودانه به منظور تأمین غذای دام کشت می‌گردیده‌است ولی امروزه می‌توان آنرا از جمله گیاهان فراموش شده بشمار آورد.[۲] این گیاه کشت و کار آسانی دارد و می‌تواند در خاک‌های قلیایی و کم عمق به راحتی رشد کند.[۱] کشت این گیاه از سال‌های قبل در غرب و شمال غرب ایران انجام می‌شده و از لحاظ بوم‌شناسی سازگاری با خشکسالی و پراکنش نامطلوب باران دارد و در تناوب با گندم توصیه می‌گردد.[۳]

نام‌ها در دیگر زبان‌ها

[ویرایش]

این گیاه دارای اسامی متنوعی است. در فرهنگ دهخدا آمده کرسنه گیاهی است که به دانه‌اش گاودانه گویند.[۴] در افغانستان به آن مشنگ گویند و در آذربایجان به آن کوروشنه گویند. در کردی به آن کرزن و گایانه و در ترکیه به آن بورچاک گویند. در اسپانیایی یرو و یونانی رووی و بالاخره در انگلیسی به bitter vetch معروف است.[۱]

مصرف به وسیله انسان

[ویرایش]

گاودانه دارای مزه تلخی است؛ و در صورتی که بخواهد برای انسان استفاده شود باید مزه تلخ آن با استفاده از فرآوری با روش‌ها خاص از بین برود. معمولاً در برخی از جوامع فقیر و در قحطی از گاودانه به منظور تغذیه انسان استفاده می‌شود. البته با توجه به برخی از گزارش‌ها گاودانه می‌تواند مصرف دارویی نیز داشته باشد.[۱] در ایران این دانه را پس از فراوری و پخت طولانی به صورت غذایی هلیم مانند به رنگ قهوه‌ای در آورده که به آن سنگک خوراک یا هلیم سنگک می‌گویند و جزو صبحانه‌هایشان محسوب می‌شود. ابن سینا در جلد دوم کتاب قانون در طب می‌فرماید: هر نخودی به ویژه نخود گاودانه‌ای رنگ و سیاه گرفتگی‌های کبد و طحال را می‌گشاید.

مصرف در جیره دام

[ویرایش]

قابلیت هضم گاودانه ۸۸ درصد است و دارای ۲۳ درصد پروتئین است و می‌توان از آن به عنوان منبعی از پروتئین در جیره غذایی دام استفاده کرد.[۳] گزارش شده‌است در کشور مراکش برخی از دامداران ۳۳ الی ۶۶ درصد کنسانتره مورد استفاده در جیره گاوهای پرواری را از گاودانه استفاده می‌نماید و در گاوهای شیری دو الی ۴ کیلوگرم گاودانه به ازای هر راس گاو برای افزایش شیر استفاده می‌گردد.[۳]

بررسی کاربردهای گاودانه در به زراعی

[ویرایش]

معمولاً کشت مخلوط گیاهان خانواده‌های غلات با بقولات دارای برتری است. علت این برتری بالا بودن شاخص کلروفیل و در نتیجه آن افزایش فعالیت‌های فتوسنتزی گیاه می‌باشد.[۵] به عنوان مثال نتایج برخی بررسی‌ها نشان داده‌است که کلروفیل برگ گاودانه در کشت خالص به‌طور قابل توجهی کمتر از کشت‌های مخلوط بوده.[۵] همچنین به نظر می‌رسد این گیاه علاوه بر کشت مخلوط در صورتی که به صورت کشت مخلوط استفاده شود دارای اثرات مفیدی بر روی خاک و کشاورزی‌های بعدی خواهد بود.[۶]

پانویس

[ویرایش]
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ http://en.wikipedia.org/wiki/Vicia_ervilia
  2. http://دومین-همایش-ملی-حبوبات-ایران.worldfood.ir/T_6533_____حبوبات-را-فدای-گندم-و-کلزا-نکنیم.htm[پیوند مرده]
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ معینی و همکاران، ۱۳۹۰، بررسی ارزش غذایی، خصوصیات تجزیه پذیری و تعیین سطح مطلوب گاودانه در جیره گاوهای هلشتاین شیرده
  4. فرهنگ دهخدا
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ جواد حمزه ئی، ۱۳۹۰، مطالعه پاسخ‌های آگرونومیک به کشت مخلوط افزایشی دو گونه گیاهی گاودانه و جو، اولین همایش ملی مباحث نوین در کشاورزی
  6. عبدی وهمکاران، ۱۳۹۱، بررسی تأثیر گیاهان مختلف کود سبز بر میزان ماده آلی و نیتروژن خاک در شرایط شور