کتاب‌شناسی خیام

کتاب‌شناسیِ
خیّام

رباعیات حکیم عمر خیام، به تصحیح و ترجمهٔ ادوارد فیتزجرالد

منابع و پانوشت

خیّام نوشته‌های علمی و ادبی فراوانی دارد. بسیاری از این نوشته‌ها باقی مانده و برخی نیز گم شده است.

ریاضیات

• رسالة فی البراهین علی المسائل الجبر و المقابله به زبان عربی، در بارهٔ معادلات درجهٔ سوم.
• رساله شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس در مورد خطوط موازی و نظریهٔ نسبت‌ها.
• رسالهٔ مشکلات الحساب، این اثر باقی نمانده‌است.
• رساله‌ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب
• رساله در تحلیل یک مسئله(این عنوان نامی است که غلامحسین مصاحب به رساله ای از خیام که موضوع آن تحلیل یک مسئله هندسی به معادلهٔ درجه سوم و حل آن به وسیله قطوع مخروطی است داده‌اند)

فلسفه

• رساله الجواب عن ثلاث مسائل؛ ضروره التضاد فی العالم، و الجبر، و البقا
• رساله در علم کلیات وجود (رساله فی کلیه الوجود) معروف به «سلسله الترتیب». این رساله با نام «رساله در مابعدالطبیعه» نیز شهرت دارد.
• رساله فی الوجود
• رساله الکون و التکلیف به عربی دربارهٔ حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی در سال ۴۷۳ (هجری قمری) نوشته‌است و او یکی از شاگردان پورسینا بوده و در مجموعهٔ جامع البدایع به اهتمام سید محی الدین صبری بسال ۱۲۳۰ و کتاب خیام در هند به اهتمام سلیمان ندوی سال ۱۹۳۳ میلادی چاپ شده‌است.
• رساله الضیاء العقلی فی الموضوع العلم الکلی
• رساله در وقوع خیر و شر

فیزیک

• رساله میزان‌الحکم. «راه‌حل جبری مسئلهٔ تعیین مقادیر طلا و نقره را در آمیزه (آلیاژ) معینی به وسیلهٔ وزن‌های مخصوص به‌دست می‌دهد.»
• مختصر فی الطبیعیات

نجوم

• زیگ ملکشاهی

تاریخ

• نوروزنامه، از این کتاب دو نسخه خطی باقی مانده‌است. یکی نسخهٔ لندن و دیگری نسخه برلن.
• رساله در کشف حقیقت نوروز

جغرافیا

• رساله لوازم‌الامکنه این رساله از بین رفته‌است.

موسیقی

• "شرح المشکل من کتاب الموسیقی" که رساله "القول علی اجناس الذی بالاربعه" بخشی از آن است.

ادبیات

• رباعیات خیام به زبان فارسی که در حدود ۲۰۰ چارینه (رباعی) یا بیشتر از حکیم عمر خیام است و زائد بر آن مربوط به خیام نبوده بلکه به خیام نسبت داده شده. از تصحیحات مشهورش:
  • طربخانه
  • ترانه‌های خیام
• اشعار عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن به‌دست آمده‌است.
• ترجمه خطبه توحیدیه ابن سینا
• وصیت‌نامه

سایر

• رساله مشکلات ایجاب
• رساله نظام الملک در بیان حکومت
• عیون الحکمه
• رساله معراجیه
• قسطاس المستقیم

او میزان الحکم را دربارهٔ فیزیک و لوازم الامکنه را در دانش هواشناسی نوشت.

نوروزنامه دیگر اثر ادبی اوست، در پدیداری نوروز و آیین پادشاهان ایرانی و اسب و زر و قلم و شراب که در حدود ۴۹۵ هجری قمری نگاشته شده‌است.

کتاب جبر و مقابله خیام با تلاش دانش پژوهان اروپایی در سال ۱۷۴۲ در یکی از کتابخانه‌های لیدن یافته شد. این کتاب را در ۱۸۱۵ تنی چند از دانشمندان فرانسوی ترجمه و منتشر کردند.

رساله فی کلیه الوجود و رساله الاوصاف للموصوفات همان "رساله در علم کلیات وجود" است.