پیش‌نویس:ایل بولی

ایل بولی به زبان کردی تکلم می‌کنند. ایل بولی هم پیمان و اتحاد و برادر ایل ارکوازی است که ایل هزاره (بُولی و ارکوازی) اتحادیه بزرگ در غرب ایران می‌باشد. ایل بولی و ایل ارکوازی دو ایل مستقل هستند.

ایل بولی یکی از ایل‌های کرد ایران است که در استان ایلام سکونت دارد.ایل بولی یکی از ایلات قدیمی و مهم کرد محسوب می‌شود و دارای بیش از ۴۸ کیلومتر مرز مشترک با عراق است. مردم این ایل پیرو اسلام و مذهب شیعه هستند و از گذشته دارای ساختار اجتماعی منظم بوده‌اند.

بر اساس منابع تاریخی، ایل بولی از ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد در منطقه سکونت داشته است. این ایل اکنون شامل ۱۹ طایفه است که عمدتاً در ایلام زندگی می‌کنند، اما جمعیت زیادی از ایل بولی  به دلیل هم‌جواری با عراق، در شهرهای بغداد، مندلی وخانقین ، مقدادیه، بلدروز کردستان عراق نیز سکونت دارند و در عراق یک ایل بزرگ بولی سکونت دارند و برخی از آنها به کشور های اروپای مهاجرت کردند . ایل بولی در عراق شناخته شده است تا جایی که در زمان حکومت حزب بعث و آزار و اذیت شیعیان و کردها مردم ایل بولی ساکن در عراق مجبور شدند دنباله نام خود را از بولی به باوی تغییر دهند تا به عنوان کرد در عراق شناسایی نگردند و اکنون به کرد های باوی مشهور هستند. در گذشته قبرستان ایل بولی در وادی السلام نجف بوده است و در آنجا قبرستان اختصاصی دارد. در دوران والیان پشتکوه، این ایل به سه شعبه تقسیم شد که هر یک توسط یک توشمال اداره می‌شد.این تقسیم به دلیل وجود سه خاندان توشمال بوده است. که به توشمالان محمیلی در طایفه گنجوان روسا و توشمال شعبه مظفروند و ایل بولی، توشمالان چمن روسای شعبه کرکلوند، توشمالان شفیع خان در طایفه  سرچم لو روسای شعبه شفیع خانی (قاضی وند و جماعت کبود) است. به مابقی مردان این سه خاندان که حکم رسمی توشمالی از جانب والیان نداشته‌اند هم توشمال خطاب می‌شدند. این سه خاندان هر کدام وزنه سیاسی داشته و حاضر نبوده‌اند زیر مجموعه همدیگر باشند. کدخدایان بولی  توسط توشمالان بولی برای طوایف منصوب می‌شدند. ایل بولی در جنگ‌های ایران و عثمانی و همچنین جنگ ایران و عراق نقش مهمی ایفا کرده و تعداد زیادی شهید و جانباز تقدیم کرده است. این ایل دارای معادن گاز، نفت و منابع طبیعی ارزشمند است. از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی منطقه می‌توان به قلعه پا‌قلعه، تالاب چکر و چشمه شمیران اشاره کرد. از شاعران  برجسته ایل بولی، شاکه بولی شاعر بزرگ کرد را می‌توان نام برد . شهید سر لشکر خلبان احمد کشوری در منطقه  ایل بولی (دره بینا) مورد حمله مزدوران بعثی قرار گرفت.

طوایف ایل بولی

شعبه مظفروند شامل طوایف: گنجوان، قبله، میرمکان، دارتوت، گره چگا، پاقعله، شیرین آب، تنگ بیجار و تنگ بینا، پاچه انجیر توشمالی این شعبه و ایل بولی بر عهده خاندان توشمال محمدعلی (توشمالان محمیلی ) بوده است. توشمال محمدعلی (محمیلی) فرزند توشمال رضاعلی فرزند توشمال کیانی فرزند توشمال آوختی و .. می‌باشد. خاندان توشمال محمیلی (توشمالان) در گنجوان از بزرگان و توشمالان ایل بولی می‌باشند. این خاندان از دوره صفویه به بعد بزرگان و توشمالان و روسا ایل بولی می‌باشند. در دوره قاجار و پهلوی توشمالی برعهده توشمال صالح بیگ بوده است. توشمال صالح بیگ و توشمال ابراهیم تخمار و سهراب رحیمی و .. از نوادگان توشمال محمیلی می‌باشد. توشمال محمدعلی ۸ فرزند داشته است. ۳ فرزند به نام توشمال محمدبگ، توشمال محمودبگ، توشمال سلیمان بگ به عراق مهاجرت کردند و چهار فرزند به نام‌های توشمال کهزادخان، توشمال اقبال بیگ، توشمال حیدربیگ، توشمال مهدی بیگ در گنجوان مانده‌اند و یک فرزند به نام توشمال آقا در ایام جوانی درگذشته است .  توشمال محمدعلی (توشمالان) جد خانواده‌های (سیفی تخمار کهزادی تقوی رحیمی پاوند پاینده قادری حیدری اورعی بهروزی نیا مهدی‌زاده تاج فر شکوهنده کیانی ) می‌باشند. که همگی پسرعمو و از نوادگان توشمال محمدعلی می‌باشند. آرامگاه توشمال محمدعلی به همراه فرزندان و نوادگانش در وادی السلام نجف می‌باشند. رئیس و بزرگ و شیوخ ایل بولی (الباوی) در عراق هم از نوادگان توشمال محمدعلی می‌باشند. در قدیم به مردان آن توشمال می‌گفتند. از بزرگان این خاندان می‌توان از توشمال صالح بیگ از روسای ایل بولی و از بزرگان و مصلحان استان ایلام و .. نامبرد.

طایفه گنجوان: این طایفه از خاندان های؛  توشمال محمیلی (توشمالان)، علی آقا، نجف، هوز ولی، هوز لرگی، و هوز احمد تشکیل شده است. علی آقا برادر توشمال محمیلی است. که این خاندان ها وصلت‌های سببی و نسبی زیادی باهم داشته است. قبلاً نام طایفه گنجوان محمیلی بوده است که از نام یکی از بزرگان به نام توشمال محمدعلی گرفته شده است.

طایفه قبله (بیکَوَن): شامل تیره‌ها و خاندان های حسین، گرجی، هوز محمدی، هوز میره، هوز نادعلی، می‌باشد. هوز میره و هوز نادعلی از ساکنان قدیمی منطقه بوده‌اند. آخرین کدخدای این طایفه در دوره پهلوی شادروان بیگلر میرزایی بوده است.

طایفه پاقلعه (پاقلای): این طایفه از چند تیره از جمله، حیدر (حِیَر)، حمیل، ملک حسین تشکیل شده است. به قولی شاکه شاعر معروف هم عصر خان منصور از مردمان خاندان ملک حسین بوده است. نام طایفه به علت وجود قلعه باستانی در محل تعیین شده است. آخرین کدخدای این طایفه در دوره پهلوی میرحسین ملکی بوده که همسر ایشان شهیده مینا محسنی می‌باشد.

طایفه گره چگا (چکر): این طایفه از چند تیره و هوز از جمله؛ همام، کوچک، قیطاس، قنبربیگ، صفی، هوز احمدبیگ، هوز خلیل. هوز خلیل از ساکنان قدیمی گره چگا می‌باشند. گره چگا در طول جنگ تحمیلی چهار بار توسط ارتش بعث عراق بمباران شد که باعث مجروح شدن چندین نفر شد ولی مردم خانه و کاشانه خود را ترک نکردند. حاج اسدالله امینی در سال ۱۳۶۸ به عنوان بسیج نمونه استان ایلام به مقام معظم رهبری به وی مدال شجاعت (فتح ۳) اهدا نمود. همسر شهید کاکامراد و مادر شهید صفر سلیمانی از دست رئیس‌جمهور وقت (محمود احمدی‌نژاد) مدال ایثار دریافت کرد. آخرین کدخدای این طایفه مرحوم شادروان پاشا محمودی در دوره پهلوی بود.

طایفه میرمکان (خور): طایفه میرمکان از خاندان های از جمله؛ هوز محمد یوسف، هوز ابراهیم بیگ، هوز جمعه، هوز عبدالرضا، هوز کرمعلی، هوز شاه محمد، هوز قیصر، هوز محمد، هوز موسی و هوز کوله تشکیل شده است. هوز قیصر و قاسم ساکنان قدیمی میرمکان بوده و هوز شاه محمد از سرنی به میرمکان آمده‌اند. در سالهای اخیر تعدادی از دامداران طایفه میرمکان در جمل پاچه انجیر حدفاصل پاقعله و گره چگا ساکن گردید. هوز قاسم کوله از این طایفه به عراق مهاجرت کردند. آخرین کدخدای این طایفه در دوره پهلوی شادروان مهدی خان منصوری بوده است.

طایفه شیرین آب: طایفه شیرین آب محل سکونت خاندان های هوز رستم و هوز بهرام است. مردم این طایفه به ایلام مهاجرت کردند و عده ای به عراق مهاجرت کردند. شادروان فاضل رستمی آخرین کدخدای این طایفه در دوره پهلوی بوده است.

طایفه دارتوت (قنه): این طایفه از خاندان های هوز قنه، هوزحمید، هوز درویش هولگه، هوز میرزاقلی، هوز درویش عمره تشکیل شده است. هوز قادر میره به عراق مهاجرت کردند. آخرین کدخدای این طایفه در دوره پهلوی شادروان صید نور ارزانی بوده است .

طایفه سرتنگ بیجار: این طایفه از خاندان های از جمله، اسد شرخر (هوز شرخر)، حسن (هوز دده)، مرادخان، تقی (دارا)، عزیز (گرده گرده معروف به یمنی)، و احمدبگ، تشکیل شده است. در آن زمان کدخدا این طایفه برعهده کرم خان فرزند مرادخان بوده و .. آخرین کدخدای این طایفه در دوره پهلوی شادروان حسن برمه بود

شعبه کرکلوند: شامل طوایف: چمن، پاچم دهارون (شروین)، سرچم دهارون (خیروند)،  سرتنگ بیجار بوده است . طوایف چشمه رمضان و سرپیتک بعدها از تجزیه طوایف ذکر شده به وجود آمدند . این شعبه توسط خاندان توشمالان چمن اداره می‌شد. توشمال صید مهدی در دوره قاجار و توشمال شیخعلی مهدوی و .. ریاست داشته است. توشمالان جد خانواده‌های (مهدوی و سلیمی و ..) در قدیم به مردان آن توشمال می‌گفتند.

طایفه چمن: نام قبلاً آن زنگولبان و زنگوبان بوده است. امام زاده سید محمد در این طایفه می‌باشد. طایفه چمن از چند تیره و هوز تشکیل شده است. توشمالان، مرغزاری، جانمیر، هوز علی هوز عبدالمحمد، هوز سعادتی، هوز عیسی، هوز کاظمی تشکیل شده است. کدخدا حیدرخان مرغزاری، کدخدا صادق خان کمری و .. در لوح چمن بودند.

طایفه سرپیتک: قبلاً جزئی از طایفه چمن بوده است. اما در سال ۱۳۶۵ برای اولین بار تحت عنوان طایفه مستقل سرشماری گردیده‌اند. نام سرپیتک از دوره قاجار به همین نام بوده و برگرفته از نام محلی تحت نام بان پیتک است. که طایفه فعلی در سر آن واقع شده. این طایفه از سه هوز حسن، محمدعلی، علی تشکیل شده است. این طایفه قبلاً جزئی از طایفه چمن بوده است.

طایفه چشمه رمضان (کینی رمضان): مردم این طایفه با مردم تیره صی مامه پاچم دهارون و اولادان ویسمراد در شهرستان گیلانغرب اولاد حسن می‌باشند که دارای زندگی عشایری بوده و ییلاق را در دامنه کوه‌های شمره (چشمه عرب) شیربیشه، و میرگ، قشلاق در کمانه کبود و بانمیل بوده‌اند. این طایفه قبلاً جزئی از طایفه پاچم دهارون بوده است.

طایفه پاچم دهارون(شروین): جد بزرگ این طایفه و طایفه چشمه رمضان، و طایفه ترشگی بان گیلانغرب حسن نام دارد. هوز عبدالمحمد هم از فرزندان آقاویس این طایفه جدا و به طایفه چمن ساکن گردیده‌اند. علاوه بر تیره صید محمد (صی مامه)، هوز شیرولی، هوز محمدعلی، هوز رستم، هوز احمدپناه جزء این طایفه می‌باشند. هوز احمدپناه در اصل از طایفه سرتنگ بیجار هستند. شادروان کدخدا محمود آقاویسی کدخدای این طایفه در دوره پهلوی بود.

طایفه سرچم دهارون (خیروند): این طایفه شامل تیره‌های یوسف بگ، احمدبگ، و آیینه، هوز کلان کوه، هوز شهبازی، می‌باشد. کدخدای این طایفه برعهده شامار و آخرین کدخدای این طایفه در دوره پهلوی شادروان نامدار آرمان بود.

شعبه شفیع خانی (قاضی وند و جماعت کبود ریزوند): شامل طوایف؛ سرچم لو، گلال شهداء، ریزوند می‌باشد. توشمالی این شعبه برعهده توشمالان شفیع خان در سرچم لو می‌باشد. و به مردان آن توشمال می‌گفتند. توشمال نجف صادقیان در دوره قاجار و توشمال بابا هواسی و.. از نوادگان توشمال شفیع خان می‌باشند که بر این شعبه ریاست داشته است. توشمال شفیع خان در دوره زندیه بر این شعبه ریاست داشته است. توشمال شفیع خان(توشمالان) جد خانواده‌های (صادقیان، هواسی، حیدری، نیازی و..) می‌باشد.

طایفه سرچم لو: از چند تیره و هوز از جمله، توشمال شفیع خان، شیربگ، هوز مهدی بگ، هوز نظره، هوز میرمحمد، هوز احمد، هوز چراغعلی، هوز سعادتی تشکیل شده است. که خاندان های  میر محمد ، مهدی بیگ ، نظره از مردمان طایفه ریزوند می باشند و جد خاندان های ذکر شده با جد مردمان ریزوند یکی می باشد . و از دوره صفویه تا پهلوی توشمال جماعت کبود قاضی وند از خاندان  توشمال شفیع خان بوده است. در دوره قاجار کدخدایان توسط توشمالان منصوب می‌شدند.

طایفه گلال شهداء (گلال ملگشه): این طایفه در دوره حکمرانی والیان قاضی وند بوده است. این طایفه شامل خاندان های قاسمی و بیگی، هوز نوراله، خاندان ملکی، و .. تشکیل شده است. کدخدا خدابخش کدخدای این طایفه و فرزندش آخرین کدخدای این طایفه کدخدا صید عباس قاسمی بود.

طایفه ریزه وند: این طایفه از خاندان های از جمله، هوز کرمخان، خاندان حمیل، خاندان فرزالی، تیره موسی، خاندان حسن بگ، خاندان محمدبگ و فتاح، حسن، صادق خان تشکیل شده است. کدخدای این طایفه در دوره پهلوی دوم شادروان حاج محمدعلی بادامه بود.

شهدای ایل بولی

شهید عبداله محسنی، شهید مهرعلی محسنی، شهید علی اصغر محمدی، شهیده مینا محسنی، شهید سمیر میرزا مالکی، شهید محمد میرزا مالکی، شهید کامل ملکی، شهید احمد صیادی، شهید علی اکبر حسین پناه، شهید منتعلی ایوانی، شهید کاکامراد و شهید صفر سلیمانی، شهید جبار سلیمانی، شهید حضرت سلیمانی، شهید خسرو محمودی، شهید درویش محمدزاده، شید ولی اله امینی، شهید طعبان امینی، شهید خدابخش سلیمانی، شهید علی عباس قنبری پور، شهید اکرام محمدی، شهید مظفرمحمدی، شهید علیکرم ارزانی، شهید حسن درویش نیا، شهید ستار باوی، شهید حاج حسین قادری، شهید عزالدین پاوند، شهید حاج شیرعلی رحمانی، شهید علیمردان بالاش، شهید فتح اله حسن‌زاده، شهید مراد ویسی، شهید علیرضا روهنده، شهید حسن صیادی، شهید منصور اسپرغم، شهید یوسف برزگر، شهید صحبت نعیم، شهید علی اشرف کهزادی، شهید حجت آقاویسی، شهید اله یار جعفری، شهید محمد مراد آسن، شهید رفعت جعفری، شهید فرمان آقاویسی، شهید نوراله آقاویسی، شهید اسد محمدی، شهید امین شاه محمدی، شهید فتح اله برجی، شهید علیکرم بیگی، شهید اسد قاسمی، شهید علیرضا قربانی، شهید مهرداد جیرانی، شهید بیگلر قربانی، شهید صفر کاظمی نیا، شهید حسن علوانی، شهید عبدالنبی علوانی، شهید حسین علوانی، شهید فتحعلی چراغی

آزادگان ایل بولی

حاج عادل صفری، حاج کاظم عبداله زاده، عزیز خاوه، یعقوب عبداله زاده، نعمت زارع، حاج یداله برجی، حاج حمید شهبازی، جاسم یوسفی نژاد، کاظم آک، کیومرث محمدی نیا، نبی وکیلی نژاد (آک)، علیداد جمشیدی، مظفر برمه، حاج عبداله تاجفر، عبداله دل‌افروز، نور محمد رستمی، فرمان محمدی

سلسه مراتب قدرت در ایل بولی

در ایل بولی هم مانند سایر ایلات پشت کوه در سلسه مراتب قدرت نظام ایلی در راس هرم قدرت توشمال و به دنبال آن کدخدا و ریش سفید و روسای خانوار بودند. سلسه مراتب ایل بولی به ترتیب ذیل: ایل (توشمال) .. طایفه (کدخدا).. تیره (ریش سفید).. بنه مال (پیاگ) .. مال (سرپرست خانوار)

ارتقاء بولی از دهستان به بخش

در سال ۱۳۹۹ بخش چوار طی تصویب‌نامه هیئت وزیران به شهرستان چوار ارتقاء پیدا کرد و متناسب با این تغییرات دهستان چکر در منطقهٔ بولی ایجاد و از ترکیب دو دهستان بولی و چکر بخش بولی ایجاد شد. مرکز دهستان بولی به روستایی چمن سید محمد تغییر یافت و روستایی پاقلعه به عنوان مرکز دهستان چکر و گنجوان به عنوان مرکز بخش بولی تعیین شد. گنجوان مرکز بخش بولی و ایل بولی است.

امام زاده سید محمد (ع)

امام زاده سید محمد (ع) سومین فرزند امامزاده عمر بن حسین بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب علیهم السلام است که مدت زمانی را در مدینه سپری نمود و بعد از آنکه خبر شهادت امام رضا (ع) در مدینه انتشار یافت به همراه گروهی از سادات حسنی، حسینی، عباسی، زیدی، موسوی و غیره جهت گرفتن انتقام خون امام هشتم قیام نمودند. از طرفی امامزاده سید محمد (ع) و برادران بزرگوارش از جمله طالبین و کسانی بودند که خواهان گرفتن خون جدشان زید بن علی (ع) بوده و در همه حال مغضوب خلفای عباسی بودند. آن بزرگوار همراه دیگر سادات از مدینه به طرف عراق حرکت کرده و گروهی در کوفه و بغداد ماندند و گروهی روانه ایران شدند. از جمله کسانی که در کوفه سکونت گزیدند بعضی از سادات و بستگان امامزاده سید محمد (ع) بودند… این بزرگوار مدتی در اطراف کوفه در کنار تنی چند از برادران و برادرزادگان و فامیل بوده و بعد به سوی حله و مرز ایران آمده و به صورت شخصی ناشناس به کار کشاورزی پرداخته است و دارای ملک و املاکی شده است. بعد از شهادت برادر بزرگوارش یحیی توسط مستعین بالله چون مورد خشم خلفای گذشته از جمله متوکل ، منتصر و مستعین بود روانه ایران گردید و در یکی از بلاد ایران که معروف به زنگان آباده بوده (و طوایفی از بولی در آن مکان ساکن بوده‌اند و بعدها به زنگونبان و زنگولبان تغییر یافته و در حال حاضر به چمن بولی خوانده می‌شود) سکونت گزید. آن بزرگوار در حدود بین سالهای ۲۴۹ تا ۲۵۵ هجری قمری در این منطقه دارفانی را وداع گفت و در همان‌جا مدفون شد که در حال حاضر بقعه آن حضرت از سوی اهالی منطقه، هیئت امناء و اداره کل اوقاف و امور خیریه استان ایلام بصورت زیبایی تجدید بنا شده است. مزار این بزرگوار از قدیم الایام مورد توجه مردم استان بوده است و هرساله علی الرقم قرار گرفتن در روستای مرزی چمن بولی مورد زیارت دوستداران اهلبیت قرار می‌گیرد.

معادن و جاذبه های گردشگری ایل بولی

در ایل بولی معادن گاز، نفت آبی، گچ، زغال سنگ، و خاک ترش ، گچ و .. وجود دارد. شهید سر لشکر خلبان احمد کشوری  در منطقه بولی (دره بینا) مورد حمله مزدوران بعثی قرار گرفت. جاذبه‌های گردشگری بولی شامل: امام زاده سید محمد (ع)، موقعیت شهید کشوری، تالاب چکر، قلعه باستانی پاقلعه که متعلق به دوره تاریخی است، آبگرم های  سرتنگ بیجار (حمام گه)، و تنگ بیجار (گُلان آوَه)، آگرواج، چشمه شمیران (آگرملیوچ)، گورهای قدیمی، گورستان گلال شهداء و گورستان‌های سرچم لو که متعلق به عصر آهن می‌باشند، باغات زیتون تنگ بینا، باغات گلال شهداء، آبشارها، غارها و کوهستان های چال زرد ،شمره، سیاه کوه، قلابغداد، شیربیشه، لاره، انارک، سهراب چای، اله خدا، گچ کوه، شالان و کاروان، کُریل گلال شهدا، کبوتر کنا، شنی ورز و … و مناطق گرمسیری، تنگ بیجار، بانمیل، کره پو، میمک، چکر و .. جاذبه‌های دیگر … می‌باشد.

منابع

رده:ایلات کرد رده:عشایر ایران رده:عشایر کرد ایران

ایل بولی

سلام وقت بخیر این مقاله از نو ساخته شده است . لطفا مقاله را بازگردانید