ویکی‌پدیا:نظرخواهی برای انتقال/تکامل/توضیح
تاریخچه
[ویرایش]داستان آشنایی فارسی‌زبانان با فرگشت یا تکامل از آنجا آغاز شد که نویسندگان و مترجمان دوره قاجار با اندیشه‌های داروین و پیروانش درباره نگره‌ای که بر پایه آن جانوران کنونی برآمده از جانداران پیش از خود هستند و پیچیدگی‌های زیستی در جهان کنونی نه یکباره بلکه در طی زمان پدید آمده‌اند، آشنا شدند.
نخستین مترجمان در این دوره از واژه تکامل برای این روند بهره گرفتند. برای سال‌ها، اندیشهٔ انسان‌محورانه (anthropocentric) جامعه ایران با تصوری که از «کامل بودن» انسان و دیگر جانوران داشتند، روند شکل‌گیری آن‌ها را نوعی «کامل شدن» و تکامل فرض کردند. این درحالی بود که با گسترش دانش و اندیشه در غرب، واژه Evolution دیگر بار معنایی صرفن زیستی نداشت و برای دگرگونی‌های پدید آمده در هر مبحثی در طی زمان به کار رفت. برای نمونه، Evolution of cars می‌تواند به دگرگونی‌های خودروها اشاره کند. در طی زمان خودروها تغییر پیدا کردند ولی صرفن «کامل‌تر» نشدند چرا که کمالی برای خودرو وجود ندارد که بخواهیم مرجعش قرار دهیم. به همین شکل تکامل نقاشی در هند معنایی ندارد هنگامی که چیزی به نام کمال در نقاشی نداریم.
ناتوانی واژه تکامل در رساندن این مفهوم تدریجی و خنثی نبودن آن باعث شد که در فرهنگستان دوم و به پیشنهاد داریوش آشوری واژه فرگشت به تصویب برسد. در گفتگویی که با جناب آشوری داشتم ایشان به خنثی بودن فرگشت و اینکه فرگشت همچون «فرسایش» به تحولی در طی زمان اشاره دارد، تاکید کردند. این واژه همچنین می‌تواند در مفهوم‌های گوناگون به کار رود و مختص زیست‌شناسی نیست.
البته برابرنهادهای دیگری نیز ارائه شده‌اند. از جمله تطور که واژه‌ای است که عرب‌زبانان برای مفهوم Evolution به کار می‌برند. توضیح آنکه واژه تکامل در زبان عربی به معنای Integration در زبان انگلیسی است؛ روندی که در طی آن چیزی جمع می‌شود و به میزان کنونی خود می‌رسد. واژه دیگری که از سوی دکتر ابراهیم هرندی پیشنهاد شده است و به تازگی توسط ایشان در نوشتاری در بی‌بی‌سی فارسی به کار گرفته شده است، برآیش است.[۱] توضیح آنکه واژه برآیش در گذشته در بعضی منابع برابر واژه انگلیسی Emergence گذاشته شده است. در گفتگویی که با جناب هرندی داشتند ایشان بر این نکته تاکید داشتند که برآیش را برابر مناسبی برای Biological Evolution یافته‌اند و دیگر کاربردهای واژه Evolution در مفهوم‌های دیگر مد نظر نبوده‌اند.
بهره‌گیری از فرگشت
[ویرایش]- واژه فرگشت در منابع تخصصی و همگانی چندی به کار رفته است. از جمله تخصصی‌ترین منابع در این زمینه، واژه‌نامه زیست‌شناسی اثر دکتر مرتضی عطری است که تعدادی از واژگان مربوط به Evolution آن به شرح زیر هستند:[۲][پانویس ۱]
| برابرنهاد | واژه انگلیسی | برابرنهاد | واژه انگلیسی |
|---|---|---|---|
| فرگشت، تحول‌یابی تحول، تسلسل والش، دگرگونی |
Evolution | کنترل فرگشتی | Evolutionary control |
| فرگشتی، تحول‌یابی | Evolutional | بوم‌شناسی فرگشتی بوم‌شناسی تکاملی |
Evolutionary ecology |
| فرگشتی، پویا، تکامل‌اندیشانه | Evolutionary | نوفه فرگشتی | Evolutionary noise |
| ساعت فرگشتی | Evolutionary clock | فشار فرگشتی فرگشتی تکاملی |
Evolutionary pressure |
| حفظ فرگشتی | Evolutionary conservation | تکامل گونه‌ای فرگشت گونه‌ای |
Evolutionary species |
- فرهنگستان نیز در برابرنهادهای مشتق از Evolution از فرگشت بهره گرفته است. برای نمونه، نگاهی بیندازید به این نمونه از برابرنهادهای فرهنگستان که در دفتر هشتم آورده شده:
- در ایران نیز چندین کتاب تخصصی درباره زیست‌شناسی واژه فرگشت را جایگزین دیگر برابرها گذاشته‌اند. برای نمونه، نگاه کنید به کتاب و دفترچه زیر:
- محمدپناه، بهنام (۱۳۸۹). فرگشت و ژنتیک. شابک ۵-۷۰-۶۰۶۱-۹۶۴-۹۷ مقدار
|شابک=را بررسی کنید: length (کمک). - فرپژوه، فرخ. فرگشت چیست؟ (PDF).
- محمدپناه، بهنام (۱۳۸۹). فرگشت و ژنتیک. شابک ۵-۷۰-۶۰۶۱-۹۶۴-۹۷ مقدار
یادداشت
[ویرایش]- ↑ به ترتیب برابرها دقت کنید.
منابع
[ویرایش]- ↑ «برآیش هستی از دیدگاه داروین». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۲ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ مرتضی، عطری (۱۳۸۴). واژه‌نامه علوم زیستی. همدان: اداره انتشارات دانشگاه بوعلی‌سینا. ص. ۸۲۲-۸۲۳.
پیوند به بیرون
[ویرایش]- چرا تکامل برابر مناسبی برای ایولوشن نیست؟ از تارنمای فرگشت.