نبرد نینوا (۶۲۷ میلادی)

نبرد نینوا
بخشی از جنگ‌های ایران و روم
نگاره‌ای از نبرد نینوا در یک نسخه خطی فرانسوی تذهیب شده در اواخر سده پانزدهم (اثر رابرت تستارد)
تاریخ ۱۲ دسامبر ۶۲۷ میلادی موقعیت در نزدیکی نینوا، (عراق) نتایج پیروزی بیزانس
طرف‌های درگیر
شاهنشاهی ساسانی	امپراتوری بیزانس گوک ترکان
فرماندهان و رهبران
راهزاد †	هراکلیوس
قوا
۱۲٬۰۰۰	۵۰٬۰۰۰ تا ۷۰٬۰۰۰
تلفات و خسارات
۶۰۰۰	نامشخص

نبرد نینوا، نبردی سرنوشت‌ساز در جنگ‌های ایران و روم شرقی بود که در سال‌های ۶۰۲ تا ۶۲۸ میلادی صورت گرفت. در اواسط سپتامبر ۶۲۷ میلادی، هراکلیوس با یک لشکرکشی زمستانی غافلگیرانه و پرخطر به سرزمین میانرودان تحت کنترل ساسانیان حمله کرد. خسرو پرویز، رخ‌وهان را به فرماندهی ارتشی برای مقابله با او منصوب کرد.

در این حین گوک‌ترک‌ها که از متحدان هراکلیوس بودند، به سرعت به ارتش ایران حمله ور شدند، و در حالی که نیروهای کمکی به موقع یاری رخ‌وهان نرسیدند. در نبردی که در پی آن رخ داد، رخ‌وهان کشته شد و نیروهای باقیمانده ایرانی نیز عقب‌نشینی کردند.

پیروزی رومی‌ها در این نبرد بعداً منجر به جنگ داخلی در ایران شد و برای مدتی روم شرقی را به مرزهای باستانی خود در غرب آسیا بازگرداند. جنگ داخلی در ایران، شاهنشاهی ساسانی را به شدت تضعیف کرد و در اشغال ایران توسط مسلمانان اثر زیادی داشت.

زمینه

هنگامی که امپراتور موریس توسط فوکاس غاصب به قتل رسید، خسرو پرویز به بهانه انتقام مرگ حامی خود، به روم شرقی اعلان جنگ کرد.[۵] در حالی که ایرانی‌ها در ابتدای جنگ‌ها موفق بودند و بخش عمده ای از سرزمین‌های شام، مصر و حتی برخی از مناطق آناتولی را فتح کردند، ظهور مجدد هراکلیوس در نهایت منجر به عقب‌نشینی ایرانی‌ها شد. لشکرکشی‌های هراکلیوس کفه ترازو را به سمت رومی برگرداند و ایرانی‌ها را از حالت هجومی به حالت دفاعی برد.

در ابتدا ایرانی‌ها با کمک آوارها، تلاش کردند تا قسطنطنیه را تصرف کنند، اما شکست خوردند.[۵] در حالی که محاصره قسطنطنیه در جریان بود، هراکلیوس با گوک‌ترک‌ها به فرماندهی شخصی بنام تون جبغو خان، متحد شد. [۶] او با هدایای شگفت‌انگیز و وعده پاداش ازدواج با اودوکسیا اپیفانیا، که دختر هراکلیوس بود، با آنها متحد شد. گوک‌ترک‌ها با اعزام ۴۰ هزار نفر از نیروهای خود برای حمله به قفقاز در سال ۶۲۶ میلادی، سبب جنگ ایران و ترکان در سال‌های ۶۲۷ تا ۶۲۹ میلادی شدند. [۷] عملیات مشترک رومی‌ها و گوک ترک‌ها بر محاصره تفلیس متمرکز بود. [۸]

حمله به میانرودان

در اواسط سپتامبر ۶۲۷، هراکلیوس، تون جبغو خان را به محاصره تفلیس گماشت و خود به ایران حمله کرد. این بار نیروهای هراکلیوس بین ۲۵،۰۰۰ تا ۵۰،۰۰۰ سرباز و ۴۰،۰۰۰ گوک‌ترک بود. با این حال، گوک‌ترک‌ها به دلیل شرایط سخت زمستان به سرعت او را ترک کردند. [۱] هراکلیوس نیز توسط ارتش ۱۲،۰۰۰ نفری رخ‌وهان تعقیب می‌شد، اما توانست از دست رخ‌وهان فرار کند و وارد میان‌رودان شود. [۱] هراکلیوس غذا و علوفه را از روستاها به دست می‌آورد، بنابراین رخ‌وهان که از روستاهایی که قبلاً غارت شده بودند عبور می‌کرد، به راحتی نمی‌توانست آذوقه برای سربازان خود بیابد. [۹][۱۰]

در ۱ دسامبر، هراکلیوس از رود زاب بزرگ عبور کرد و در نزدیکی خرابه‌های شهر آشور اردو زد. رخ‌وهان از موقعیتی متفاوت به نینوا نزدیک شد. خبر نزدیک شدن ۳،۰۰۰ نیروی کمکی ایرانی به هراکلیوس رسید و او را مجبور به مقابله کرد. [۱۰] او با عبور از دجله، تظاهر به عقب‌نشینی از ایران کرد. [۱۱]

میدان نبرد

هراکلیوس نیروهایش را به یک دشت در غرب رود زاب بزرگ در فاصله‌ای از خرابه‌های نینوا منتقل کرد. [۱۲] این امر به رومیان اجازه داد تا از نقاط قوتشان که نیزه و جنگ تن به تن بود استفاده کنند. علاوه بر این، وجود مه سبب از بین رفتن نقطه قوت ایرانیان که در تیراندازی بود را کاهش داد و به رومیان اجازه داد بدون تلفات زیاد حمله کنند. [۱۱]

نبرد

در ۱۲ دسامبر، رخ‌وهان نیروهای خود را به سه دسته تقسیم کرد و حمله کرد. [۱۴] هراکلیوس با تظاهر به عقب‌نشینی، ایرانیان را به سمت دشت‌ها کشاند و سپس نیروهای خود را به‌طور غافلگیرانه‌ای به سمت ایرانیان برگرداند. [۱۱] پس از هشت ساعت جنگ، ایرانیان ناگهان به تپه‌های مجاور عقب‌نشینی کردند. [۱۵] ۶،۰۰۰ ایرانی کشته شدند. [۲][۱۶]

تاریخ مختصر نیکفوروس می‌گوید که رخ‌وهان، هراکلیوس را به مبارزه تن به تن دعوت کرد. هراکلیوس پذیرفت و رخ‌وهان را با یک ضربه کشت؛ دو شخص نیز بصورت تن به تن جنگیدند و شکست خوردند. [۲] روایت تاریخ‌نگار دیگری از روم شرقی، تئوفان اعتراف‌کننده، این موضوع را تأیید می‌کند. [۱۷] با این حال، تردیدهایی در مورد اینکه آیا این اتفاق واقعاً رخ داده است وجود دارد. [۱۸] در هر صورت، رخ‌وهان در طول نبرد کشته شد [۲] و ۳،۰۰۰ نیروی کمکی ایرانی برای نبرد دیر رسیدند. [۲][۱۹]

پیامدها

پیروزی در نینوا کامل نبود زیرا رومیان نتوانستند اردوگاه ایرانیان را تصرف کنند. [۲۰] با این حال، این پیروزی در جلوگیری از مقاومت بیشتر ایرانیان مؤثر بود. [۲۰] با اینکه ارتش ایرانی دیگری برای مقابله با او وجود نداشت، ارتش پیروزمند هراکلیوس داستگرد، کاخ خسرو را غارت کرد و ثروت هنگفتی به دست آورد و در عین حال ۳۰۰ پرچم رومی را که در طول سال‌ها جنگ به دست آمده بود، بازپس گرفت. [۲۱] خسرو در تلاش برای جمع‌آوری نیرو برای دفاع از تیسفون، قبلاً به کوه‌های سوسیانا گریخته بود. [۲۲] هراکلیوس نتوانست به خود تیسفون حمله کند زیرا کانال نهرروان به دلیل فروریختن یک پل مسدود شده بود. [۲۱] سپس ارتش ایران شورش کرده و خسرو پرویز را سرنگون کرد و پسرش قباد دوم، که شیرویه نیز نامیده می‌شد، به جای او به قدرت رساند. خسرو پس از پنج روز رنج بردن از کمبود غذا، در روز پنجم با تیر به آرامی به مرگ محکوم شد. [۲۳] قباد فوراً پیشنهاد صلح را به هراکلیوس فرستاد. هراکلیوس با دانستن اینکه روم نیز خودش نیز در آستانه فروپاشی است، شرایط سختی بر ایرانی‌ها تحمیل نکرد. بر اساس پیمان صلح، رومی‌ها تمام سرزمین‌های از دست رفته خود، سربازان اسیر خود، غرامت جنگی و صلیب راستین و سایر اشیاء مقدسی را که در سال ۶۱۴ در اورشلیم به غنیمت برده شده بود، بازپس گرفتند. [۲۳][۲۴] این نبرد آخرین درگیری جنگ‌های ایران و روم بود.

منابع

• http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Nineveh_(627)