نانا (ایزدبانوی بلخی)

سکه‌ای از ساپادبیزس (حدود ۱۰ پیش از میلاد)، که در سمت مخالف آن شیر، هلال ماه و نوشته Ναναια (نانا) دیده می‌شود.

نانا در کنار یک شیر، پیدا شده در افغانستان، قرن پنجم میلادی

نانا (یونانی کوشانی: Νανα، Ναναια، Ναναϸαο، سغدی NNY) یک ایزدبانوی بلخی از دوران کوشانی و احتمالاً با نانای، ایزدبانوی میانرودانی مرتبط بود. هرچند که احتمالاً نانای بلخی با آناهیتا، ایزدبانوی زرتشتی ارتباط بیشتری داشت. مسئله‌ای که در میان ایزدان کوشانی بسیار رایج بود.

نانا نخستین بار بر روی سکه‌های ساپادبیزس دیده شده‌است. او یکی از پادشاهان باستانی بلخ بود که پیش از ظهور کوشان‌ها حکومت می‌کرد. پس از آن این ایزدبانو دو قرن بعد بر روی سکه‌ها و مهرهای شاهنشاهان کوشانی دیده می‌شود. در سنگ‌نبشته رباطک، نام نانا در میان ایزدانی که کانیشکا به آنان اشاره می‌کند ذکر شده‌است.

این ایزدبانو را معمولاً در کنار یک شیر به تصویر می‌کشیدند و او را با باروروی و خرد مرتبط می‌دانستند. او همچنین ایزدبانوی آب‌ها نیز بود که این مسئله نیز با آناهیتا، ایزدبانوی زرتشتی شباهت دارد.

نانا در سرزمین‌های ایرانی شرقی مانند سغد و افغانستان تأثیر زیادی از خود به جا گذاشت، به طوری که تندیسی از او متعلق به سده پنجم یا ششم میلادی، زمانی که سده‌ها از سقوط کوشان‌ها می‌گذشت، در افغانستان پیدا شده‌است.

همچنین واژه ناوی که شکل دیگری از نام نانا است، هنوز در زبان پشتو به معنی عروس به کار می‌رود.

جستارهای وابسته

• شاهنشاهی کوشان

منابع

• Azarpay, Guitty (1976). "Nanâ, the Sumero-Akkadian Goddess of Transoxiana". Journal of the American Oriental Society. American Oriental Society. 96 (4): 536–542. ISSN 0003-0279. JSTOR 600086. Retrieved 2023-09-08.
• Compareti, Matteo (2017). "Nana and Tish in Sogdiana: The Adoption from Mesopotamia of a Divine Couple". DABIR. Brill. 4 (1): 1–7. doi:10.1163/29497833-00401002. ISSN 2470-4040.
• Compareti, Matteo (2021). "The So-Called "Pelliot Chinois 4518.24". Illustrated Document from Dunhuang and Sino-Sogdian Iconographical Contacts". Journal of Asian Civilizations. 44 (2). ISSN 1993-4696. OCLC 175025106.
• Drewnowska-Rymarz, Olga (2008). Mesopotamian goddess Nanāja. Warszawa: Agade. ISBN 978-83-87111-41-0. OCLC 263460607.
• Falk, Harry (2015). "Kushan rule granted by Nana: the background of a heavenly legitimation". Kushan histories. ISBN 3-948791-56-2.
• Galambos, Imre (2020). Dunhuang Manuscript Culture. De Gruyter. doi:10.1515/9783110726572. ISBN 978-3-11-072657-2.
• Grenet, Frantz; Guangda, Zhang (1996). "The Last Refuge of the Sogdian Religion: Dunhuang in the Ninth and Tenth Centuries". Bulletin of the Asia Institute. Bulletin of the Asia Institute, a Non-Profit Corporation. 10: 175–186. ISSN 0890-4464. JSTOR 24048894. Retrieved 2023-09-04.
• Hansen, Valerie; Yoshida, Yutaka; Kageyama, Etsuko (2005). "The Impact of the Silk Road Trade on a Local Community: The Turfan Oasis, 500-800" (PDF). In Trombert, Eric; Vaissière, Étienne de La (eds.). Les sogdiens en Chine. Paris: Ecole française d'Extrême-Orient. ISBN 978-2-85539-653-8.
• Minardi, Michele (2013). "A Four-Armed Goddess from Ancient Chorasmia: History, Iconography and Style of an Ancient Chorasmian Icon". Iran. Informa UK Limited. 51 (1): 111–143. doi:10.1080/05786967.2013.11834726. ISSN 0578-6967.
• Potts, Daniel T. (2001). "Nana in Bactria". Silk Road Art and Archaeology: Journal of the Institute of Silk Road Studies, Kamakura. 7. ISSN 0917-1614.
• Russell-Smith, Lilla (2022). "The 'Sogdian Deities' Twenty Years on: A Reconsideration of a Small Painting from Dunhuang". Buddhism in Central Asia II. Practices and Rituals, Visual and Material Transfer. Brill. pp. 153–204. doi:10.1163/9789004508446_007. ISBN 978-90-04-50844-6.
• Shenkar, Michael (2014). Intangible Spirits and Graven Images: The Iconography of Deities in the Pre-Islamic Iranian World. Magical and Religious Literature of Late Antiquity. Leiden, Boston: Brill. ISBN 978-90-04-28149-3. Retrieved 2023-09-04.
• Shenkar, Michael (2017). "The Religion and the Pantheon of the Sogdians (5th-8th Centuries CE) in Light of their Sociopolitical Structures". Journal Asiatique. Peeters online journals. 305 (2): 191–209. doi:10.2143/JA.305.2.3262803. ISSN 1783-1504.
• Shenkar, Michael (2022). "The So-Called "Fravašis" and the "Heaven and Hell" Paintings, and the Cult of Nana in Panjikent" (PDF). Iran. Informa UK Limited: 1–17. doi:10.1080/05786967.2022.2037101. ISSN 0578-6967.
• Tanabe, Katsumi (1995). "Nana on Lion: East and West in Sogdian Art". Orient. The Society for Near Eastern Studies in Japan. 30–31: 309–334. doi:10.5356/orient1960.30and31.309. ISSN 1884-1392.
• Westenholz, Joan Goodnick (1997). "Nanaya: Lady of Mystery". In Finkel, I. L.; Geller, M. J. (eds.). Sumerian Gods and their Representations. STYX Publications. ISBN 978-90-56-93005-9.
• Westenholz, Joan Goodnick (2014). "Trading the Symbols of the Goddess Nanaya". Religions and Trade. Brill. pp. 167–198. doi:10.1163/9789004255302_008. ISBN 9789004255302.
• Xinjiang, Rong (2022). "The Colophon of the Manuscript of the Golden Light Sutra Excavated in Turfan and the Transmission of Zoroastrianism to Gaochang". The Silk Road and Cultural Exchanges between East and West. Brill. pp. 461–489. doi:10.1163/9789004512597_024. ISBN 978-90-04-51259-7.
• Yoshida, Yutaka (2007). "Review: Personal Names in Sogdian Texts. Iranisches Personennamenbuch, Bd. 2, Fasc. 8 by Pavel B. Lurje, R. Schmitt, H. Eichner, B. G. Fragner, V. Sadovski". Bulletin of the Asia Institute. 21: 201–206. ISSN 0890-4464. JSTOR 24049374. Retrieved 2023-09-07.