شبه‌نهنگ تکشاخ
| خُتو | |
|---|---|
| |
| ختو در آب‌های بخش شمالی مجمع الجزایر سرزمین فرانتس یوزف، ژوئن ۲۰۱۹ | |
| |
| جثهٔ ختو در مقایسه با انسان متوسط | |
| وضعیت حفاظت | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پستانداران |
| راسته: | آب‌بازان |
| زیرراسته: | آب‌بازان دندان‌دار |
| تیره: | تک‌دندانان |
| سرده: | تک‌دندان‌ها |
| گونه: | M. monoceros |
| نام دوبخشی | |
| Monodon monoceros | |
| |
| قلمرو زیستی ختو | |
خُتو[۲][۳] یا ناروال (به انگلیسی: Narwhal) پستانداری آبزی است از راستهٔ آب‌بازسانان خانواده تک‌دندانان (Monodontidae)؛ عضو دیگر این خانواده نهنگ سفید است. فرهنگستان زبان فارسی در توصیف این جانور «شبه‌نهنگ تکشاخ» را پیشنهاد کرده که یک ترجمه تحت‌اللفظی توصیفی از بخشی از نام علمی آن (یعنی Monodon monoceros) است و نه نامی رواج‌پذیر برای یک گونه از جانداران.[۴]
این پستاندار دریایی متعلق به گروه نهنگ‌های دندان‌دار است و در آب‌های سرد قطبی زندگی می‌کند. ختوی سر کوچک و پیشانی مدور دارد که فاقد پوزه و بالهٔ پشتی است و بااینکه فاقد دندان است از نهنگ‌های دندان‌دار به‌شمار می‌آید. عجیب‌ترین مشخصهٔ شبه‌نهنگ‌های تکشاخ، عاج (دندان) پیچ خوردهٔ نیزه مانند بلند آنهاست که فقط در جنس نر مشاهده می‌گردد.
به دلیل وجود باور کهن به تکشاخ درمیان اروپاییان و تشابه عاج خُتو به شاخ این موجود افسانه‌ای، شبه‌نهنگ‌های تکشاخ در معرض صید بی‌رویه قرار داشتند. کمیاب بودن این جانور و دوری محل زندگی آن‌ها بر باورهای مربوط به تکشاخ بودنشان تأثیر زیادی گذاشته است. نهنگ‌های تک شاخ یکی از کمیاب‌ترین جانوران جهان است.
نام و رده‌بندی
[ویرایش]ختو، ماهی زال، قوقی و کرگدن دریایی نام‌های این جاندار در فارسی هستند.[۵][۶] این جاندار توسط لینه، در کتاب خود با نام «سیستما ناتوره» رده‌بندی و شناسایی شد. نام «ناروال» تشکیل شده از دو بخش «نار»، به معنای جسد در زبان نروژی کهن، و «وال» به معنای صفحه شاخی در زبان نروژی است.[۷] نام دوجمله‌ای این جانور (Monodon monoceros) نیز از زبان یونانی گرفته شده است و به معنای «تک‌ندانِ تکشاخ» می‌باشد.[۸]
ویژگی‌ها
[ویرایش]
طول بدن و سر، بی در نظر گرفتن عاج، میان ۳۶۰ تا ۶۲۰ سانتی‌متر است. وزن میانگین در نرها ۱٬۶۰۰ کیلوگرم و در ماده‌ها ۹۰۰ کیلوگرم است. نزدیک به یک سوم وزن بدن چربی است.[۹]
رنگ بدن با بالا رفتن سن کم‌رنگ می‌شود. رنگ بخش‌هایی بالایی بدن بالغ‌ها قهوه‌ای یا خاکستری تیره است و بخش زیرین بدن سفید. خال‌های متعددی نیز بر روی پوست وجود دارند. سر به نسبت کوچک و پوزه ضخیم است. شبه‌نهنگ تکشاخ باله پشتی ندارد.
تنها دو دندان در دهان این جانور وجود دارند که هر دو در فک بالا هستنند. در ماده‌ها، دندان‌ها معمولاً کارایی ندارند و درون استخوان می‌مانند. در نرها دندان سمت راست در استخوان می‌ماند اما دندان چپ به جلو می‌آید و با الگویی پادساعت‌گرد همچون عاجی بلند و دراز به دور خود می‌گردد. عاج میان یک سوم تا نیمی از طول بدن را دارد و وزن آن گاه به ۱۰ کیلوگرم می‌رسد. در بعضی موارد نادر، دندان سمت راست نیز همانند چپی دراز می‌شود ولی در هر دو صورت عاج‌ها پادساعت‌گرد به دور خود می‌گردند.[۹]
گستره
[ویرایش]ختو در مناطق گسترده‌ای از قطب شمال یافت می‌شود، به ویژه در شمال شرقی کانادا، گرینلند، دریای بارنتز در °۸۵–۶۵ شمالی.[۱۰]
این جانوران به ندرت در آب‌های روسیه، سیبری، بخش غربی کانادا در قطب شمال نیز دیده شده‌اند.[۹]
احتمال دارد جمعیت آن‌ها بیش از ۵۰٬۰۰۰ عدد باشد که ۳۵٬۰۰۰ تای آن در خلیج بافین وجود داشته باشند.[۱۰]
پیوند به بیرون
[ویرایش]- «اطلاعات شبه‌نهنگ تکشاخ در کنوانسیون جانوران مهاجر». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۱.
- «عکس‌ها و فیلم‌هایی از ختو». ARKive. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۱.
پانویس
[ویرایش]- ↑ Jefferson, T.A. , Karczmarski, L. , Laidre, K. , O’Corry-Crowe, G. , Reeves, R.R. , Rojas-Bracho, L. , Secchi, E.R. , Slooten, E. , Smith, B.D. , Wang, J.Y. & Zhou, K.(۲۰۰۸). «Monodon monoceros». IUCN Red List of Threatened Species 2008. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۱.
- ↑ علی اکبر دهخدا. «ذوالقرن». واژه یاب (به فا).
- ↑ علی اکبر دهخدا. «ختو». واژه یاب (به فا).
- ↑ واژه‌های مصوّب فرهنگستان تا پایان دفتر یازدهم فرهنگ واژه‌های مصوّب
- ↑ علی اکبر دهخدا. «ذوالقرن». واژه یاب (به فا).
- ↑ علی اکبر دهخدا. «ختو». واژه یاب (به فا).
- ↑ Heide-Jørgensen, M. P. and K. L. Laidre (۲۰۰۶)، Greenland’s Winter Whales: The beluga, the narwhal and the bowhead whale، Ilinniusiorfik Undervisningsmiddelforlag, Nuuk, Greenland، شابک ۹۷۸-۸۷-۷۹۷۵-۲۹۹-۳
- ↑ «Monodon monoceros». Online Etymology Dictionary. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ "ناروال" (به انگلیسی). موزه جانورشناسی دانشگاه میشیگان. Retrieved 19 November 2011.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Shirihai H. , Jarrett B. (۲۰۰۶)، Dolphins and other Marine Mammals of the World، Princeton University Press، ص. ۹۷–۹۹، شابک ۹۷۸-۰-۶۹۱-۱۲۷۵۷-۶
گونههای زندهٔ آب‌بازسانان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- فهرست سرخ IUCN از گونههای نزدیک تهدید
- آب‌بازسانان شمالگان
- آرایه (زیستشناسی) نامگذاریشده توسط کارل لینه
- پستانداران توصیفشده در ۱۷۵۸ (میلادی)
- پستانداران روسیه
- پستانداران کانادا
- پستانداران گرینلند
- تک‌دندانان
- تکشاخها
- زیاگان گرینلند
- زیاگان همهشمالگان
- سردههای پستانداران تکنماد
- فهرست سرخ IUCN از گونههای کمترین نگرانی
- نهنگها