میزاب (کعبه)
میزاب کعبه (به عربی: ميزاب الكعبة) یا میزاب مهر (به عربی: ميزاب الرحمة)، ابزاری کار گذاشته شده بر گوشهٔ شمالی بام خانه است و از کعبه به سوی حجر اسماعیل بیرون زده.
واژهٔ میزاب ریشه‌ای فارسی دارد که به زبان عربی راه یافته‌است.[۱][۲]این ناودان آب جمع شده به هنگام شست‌وشو یا بارندگی را به بیرون از بام ترابری می‌نماید.
نخستین میزاب، در سی و پنج سالگی پیامبر اسلام به دست قریشیان ساخته و کار گذاشته شد.[۳]
در سال ۶۳ ه.خ هنگامی که عبدالله پسر زبیر کعبه را بازسازی می‌کرد میزاب دیگری به همان ویژگی پیشین کار گذاشت[۴] و در سال ۷۱ ه.خ حجاج پسر یوسف ثقفی آن را پیراست و دوباره بر بام کعبه جای داد.[۵]
در سال ۵۲۱ ه. خ یک ایرانی صوفی به نام شیخ ابوالقاسم رامِشت، همراه با دیگر بازسازی‌هایش، میزاب را نیز از نو ساخت.[۶]
در سال ۵۲۵ ه. خ مقتفی، خلیفهٔ عباسی دستور داد میزاب بازسازی شود. میزابی که در روزگار ناصر، خلیفهٔ عباسی ساخته شده بود در سال ۷۵۸ ه. خ بر بام کعبه کار گذاشته شد.[۷]
در سال ۹۳۰ ه. خ سلطان سلیمان میزابی برای کعبه ساخت؛[۸] سه سال بعد میزابی دیگر از مصر آورده شد.[۹]
احمد یکم نیز در سال ۹۹۰ ه. خ میزابی برای کعبه ساخت.[۱۰]
اما میزاب کنونی کعبه در رخ همان میزابی است که عبدالمجید یکم آن را در سال ۱۲۳۵ ه. خ درست کرد و در سال ۱۲۳۸ ه. خ به همراه حاجی رضا پاشا به مکه فرستاد.[۱۱]
در سال ۱۳۳۶ ه. خ، شاه سعود، میزاب را نوسازی کرد و در سال ۱۳۷۵ ه. خ شاه فهد میزابی نو در رخ همان میزابی که سلطان عبدالمجید ساخته بود ساخت که همچنان بر بام کعبه است.[۱۲]
درازای میزاب ۲ متر و ۵۸ سانتی‌متر و پهنای آن ۲۵ سانتی‌متر است؛ پیرامون میزاب را چوب ساج با روکش زرین فراگرفته است.
در ادب پارسی
[ویرایش]علم تو خود بام عقل و کعبهٔ نفْس است و طبع من چو حج گولان به زیر ناودان چون خوانمت
— سنایی، دیوان سنایی
ای تشنهٔ ابر رحمت تو
چون من، لبِ ناودان کعبه
جوید به تبرک آب دستت
چون حاج، ز ناودان کعبه
— خاقانی، دیوان خاقانی شروانی
از نمِ میزاب و تارِ سُبحه حاجت خواستم قرعه بر شطِ شراب و بر خُم کافر زدند
— نظیری، دیوان نظیری نیشابوری
منابع
[ویرایش]- ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۲، ب۲۳.
- ↑ «واژه‌نامهٔ عربی به فارسی المعانی» (به عربی).
- ↑ «درگاه دو حرم گرامی» (به عربی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۲.
- ↑ ازرقی، ابوالولید، اخبار مکه، ج۱ ب۲۰۹.
- ↑ باسلامه، حسین عبدالله، تاریخ مکه، ب۱۹۱.
- ↑ عمر پسر فهد، النجم، اتحاف‌الوری باخبار ام‌القری، ج۲، ب۵۰۵.
- ↑ تقی‌الدین محمد، ابوالخطیب، شفاءالغرام باخبار بلد الحرام، ج۱ب۱۶۷.
- ↑ صباغ، محمد پسر احمد مکی، تحصیل المرام، ب۶۲.
- ↑ کردی، محمد طاهر مکی، تاریخ قویم، ج۵، ب۴۹.
- ↑ طبری، علی عبدالقادر، الارج المسکی، ۱۵۱.
- ↑ باسلامه، حسین عبدالله، تاریخ مکه، ب۱۹۳.
- ↑ «درگاه دو حرم گرامی، بخش میزاب» (به عربی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۲.