موکشا (جینیسم)

موکشا (سانسکریت: moksha)، در جینیسم، هدف و مبنای اصول اخلاقی، نجات و رستگاری است.

موکتی

موکشا یا موکتی، به معنی رهایی، اصطلاحی عرفانی در آیین هندو به معنی رها کردن خود از علایق مادی است. رهایی از تمام امیال. یک فانی، جاودان خواهد شد و به برهما نایل خواهد گردید.

الگوی موکتی

اندیشه موکتی، مشتق از موکشا یکی از پایه‌های معنویت باستان هندی است. الگوی موکتی برای گذار از اقیانوس سامسارا و مکتب جینی بر همین الگو طراحی شده‌است.

طریق سلوک

هدف اصول اخلاقی جین، رسیدن به مقام نجات و نیروانا است. روش معنوی و طریق سیر و سلوکی که جهت رسیدن به این آزادی برگزیده اند نوعی یوگا (yoga) تعبیر می‌شود و عبارت است از:

1. معرفت درست (jnana)
2. ایمان به کتب مقدس جین (Śraddhā)
3. طرز رفتار درست یا امساک از گناه (caritva)

این سه اصل را سه گوهر گران بها (triratna) می‌خوانند.

پنج پرهیزکاری

طرز رفتار درست عبارت است از پنج پرهیز کاری بزرگ:

1. عدم آزار به دیگران و محترم شمردن حق حیات جملهٔ موجودات (ahimsa)
2. راست گفتن و از دروغ امتناع کردن (sunrta)
3. پرهیز از دست برد به مال دیگران (asteya)
4. پرهیز از تمایلات نفسانی و جسمانی (brahmacarya)
5. تجرد از دل بستگی‌های دنیوی و بی‌نیا بودن از مال دنیا (aparigraha)

کارما

مقام اطلاق و تجرد که به یاری این اصول اخلاقی و معنوی تحقق می‌یابد مستلزم این است که روح از مواد پیگیر کارمای گذشته پاکیزه گردد و پاکی فطری خود را باز یابد زیرا هنگامی که مواد کارما در آتش فرزانگی و ایمان درست و رفتار درست سوزانده می‌شود (dhyanagnidagdhakam)، روح به مقام تنزه و تجرد کامل می‌رسد و کارمای گمراه کننده (mohaniya) معدوم می گرددو مجرای دخول و نفوذ کارمای جدید نیز مسدود می‌شود و پرده‌هائی که ایمان و آگاهی و معرفت را مستور می‌ساختند از میان برداشته می‌شوند و مقام وارستگی کامل در دل شخص منزه متجلی می‌شود و در این مقام، او را پاک و بیدار (buddha) و واقف بر کلیه امور (sarvajna) می‌دانند و جینا (jina) یعنی فاتح و منزه (kevala) می‌خوانند.

از طرف دیگر چون سایر پرده‌های کارما که طول عمر (ayuh) و خصائص شخصی و خانوادگی (nama, gotra) او را تعیین می‌کرده‌اند، منهدم شوند روح آزاد وارد نیروانا می‌شود و به عالم ارواح منزه می‌پیوندد و از ادراک و معرفت و شادی و سرور بی‌نهایت برخوردار می‌گردد و از دریای پرتلاطم سامسارا می‌گذرد و از چرخ باز پیدائی و تولد رهایی می‌یابد و مبدل به یک «تیرتامکارا» می‌شود یعنی آن کسی که گذرگاهی در اقیانوس سامسارا به دست آورده و به ساحل آرامش و آسایش پیوسته‌است.