ملک مشرقی قزوینی

ملک مشرقی قزوینی
زادهٔ	نامعلوم قزوین
درگذشت	۱۶۴۰م/ ۱۰۵۰ق اصفهان
پیشه(ها)	شاعر، منشی سلطنتی
عنوان	میرزا

میرزا مَلِک مشرقی قزوینی (؟ - ۱۶۴۰م) شاعر ایرانی در سدهٔ هفدهم میلادی/یازدهم هجری و منشی ویژهٔ دربار عباس یکم، پادشاه صفوی بود.

زندگی

میرزا ملک مشرقی در سالی نامعلوم در خانواده‌ای اعیانی در قزوین یا اصفهان زاده شد. در مشهد بزرگ شد و پس از تحصیلات اولیه به هرات رفت و آغاز دوران شاعری را در هرات گذارند. از شاعران مورد علاقهٔ حسن‌خان شاملو، بیگلربیگی خراسان شد و ملازم او بوده؛ در دربار او با فصیحی و اوجی و دیگر شاعران معاشرت داشته‌است.
پس از چند سال اقامت در هرات، در شمار نزدیکان شاه عباس یکم درآمد و چون در فن انشا مهارت داشت از جملهٔ منشیان دار الانشای سلطنی گشت؛ مشرقی منشی ویژهٔ شاه عباس یکم بود و در مدح او قصایدی سرود. همچنین در موسیقی‌شناسی نزد دربار سرشناس شمرده می‌شد. دیوانش به ده هزار بیت می‌رسد که شامل غزل، قصیده، قطعه و رباعی است.
مشرقی در سال ۱۰۵۰ق/۱۶۴۰م در اصفهان درگذشت؛ ماده‌تاریخ آن از نظمی تبریزی:

دریغا، فلک آخر از کجروی		روا دید آزردن مشرقی
ندانم چسان دیدهٔ آسمان		چو گل، دید پژمردن مشرقی؟
پی سال تاریخ آن نکته‌دان		بگو: حیف از مردن مشرقی

شعر او

قصایدش به پیروی از شاعران سبک خراسانی و با زبانی ساده و رساست که بیشتر در مدح امامان شیعه و شاه صفی و درباریان صفوی است. غزل‌هایش غالباً کوتاه و گاه کمتر از پنج بیت، «همهٔ آن‌ها با همان زبان ساده و روان و معانی و نکته‌های صریح و روشن و دور از ابهام.»

آثار

• دیوان اشعار: نسخه‌ای از آن در موزهٔ بریتانیا موجود است، در حدود چهار هزار بیت
• شیرین و خسرو: منظومه‌ای مثنوی، حدود ۲۵۰ بیت و ناتمام.
• ساقی‌نامه: ۸۵ بیت.

نمونه اشعار

چو زلف آسایش از بوی تو دارم		چو مژگان چشم بر روی تو دارم
ملایم تر ز بوی یاسمینم		هوای گلشن کوی تو دارم
ازان گلرنگ می آید سرشکم		که دایم چشم بر روی تو دارم

در گلستانم و از نکهت گل محرومم

تشنه می میرم و لب بر لب دریا دارم

دل بیمار ما را آب غربت سازگار آمد

قفس ، شد اشیان از مهربانی های صیادم

خاریم و در برابر آتش نشسته ایم

بر ما اگر رسد مددی از صبا رسد

بی تو جامی نکشد گل که ندامت نکشد		سرو بی همرهی قدّ تو قامت نکشد
یا رب آن کس که به تیغت دم ابی داده است		آفت تشنگی روز قیامت نکشد

جستارهای وابسته

• فهرست شاعران فارسی‌زبان
• فصیح‌الدین هروی
• عباس یکم