مغ‌کشی
مغ‌کشی جشنی بود که پارسی‌ها در زمان حکومت هخامنشیان، هر ساله به خاطر بزرگداشت قتل گئومات و پادشاهی داریوش بزرگ، گرامی می‌داشتند.
روایت نویسندگان کلاسیک
[ویرایش]بنابر روایت هرودوت (μαγοφóνια؛ همچنین بنگرید به کتسیاس: μαγοφονι)، زمانی که داریوش بزرگ و یاران نجیب‌زاده‌اش در سال ۵۲۲ پ.م. سمردیس دروغین (که گئومات مغ نامیده می‌شد؛ کسی که با کمک برادرش سریر پادشاهی را غصب کرد) را کشتند، پارسی‌های توطئه‌گر سر این مغ‌ها را قطع کردند و در خیابان‌ها در معرض نمایش گذاشتند. در همین زمان، پارسی‌های دیگر، خنجرهایشان را درآورده و هر مغی را که یافتند، کشتند. هرودوت اضافه می‌کند که در یابود این رخداد، پارسی‌ها جشن بزرگی برپا کردند که «مغ‌کشان» «Magophonia» نامیده شد و در مدت این جشن، تمام مغ‌ها در خانه‌هایشان می‌ماندند، تا کشته نشوند. کتسیاس همچنین جشن سالانه روز کشتن مغی به نام «سفنداداتس» را گزارش می‌دهد. قاتل (ἀναίρεσις) مغ، توسط یوسفوس فلاویوس نیز گزارش شده‌است.[۱] آگاثیاس تفسیری از داستان سمردیس دروغین در تاریخ هرودوت، در کتاب تاریخ خودش ارائه کرده‌است بدین مضمون که در روز مغ کشی، پیشکش شکرگزاری انجام شد. او صریحاً، این اطلاعات را مربوط به زمان‌های خیلی دورتری معرفی می‌کند و در نتیجه، این جشن دیگر برگزار نمی‌شده است.[۲]
تحلیل آکادمیک
[ویرایش]کلمه معادل مغ‌کشی در زبان سغدی، mwγzt- است که در متون مانوی آمده‌است و بنابر گفته والتر هنینگ، این لغت «المثنی دقیق» کلمه ایرانی باستان *magu-žati- است. هنینگ اظهار می‌دارد که سخت می‌توان تصمیم گرفت که mwγzt- سغدی اصیل یا وام‌واژه پارتی یا فارسی میانه است. در متن سغدی مذکور، عمل مجرمانه مغ‌کشی به اسکندر نسبت داده شده‌است. بنابر گفته هنینگ، از طریق این تفیسر، مغ‌ها سعی کردند که منشأ اصلی «مغ‌کشی» را به فراموشی بگذارند. همان نویسنده همچنین پنداشته که پارسی‌ها جشن سالانه تأسیس کردند تا در طی آن به مغ‌ها آزار رسد، تا تحقیرهایی که کرده‌اند را به خاطر بسپارند.[۱]
یوزف مارکوارت می‌پندارد که هرودوت دربارهٔ مغ‌کشی در این داستان به خاطر همزمانی تاریخ قتل گئومات و جشن مهرگان، مرتکب اشتباه شده‌است. در این جشن، در تقویم باستان ایرانی که در ماه هفتم، باگَیادیش (Bāgayādiš)، برگزار می‌شد، مردم به قربانی کردن برای خدای میترا می‌پرداختند. سید حسن تقی‌زاده می‌پندارد که احتمال دارد دو جشن به نام‌های *Bāga-yādi و مهرگان، که یکی روز مرگ گئومات در طی اعتدال پائیزی است، بر روی دیگری منطبق شده باشد. مری بویس گزارش نویسندگان کلاسیک (که سالانه در یک روز مغ‌ها محبوس می‌شدند و به آن‌ها توهین می‌شد) را باورنکردنی می‌داند. او تمایل دارد که این‌گونه تفسیر کند که داریوش جشن‌های سالیانه برای به چنگ آوردن قدرت و کشتن گئومات مغ، ولی نه همه مغ‌ها به‌طور عمومی، برگزار کرد و پارسی‌ها این جشن را در دوران تمام پادشاهان هخامنشی ادامه دادند.[۱] بویس مغ کشی را با روز گای فاکس مقایسه می‌کند، که به خاطر مجاورت با جشن اوایل پاییز، تا به امروز جاودانه گشته است. بیکرمن و تدمر برای این جشن، مشابهات بابلی جالبی را مثال می‌زنند که با روز نحس مرتبط است و معتقدند این جشن برگزاری می‌گشته است، گرچه از نگاه آن‌ها قتل مغ، هرگز رخ نداده است.[۳]
به‌طور آشکار، منابع تاریخی در دست، برای حل معمای جشن مغ‌کشی ناکافی است. منابع مختلفی از داستان سمردیس دروغین داریم و این گزارش‌ها، در خیلی از جنبه‌ها با هم توافق ندارند. توافق بین منابع اصلی (کتیبه بیستون داریوش، هرودوت و کتسیاس) فراتر از عناصر مشترک در داستان‌های مشهور نیست. تفسیرها و ارتباط‌های محتمل بیشتری می‌توان برای مغ کشی وجود دارد، ولی تا زمانی که مدرک جدیدی به دست نیاید، هیچ گونه نمی‌توان ماهیت این جشن را بررسی کرد. ما نمی‌دانیم چه زمانی این جشن رخ داده، نمی‌دانیم چه زمانی این جشن منسوخ گشته و نمی‌دانیم چگونه برگزار می‌گشته است جدای از این حقیقت که مغ نمی‌تواند در آن جشن سهیم شود.[۴]
مغ‌ها در دادگاه روحانیت تا پایان دودمان هخامنشی نقش ایفا می‌کردند.[۱]
ارتباط با پوریم
[ویرایش]محققانی چون والتر هنینگ به شباهت‌های داستان عید پوریم در کتاب استر با مراسم مغ‌کشی اشاره کرده‌اند[۵][۶] و امکان اینکه پوریم تقلیدی از مغ‌کشی باشد را مطرح کرده‌اند.[۷]
پانویس
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ Muhammad A. Dandamayev (مارس ۷, ۲۰۱۲). «MAGOPHONIA». Encyclopædia Iranica. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ De Jong، Traditions of the Magi، 377-379.
- ↑ De Jong، Traditions of the Magi، 377-379.
- ↑ De Jong، Traditions of the Magi، 377-379.
- ↑ Shaked, Shaul. “ESTHER, BOOK OF”. In Encyclopædia Iranica. vol. 8. New York: Bibliotheca Persica Press, 1998. 655–657
- ↑ Macchi, Jean-Daniel (2009). "The Book of Esther: A Persian story in Greek style". A palimpsest rhetoric, ideology, stylistics, and language relating to Persian Israel (به انگلیسی). Piscataway, NJ: Gorgias Press.
- ↑ Schellekens, Jona (2009). "Accession Days and Holidays: The Origins of the Jewish Festival of Purim". Journal of Biblical Literature (به انگلیسی). The Society of Biblical Literature. 128 (1): 115-134.
منابع
[ویرایش]- De Jong, Albert (1997). Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature. Religions in the Graeco-Roman World (به انگلیسی). Brill. Retrieved 2014-12-26.
پیوند به بیرون
[ویرایش]- افروغ، محمد (۱۳۸۷). «جستجوی مفهوم سقوط پادشاه غاصب در مراسم نمایش سال نو در ایران باستان (نگاهی به نمایش‌های سیار کوسه بر نشستن و مغ کشی)». آینه خیال (۱۲): ۸–۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۲-۲۶.
- Henning, W. B. (1944). "The Murder of the Magi". J.R. Asiat. Soc. G.B. Irel. (به انگلیسی). Cambridge University Press (CUP). 76 (3–4): 133–144. doi:10.1017/s0035869x00099007. Retrieved 2014-12-25.
{{cite journal}}: Unknown parameter|ماه=ignored (help)
جستارهای وابسته
[ویرایش]برای مطالعه بیشتر
[ویرایش]- Elias J. Bickerman and Hayim Tadmor, “Darius I, Pseudo-Smerdis, and Magi,” Athenaeum 56, 1978, pp. 239–61.