هاشمی رفسنجانی ساعت ۱۸:۲۰ دقیقه روز یکشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۵ در حالی که به تنهایی در استخر کوشک متعلق به مجمع تشخیص مصلحت نظام در نزدیکی مجموعه سعدآباد[۲] شنا میکرد، دچار علائم ایست قلبی شد و در شرایطی که علائم حیاتی نداشت، به بیمارستان شهدای تجریش منتقل شد. عملیات احیای قلبی برای وی انجام شد، اما بیش از یک ساعت تلاش برای احیای وی عملیات ناموفق ماند و در ساعت ۱۹:۳۰ دقیقه همان روز، پزشکان درگذشت وی را اعلام کردند.[۳][۴][۵][۶][۷]
رفسنجانی پیش از آن در جایی گفته بود که معمولاً هفتهای دو بار و تنها در استخر شنا میکند.[۸]
پس از این حادثه مهدی هاشمی از زندان با خودروی نیروی انتظامی برای دیدن هاشمی وارد بیمارستان شد. سایر فرزندان وی و رئیسجمهوری نیز در بیمارستان حاضر شدند.[۹] بعد از تأیید خبر مرگ هاشمی وزیر بهداشت گفت ظاهراً تیم پزشکی همراه ایشان نبوده، درحالی که همراه شخصیتها باید تیم پزشکی حاضر باشد.[۱۰]سید مهدی طباطبایی از نزدیکان وی او را «شهید راه حق» دانست.[۱۱]
پیکر وی همان روز درگذشتش از بیمارستان به حسینیه جماران منتقل شد و شخصیتهای سیاسی و مذهبی برای وداع به جماران مراجعه کردند. دو روز بعد پیکر وی برای تشییع به دانشگاه تهران منتقل گردید.
نماز میت اکبر هاشمی رفسنجانی به امامت رهبر جمهوری اسلامی ایرانسید علی خامنهای خوانده شد. اما با این حال اقامه این نماز نیز با برخی حواشی همراه بود. خامنهای در این نماز جملهٔ مستحب «اللهم انًا لا نعلم منه الا خیرا» (ترجمه: خدایا ما جز خوبی از او ندیدیم) را که پیش از این در نماز میت محمدرضا مهدوی کنی و عزیزالله خوشوقت و خدیجه ثقفی سه مرتبه قرائت کرده بود، نخوانده و بهجای آن جمله مستحب «اللّهُمَّ إنَّکَ قَبَضتَ رُوحَهُ وَ أنتَ غَنیٌّ عَن عَذابِه وَ هُوَ مُحتاجٌ إلی رَحمَتِک» (ترجمه: خدایا تو او را قبض روح کردی و تو از عذاب او بینیازی و او به رحمت تو نیازمند است) را قرائت نمود و در پایان دعای نماز نُه مرتبه تعبیر «عَفوَکَ» (ترجمه: از او بگذر) را تکرار نمود.[۱۳]
بنابه گفته مسئولان ایران، جمعیت بسیار بالایی در تشییع جنازه اکبر هاشمی رفسنجانی شرکت کردند به طوری که حرکت در مسیرها به سختی و کندی صورت میگرفت. حسینعلی امیری معاون رئیسجمهور گفت: طبق آمار اعلامی از سوی استانداری تهران حداقل دو و نیم میلیون نفر[۱۴][۱۵] برای مراسم تشییع پیکر آیتالله هاشمی در دانشگاه تهران و اطراف آن حضور داشتند.[۱۶][۱۷][۱۸] این تشییع با به خاک سپردن وی در حرم سید روحالله خمینی، خاتمه یافت.[۱۹][۲۰] تشییع جنازه او بزرگترین تشییع جنازه بعد از خمینی بودهاست و تعداد حاضران را به بیش از ۲٫۵ میلیون نفر تخمین زدهاند.[۲۱]
در حین تشییع وی هزاران نفر از حامیان جنبش سبز شعارهایی در خصوص رفع حصر میرحسین موسوی و مهدی کروبی سر دادند. صداسیما در اکثر مواقع مجبور شده بود آهنگ روی تصاویر بگذارد تا صدای شعارها شنیده نشود.[۲۲][۲۳]
سید علی خامنهای در پیامی تسلیت خود گفت: با فقدان هاشمی اینجانب هیچ شخصیت دیگری را نمیشناسم که تجربهای مشترک و چنین درازمدت را با او در نشیب و فرازهای این دوران تاریخساز به یاد داشته باشم.[۲۴]
سید محمد خاتمی در پیامی با تسلیت درگذشت هاشمی رفسنجانی نوشتهاست: او اندیشمندی اسلامشناس و آزادیخواه و انقلابی و خستگی ناپذیر و مورد اعتماد و عنایت ویژه آیتالله خمینی و گره گشا در تنگناها و بحرانها بود و قهرمانی که جز به اعتلاء انقلاب و ایران و دفع و رفع خطرها از نظام و مردم نیندیشید و عمل نکرد.
حسن روحانی: امروز اسلام سرمایهای پرارزش، ایران امیری بزرگ، انقلاب اسلامی پرچمداری شجاع و نظام مدبری کمنظیر را از دست داد. او محبوب امام بود و خادم مردم؛ هرکجا که او مسئولیت آن را بر عهده داشت، مایه آرامش امام و رهبری و مردم بود.[۲۵]
علی لاریجانی رئیس مجلس ایران نیز با انتشار اطلاعیهای از هاشمی به عنوان مرد بزرگی با شصت سال مبارزه با استبداد و استعمار یاد کرده.[۲۶]
علیاکبر ناطقنوری رئیس دفتر بازرسی رهبر ایران نیز در پیام تسلیتی نوشتهاست: خبر ارتحال مبارز بزرگ انقلاب، یار وفادار امام و رهبری و همسنگر پیشکسوتم حضرت آیتالله هاشمی رفسنجانی عمق جانم را سوزاند.[۲۷]
خانواده مهدی کروبی در پیام تسلیت شان نوشتهاند، آقای هاشمی پس از انقلاب مسئولیتهای مهمی بر عهده داشت، اما نقطه عطف او پس از انقلاب را میتوان در حوادث پس از سرکوب خشن ۸۸ دید. جایی که او ماندن در کنار مردم را بر قدرت حاکم ترجیح داد.
تششیع پیکر رفسنجانی، حضور طرفداران جنبش سبز بین جمعیت در مقابل تئاتر شهردختران میرحسین موسوی و زهرا رهنورد در پیامی درگذشت هاشمی را از سوی والدینشان به خانواده وی تسلی گفتهاند و نوشتهاند، اگر چه ایشان با قلبی زخم خورده ناشی از هجوم بی رحمانه اتهامها، هتاکیها و جفای بسیاری که به دلیل همدلی با مردم تحمل کرد دار فانی را وداع گفت اما این همدلیها بنا بر وعده الهی ماجور در نزد حضرت حق و در کار مجاهدتهای فراموش نشدنی در سالهای قبل و پس از انقلاب چه در نقش انقلابی جانبرکف یا در جایگاه مسئولیتهای مختلف در نظام محکم و روشن و مؤثر باقی خواهد ماند.
سید حسن خمینی با انتشار پیامی درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت و افزود: فقدان آیتالله هاشمی نه تنها درگذشتهاستوانه محکم خردورزی بود بلکه فقد خوبیهایی است که از آیتالله خمینی برای ما به یادگار ماند.[۲۸][۲۹]
دستنوشته و پوسترهای مردم شرکتکننده در مراسم تشییع در مقابل دانشگاه تهرانجواد ظریف در پیام خود هاشمی را ستونی سترگ برای انقلاب دانست؛ که از دست رفتهاست.[۳۱]
مصطفی پورمحمدی وی در پیامی مرگ ناگهانی او را اندوهبار دانست و وی را رادمرد صبور روزهای دشوار، فرمانده کاردان صحنههای مدیریت و یار غمگسار خمینی ذکر کرد.[۳۳]
محمد محمدی ریشهری: جای ایشان پر شدنی نیست ایشان نقش بی بدیلی در نظام و انقلاب داشتند. حتماً کسی که بتواند جای آقای هاشمی در نظام اسلامی نداریم یا بسیار کم داریم من که سراغ ندارم.
محمدعلی جعفریفرمانده کل سپاه پاسداران، در پیامی درگذشت هاشمی رفسنجانی را به رهبر و ملت و خانواده وی تسلیت گفت.[۳۴]
محمود احمدینژاد در پیامی از درگذشت هاشمی ابراز تاسف کرد و وی را از مبارزین صدر نهضت آیتالله خمینی و یار دیرین رهبری و از جمله مؤثرترین چهرههای سیاسی دهههای اخیر کشور دانست.[۳۵]
صادق لاریجانی، هاشمی رفسنجانی را مجاهدی خستگی ناپذیر و شخصیتی مؤثر در فراز و نشیبهای انقلاب توصیف کرد.[۳۶]
سید احمد علمالهدی در پیامی آیتالله هاشمی رفسنجانی، را یار دیرین آیتالله خمینی دانست و مرگش مایه تاسف همه کسانی هست که در مبارزه با رژیم شاهنشاهی نقش داشتهاند.[۳۷]
محمدتقی مصباح یزدی: آیتالله هاشمیرفسنجانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی در خدمت نظام اسلامی بوده و خدمات فراوانی نسبت به نظام اسلامی داشتند.[۳۸]
علی مطهری نیز گفت در سالهای اخیر مقداری با ایشان خوب برخورد نشد ولی وی تا آنجایی که مصلحت نظام را تشخیص میداد کار خود را انجام میداد و علیرغم اینکه مورد هجوم و توهین قرار گرفت از محبوبیتش کاسته نشد و کسی بود که خالصانه برای خدا کار میکرد.[۳۹]
علی اکبر ولایتی مرگ هاشمی را یک فقدان بسیار عظیم دانست و اعلام کرد که هیچ جایگزینی برای وی نیست.[۴۰]
بیت حسینعلی منتظری در پیامی درگذشت رفسنجانی را تسلیت گفت.
سعید قاسمی با انتقاد از نحوه تشییع آن را بیاحترامی به مردم دانست. وی در اظهاراتش گفت: «... نخ تسبیح جریان انحرافی پاره شد. هرچی بخواهند بدوند اینها الان آدم بتراشند، دیگه ما به آن مسیر برنمیگردیم». اظهارات قاسمی با واکنشهای تند و اعتراض آمیز برخی از رسانهها مواجه شد.[۴۷][۴۸][۴۹]
سازمان بسیج مستضعفین نیز پیامی برای درگذشت وی صادر کرد.[۵۷]
ارتش جمهوری اسلامی ایران در این پیام آمدهاست، خبر درگذشت آیتالله هاشمی رفسنجانی، که نمونهای از مبارزان انقلابی و تکیه گاهی مطمئن برای نظام، کشور و انقلاب بود، غمی بزرگ میباشد که جامعه را سوگوار نمود.[۵۸]
سپاه پاسداران در پیامی نام هاشمی رفسنجانی را از اجزای غیرقابل انفکاک تاریخ نهضت اسلامی توصیف کرد.[۵۹]
سرجیو ماتارلا رئیسجمهوری ایتالیا در پیامی به حسن روحانی با ابراز تاسف از درگذشت هاشمی رفسنجانی، درگذشت وی را از طرف دولت و ملت ایتالیا به ملت ایران تسلیت گفت.[۷۳]
آندژی دودا رئیسجمهوری لهستان در پیامی درگذشت هاشمی رفسنجانی را به حسن روحانی تسلیت گفت.[۷۴]
رایموندز ویونیس رئیسجمهوری لتونی در پیامی به حسن روحانی ضمن ابراز تسلیت به مناسبت درگذشت هاشمی رفسنجانی، از وی به عنوان یک شخصیت مهم سیاسی که به دنبال توسعه روابط تهران با سایر کشورهای جهان بود، یاد کرد.[۷۵]
الکساندر لوکاشنکو رئیسجمهور بلاروس در پیامی درگذشت هاشمیرفسنجانی را به رئیسجمهور و ملت ایران و بستگان و دوستداران هاشمی تسلیت گفت.[۷۶]
رجب طیب اردوغانرئیسجمهور ترکیه و مولود چاووشاوغلو وزیر خارجه ترکیه در پیامهای جداگانه به همتایان ایرانی خود درگذشت رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را تسلیت گفتند.[۷۸][۷۹] عبدالله گل رئیسجمهور سابق ترکیه نیز در پیامی توییتری ضمن اعلام اینکه از شنیدن خبر درگذشت آیتالله هاشمی بسیار ناراحت شده، این ضایعه را به خانواده وی و ملت ایران تسلیت گفت و طلب آرامش روح او در جوار حق تعالی را کرد.[۸۰]
سرژ سرکیسیانرئیسجمهور ارمنستان درگذشت هاشمی رفسنجانی رئیسجمهوری سابق و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را تسلیت گفت و او را در یاد ارمنستانیها ماندگار خواند.[۸۱]
فؤاد معصومرئیسجمهور عراق درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی، را به همتای ایرانی اش حسن روحانی تسلیت گفت. نوری مالکینخستوزیر سابق عراق در پیامی درگذشت رفسنجانی، را به سید علی خامنهای، تسلیت گفت. عمار حکیم رئیس ائتلاف ملی عراق نیز در پیامی درگذشت هاشمی رفسنجانی را به دولت، ملت و رهبر ایران تسلیت گفت.[۸۳]
مسعود بارزانی نیز باارسال پیامی به حسن روحانی رئیسجمهور ایران، درگذشت هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت.[۸۴]
میشل عونرئیسجمهوری لبنان با ارسال پیامی برای حسن روحانیرئیسجمهوری ایران درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیسجمهوری اسبق ایران را تسلیت گفت و تأکید کرد که ایشان همواره حامی لبنان و فرزندان و یکپارچگی آن بود. سعد حریری نخستوزیر لبنان در پیامی آیتالله اکبر هاشمی رفسنجانی را شخصیتی معتدل دانسته و از مرگ وی ابراز تاسف کرد[۸۵] سید حسن نصرالله در پیامی درگذشت هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را تسلیت گفت و اعلام کرد: وی در طول مدت ۳۴ سال، حامی مقاومت در لبنان بود.[۸۶]
عبدالله دوم پادشاه اردن در پیام تسلیت خود درگذشت هاشمی رفسنجانی را به حسن روحانی رئیسجمهور ایران تسلیت گفت.[۸۷]
سلطان قابوس پادشاه عمان در پیامی به رئیسجمهور ایران، درگذشت هاشمی رفسنجانی رئیس تشخیص مصلحت نظام را به دولت، ملت و خانواده ایشان تسلیت گفت.[۸۸]
سلمان بن عبدالعزیز آل سعود پادشاه عربستان سعودی نیز با تسلیتی دیر هنگام نسبت به دیگر حکام و سیاست مداران؛ با صدور پیامی درگذشت هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را به خانواده وی تسلیت گفت.[۹۳]
حمد بن عیسی آلخلیفه امیر بحرین نیز در پیامی به حسن روحانی رئیسجمهوری ایران، درگذشت هاشمی را تسلیت گفت.[۹۴]
نارندرا مودینخستوزیر هند در توییتی اعلام کرد از طرف یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون نفر از هموطنانم عمیقترین تسلیتها را برای درگذشت آیتالله هاشمی رفسنجانی به ملت ایران ابراز میکنم.[۹۵]
نواز شریف نخستوزیر پاکستان با ابراز تأثر و تاسف عمیق، از جانب ملت و دولت پاکستان، ضایعه درگذشت آیتالله هاشمی رفسنجانی، رئیسجمهوری پیشین ایران را به ملت برادر ایران تسلیت میگویم.[۹۶]
محمد اشرف غنیرئیسجمهور افغانستان در پیام خود گفتهاست که اکبر هاشمی رفسنجانی در جریان زعامتش در ریاست جمهوری ایران و همچنان در وظایف مختلف دیگر، در مسایل منطقه یک شخصیت تأثیرگذار بود و در قلوب طرفداران خویش محبوبیت داشت.[۹۷] حامد کرزای رئیسجمهور سابق افغانستان، درگذشت آیتالله هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت.[۹۸] عبدالله عبدالله ریاست اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان به مناسبت درگذشت هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران پیام تسلیتی منتشر کرد. سید حسن صفایی دومین فرمانده مقاومت علیه طالبان در شمال افغانستان، معاون اول شورای مرکزی حزب اعتدال افغانستان و رئیس عمومی بنیاد فرهنگی راه تقوی و روزنامه عصرنو در بیانیهای درگذشت رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران را تسلیت گفتند. [نیازمند منبع]
امامعلی رحمان رئیسجمهور تاجیکستان با ارسال پیامی برای حسن روحانی، رئیسجمهور ایران، درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت.
نورسلطان نظربایف رئیسجمهور قزاقستان با صدور پیامی خطاب به حسن روحانی درگذشت هاشمی رفسنجانی را تسلیت گفت.[۹۹]
محمد ولد عبدالعزیز رئیسجمهور موریتانی در پیام خود نوشتهاست؛ با غم و اندوه خبر مرگ رئیسجمهور پیشین ایران را دریافت کردیم. تسلیت صمیمانه خود را به شما ملت ایران و خانواده آن مرحوم اعلام کرده و از خداوند متعال برای او رحمت و برای شما صبر و بردباری مسألت داریم.[۱۰۰]
دانیل اورتگا رئیسجمهور نیکاراگوئه در پیامی خطاب به رهبر ایران درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را تسلیت گفت.[۱۰۳]
مولاتو تشومه رئیسجمهوری اتیوپی در پیامی به حسن روحانی درگذشت رئیس مجمع تشخیص مصلت نظام را تسلیت و با مردم و دولت ایران ابراز همدردی کرد.[۱۰۴]
رائول کاسترورئیسجمهوری کوبا نیز در پیامی خطاب به حسن روحانی رئیسجمهوری اسلامی ایران، درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی را به وی و خانواده هاشمی رفسنجانی تسلیت گفت.[۱۰۵]
دولت ونزوئلا با ارسال پیامی تسلیت خود را به مناسبت درگذشت رئیسجمهوری اسبق ایران به دولت و ملت ایران ابلاغ کرد. در این پیام آمدهاست هاشمی نقش کلیدی و برجستهای در حیات سیاسی انقلاب ایران و تشکیل جمهوری اسلامی داشت و در شرایط سخت در برابر زورگوییهای امپریالیستی آمریکا ایستادگی کرد.[۱۰۶][۱۰۷]
نماینده سازمان ملل متحد در ایران نیز درگذشت هاشمی رفسنجانی را از طرف تمام کارکنان این سازمان تسلیت گفت.[۱۰۸]
یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی با حضور در سفارت ایران در وین ضمن ادای احترام و تسلیت درگذشت هاشمی رفسنجانی به ملت و دولت ایران، دفتر یادبود وی را امضا کرد.[۱۰۹]
هیئت دولت ایران در اطلاعیهای علاوه بر سه روز عزای عمومی، روز سه شنبه مصادف با روز تشییع هاشمی رفسنجانی را تعطیل رسمی اعلام کرد.[۱۱۰] همچنین دانشگاه آزاد نیز در اطلاعیهای اعلام کرد، کلیه فعالیتهای اداری، آموزشی و خدماتی این دانشگاه در روزهای دوشنبه و سهشنبه ۲۰ و ۲۱ دیماه ۱۳۹۵ تعطیل است.[۱۱۱]